Kwestia unicka w badaniach wychowanków wybranych warszawskich uczelni ostatniego stulecia. Przyczynek do historii historiografii

• Autorzy: Jasiński Michał Stanisław

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.23.043.18785

Warianty tytułu

EN

The Uniate question in studies by alumni of selected Warsaw-based universities in the last hundred years. A contribution to the history of historiography

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The article aims to review academic literature devoted to the Union of Brest and its followers, written between 1915 and 2022 by students and scholars associated with Warsaw. It includes major publications by alumni of universities and other higher education institutions in the capital of Poland, but also minor sketches (mostly unpublished) authored by Warsaw-based Greek Catholics. It explores the resurgence of scholarly interest in the Uniate question in the interwar period, its stagnation during the Polish People’s Republic, and its rekindling in the Third Polish Republic. It dwells on the realization that the authors’ viewpoint and the science policy of their employers - be it the Catholic Church, the Orthodox Church or the Communist Party - was the determining factor in the works’ ideological skew. Another trend observed in the late 20th c. was that the religious affiliation of researchers and writers had lost its former significance mainly due to increasing privatization of religion.

Słowa kluczowe

PL

unici; grekokatolicy; unia brzeska; piśmiennictwo naukowe; historia historiografii; Warszawa

EN

Uniates; Greek Catholics; Union of Brest; academic literature; history of historiography; Warsaw

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 68, nr 4
• Strony: 65--87
• Opis fizyczny: Bibliogr. 129 poz.

Twórcy

autor

Jasiński Michał Stanisław

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

• https://orcid.org/0000-0002-8883-5998

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie, sygn. 2/14/0/5/833; Archiwum Szkół Partyjnych w Akademii Nauk Społecznych w Warszawie, sygn. 131/17, 131/17a, 485/20, 490/555.
• Archiwum Bazylianów w Warszawie [ABW], f. 2, Monastir u Varšavì, spr. 1, Ìstorìâ, od. 7, Zapiski p. Kìkti.
• Archiwum Kurii Metropolitarnej Warszawskiej [AKMW], Akta Ojców Bazylianów, Pismo o. Pawła Puszkarskiego do arcybiskupa metropolity warszawskiego Stefana Wyszyńskiego, 21.08.1965 r.
• Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego [AUW], sygn. WS RP 1767, sygn. RP 29731.
• Źródła drukowane
• Drozd R., Hałagida I., Ukraińcy w Polsce 1944-1989. Walka o tożsamość (Dokumenty i materiały), Warszawa 1999.
• Działania komunistycznych organów bezpieczeństwa przeciwko duchowieństwu greckokatolickiemu w Polsce (1944-1956). Dokumenty, oprac. I. Hałagida, Warszawa 2012.
• Katalog druków cyrylicznych XVI-XVIII wieków w zbiorach biblioteki klasztoru oo. Bazylianów w Warszawie, oprac. R. Lepak, Warszawa 2013.
• O tożsamość grekokatolików. Zbiór dokumentów z historii Cerkwi Greckokatolickiej w Polsce, red. M. Czech, Warszawa 1992.
• Odnowienie duszpasterstwa greckokatolickiego w Polsce 1956-1957. Dokumenty, oprac. I. Hałagida, Warszawa 2011.
• Schematyzm Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej, „Peremis’kì Arhìêparhìal’nì Vìdomostì” 2007, nr 5, s. 93.
• Ukraińcy w Polsce 1989-1993: Kalendarium. Dokumenty. Informacje, oprac. M. Czech, Warszawa 1993.
• Źródła prasowe
• Z Theologicum, „Rzeczpospolita” 29.10.1929, nr 297, s. 2.
• Z Uniwersytetu Warszawskiego, „Przegląd Katolicki” 17.09.1933, nr 36, s. 575.
• Żychiewicz T., Michnik A., Nikt nie zna granic Kościoła, „Gazeta Wyborcza” 18.04.1992, nr 93, s. 12.
• Opracowania niepublikowane
• Balik B., Z ìstorìï monastirâ OO Vasilìân u Varšavì, Peremišl’ 2008 [1986] [maszynopis w Bibliotece Bazylianów w Warszawie].
• Borodijuk E., Misje Bazyliańskie na Podlasiu w latach 1777-1793, rozprawa doktorska, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, Warszawa 2012.
• Chodakowski M., Monaster supraski w dziejach Kościoła prawosławnego w Polsce (1498-1998), rozprawa doktorska, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 2002.
• Dębkowska K.D., Cerkiew oo. Bazylianów pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Warszawie: Monografia, praca magisterska, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2018.
• Garasim Ì., Vasilìans’kì čencì v Pol’ŝì pìslâ 1947 roku, Rim 18.05.2000 [maszynopis w Bibliotece Bazylianów w Warszawie].
• Harasim I.J., Bazylianie w Polsce w latach 1945-1985, praca magisterska, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, Warszawa 1988.
• Jasiński M., Na styku Wschodu i Zachodu. Parafia bazyliańska w Warszawie w latach 1945-1989, praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015.
• Jasiński M., Na styku Wschodu i Zachodu. Parafia bazyliańska w Warszawie w latach 1721-2015, Warszawa 2015 [maszynopis w Bibliotece Bazylianów w Warszawie].
• Jasiński M.S., Unici warszawscy w latach 1721-1945. Kulturowy obraz społeczności, rozprawa doktorska, Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN, Warszawa 2022.
• Klimiuk E., Sytuacja prawosławnej Diecezji Warszawsko-Chełmskiej w latach 1875-1905, rozprawa magisterska, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 2001.
• Koć Ulbrych I., Księgozbiór Ryszarda Torzeckiego w zbiorach Biblioteki OO. Bazylianów w Warszawie, praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2003.
• Pietnoczko B., Katalog alfabetyczny bazylianów, 2012 [maszynopis w Bibliotece Bazylianów w Warszawie].
• Prus E., Cerkiew grecko-katolicka w latach 1918-1946, rozprawa doktorska, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR, Warszawa 1972, maszynopis w Archiwum Akt Nowych, Archiwum Szkół Partyjnych w Akademii Nauk Społecznych w Warszawie, sygn. 131/17a.
• Prus E., Życie społeczne i religijne w prowincji greckokatolickiej w okresie drugiej niepodległości, praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1970.
• Puškars’kij P., Spomini, Varšava 1964 [maszynopis w Archiwach Bazylianów w Warszawie i w Rzymie].
• Sodomora O., Kolekcja niecyrylickich starodruków w bibliotece ojców bazylianów w Warszawie, praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2016.
• Ulbrych I., Biblioteka oo. Bazylianów w Warszawie w latach 1946-2000, praca licencjacka, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2001.
• Wyszomirski T., Kościół prawosławny w Królestwie Polskim w latach 1875-1905, rozprawa doktorska, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 2012.
• Yaremchuk N., Ojciec Paweł Puszkarski OSBM. Życie i działalność, 1896-1977, praca magisterska, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, Warszawa 2016.
• Literatura przedmiotu
• Âsìnovs’kij Û., Cerkovnij spìv Galičini Avstrìjs’koï dobi u kriticì, personalìâh ì notnih džerelah, Varšava 2020.
• Balik Ì., Ìnnokentìj Vinnic’kij: êpiskop peremis’kij, sambìrs’kij, sânìc’kij 1680-1700, Roma 1978.
• Bałyk B.J., Bazylianie w Polsce, „Vox Patrum” 1982, nr 3, s. 313-322, DOI 10.31743/vp.10246.
• Blaza M., Jak wierzysz? Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej w dialogu katolicko-prawosławnym, Kraków 2005.
• Blaza M., Kościół w stanie epiklezy, Kraków 2018.
• Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny. Klasztor Ojców Bazylianów w Warszawie, Warszawa 2013.
• Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918-1945, Lublin 1998.
• Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska. Zarys historyczny 1370-1632, Warszawa 1934.
• Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1979.
• Chyczewska-Hennel T., Kultura i historia w kształtowaniu się świadomości narodowej Ukraińców w publikacjach „WZU”, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2004, z. 17/18, s. 56-63.
• Chynczewska-Hennel T., Unia brzeska XVII stulecia w polskiej historiografii, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 1996, nr 6, s. 31-40.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Dziedzictwo Unii Brzeskiej: z dziejów oficyny wydawniczej oo. Bazylianów w Supraślu (1695-1803), Warszawa, Białystok 2007.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Katalog druków supraskich, Warszawa 1996.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Oficyna supraska 1695-1803: dzieje i publikacje unickiej drukarni ojców bazylianów, Warszawa 1993.
• Cywiński B., Szańce Kultur. Szkice z dziejów narodów Europy Wschodniej, Warszawa 2013.
• Czerni K., Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, Kraków 2011.
• Dmowski R., Myśli nowoczesnego Polaka, Skultuna 2007.
• Dubisz S., Problematyka językoznawcza w „Warszawskich Zeszytach Ukrainoznawczych”, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2004, z. 17/18, s. 88-94.
• Dylągowa H., Problematyka religijna i kościelna w „Warszawskich Zeszytach Ukrainoznawczych”, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2004, z. 17/18, s. 64-67.
• Dyskusja I, [w:] Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 114-131.
• Dyskusja II, [w:] Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 189-197.
• Friszke A., Polska i Polacy w II wojnie światowej w polskiej historiografii, [w:] Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 29-48.
• Friszke A., Spotkania, czyli „Zustriczi”, „Więź” 1991, nr 11-12, s. 260-264.
• Getka J., Katalog druków cyrylicznych XVI-XVIII wieków w zbiorach biblioteki klasztoru oo. Bazylianów w Warszawie, opracował Roman Lepak OSBM [recenzja], „Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej” 2016, t. 9, s. 223-226.
• Getka J., Polskojęzyczne druki bazyliańskie (XVIII wiek), Warszawa 2013.
• Getka J., U progu modernizacji: ruskojęzyczne drukarstwo bazyliańskie XVIII wieku, Warszawa 2017.
• Halecki O., Dzieje Unji Kościelnej w Wielkiem Księstwie Litewskiem (do r. 1596), [w:] Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. 1, red. F. Pohorecki, Lwów 1935, s. 311-319.
• Halecki O., From Florence to Brest (1439-1596), Romae 1958.
• Halecki O., Historia Polski, Londyn 1957.
• Hałagida I., „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896-1977), Warszawa 2008.
• Hałagida I., Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944-1970, Warszawa 2013.
• Hałagida I., Spór oo. bazylianów z arcybiskupem Józefem Teodorowiczem o klasztor przy ulicy Miodowej - przyczynek do relacji między duchownymi katolickimi różnych rytów w międzywojennej Warszawie, [w:] Wędrówki po dziejach. Księga jubileuszowa profesora Tadeusza Stegnera, red. I. Janicka, A. Janicki, Gdańsk 2022, s. 129-146.
• Hnatiuk O., Odwaga i strach, Wojnowice 2015.
• Hnatiuk O., Pożegnanie z imperium. Ukraińskie dyskusje o tożsamości, Lublin 2003.
• Hryniewicz W., Przeszłość zostawić Bogu: Unia i uniatyzm w perspektywie ekumenicznej, Opole 1995.
• Jarema R., Lwowski Sobór Cerkiewny 1946 roku. Przyczyny i konsekwencje, Warszawa 2015.
• Jasienica P., Rzeczpospolita Obojga Narodów, Warszawa 1986.
• Jubileusze naszych Przyjaciół, czyli o Stefanie Kozaku i Aleksandrze Kolańczuku słów kilka, „Biuletyn Ukrainoznawczy” 2007, nr 13, s. 9-46.
• Jurkowski M., Tematyka sakralna w „Warszawskich Zeszytach Ukrainoznawczych”, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2004, z. 17/18, s. 75-77.
• Kieniewicz S., Pamiętniki, Warszawa 2021.
• Kìkta S., o. Pavlo Kìkta 1876-1927, paroh Unâtič 1910-1927, [w:] Drogobiččina - zemlâ Ìvana Franka. Zbìrnik geografìčnih, ìstoričnih ta etnografìčno-pobutovih ì memuarnih materìâlìv, t. 3, N’û-Jork, Pariž, Sidnej, Toronto 1986, s. 416-417.
• Kikta T., Przemysł farmaceutyczny w Polsce (1823-1939), oprac. A. Chodkowska, Warszawa 2007.
• Kikta T., Przemysł farmaceutyczny w Polsce (1823-1939), Warszawa 1972.
• Kladočnij J., Vasilìâns’kij monastir u Varšavì ì jogo sud’ba, „Analecta OSBM” 1929/1930, t. 3, s. 582-591.
• Kładoczny J., Dzieje prowincji bazyljańskiej w Królestwie Polskiem 1810-1864, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1936, nr 16, z. 3, s. 301-308.
• Kładoczny J., Ostatnie chwile prowincji bazyljańskiej w Królestwie Polskiem, „Collectanea Theologica” 1934, nr 1, s. 93-103.
• Kołbuk W., Unia brzeska w dziewiętnastowiecznej historiografii polskiej, „Roczniki Humanistyczne” 1993, t. 7, s. 13-21.
• Koprukowniak A., Problem unicki w najnowszych badaniach. Przegląd literatury, „Rocznik Międzyrzecki” 1999, t. 29-30, s. 61-72.
• Kowalów W.J., Historyk diecezji łuckiej. Śp. ks. prof. dr hab. Ludwik Królik, „Wołanie z Wołynia” 2000, nr 1 (32), s. 29-30.
• Kozłowski M., Unia brzeska w historiografii polskiej do 1939 roku, web.archive.org/web/20150714173637/http://www.mlodszaeuropa.eu/news/97/104/Unia-brzeska-w-historiografii-polskiej-do-1939-roku.html [dostęp 17.10.2022].
• Kuška P.Ì., Greko-katolic’ka Cerkva u pìslâvoênnìj Pol’ŝì ta ïï značennâ dlâ zberežennâ nacìonal’noï svìdomostì ukraïncìv, [w:] Druga Mìžnarodna Naukovo-praktična Konferencìâ «Dìaspora âk činnik utverdžennâ deržavi Ukraïna u mìžnarodnìj spìl’notì. Ukraïns’ka dìaspora u svìtovìj civìlìzacìï», L’vìv 2008, s. 292-299.
• Latawiec P., Ksiądz Mirosław Szegda (1911-1997), „Fides: Biuletyn Bibliotek Kościelnych” 1997, nr 1/2, s. 62-69.
• Lenczewski M., Studium Teologii Prawosławnej na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1925-1939, Warszawa 1992.
• Łapiński A., Zygmunt Stary a Kościół prawosławny, Warszawa 1937.
• Melnyk M., Publikacje źródeł do dziejów Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1945-1989, „Studia Warmińskie” 2004/2005, t. 41/42, s. 295-305.
• Mędrzecki W., Druga Rzeczpospolita w historiografii polskiej po 1989 roku, [w:] Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 11-20.
• Mìsilo E., Greko-katolic’ka Cerkva u Pol’ŝì (1944-1947), „Varšavs’kì Ukraïnoznavčì Zapiski” 1989, nr 1, s. 207-220.
• Mikołejko Z., Żywoty świętych poprawione, Warszawa 2000.
• Mironowicz A., Spór o unię brzeską w literaturze historycznej, „Chrześcijanin w Świecie” 1988, nr 179-180, s. 161-175.
• Morawiec N., Unia brzeska w historiografii polskiej okresu dwudziestolecia międzywojennego, „Bolhovìtìnovskij Ŝorìčnik” 2008, s. 83-87.
• Moszyński E., Ludzie i czasy „Czasu”: z historii czołowej gazety i wybitnych konserwatystów Drugiej Rzeczypospolitej, Toruń 2004.
• Motyka G., Problematyka stosunków polsko-ukraińskich w latach 1939-1948 w polskiej historiografii po roku 1989, [w:] Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 166-178.
• Nazaruk B., Problematyka pogranicza polsko-ukraińskiego na łamach „Warszawskich Zeszytów Ukrainoznawczych”, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2004, z. 17/18, s. 78-87.
• Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo i Kościół prawosławny w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1986.
• Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939, Warszawa 1989.
• Papierzyńska-Turek M., Sprawa ukraińska w Drugiej Rzeczypospolitej 1922-1926, Kraków 1979.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Katalog druków cyrylicznych XVI-XVIII wieków w zbiorach biblioteki klasztoru OO. Bazylianów w Warszawie, oprac. Roman Lepak OSBM [recenzja], „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2013/2014, t. 7/8, s. 369-372.
• Pol’ŝa ì shìdnì katoliki: ìstorìâ ta kul’tura, red. Ì. Galagìda, R. Kramar, Varšava 2014.
• Prus E., Cerkiew greckokatolicka w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, „Śląskie Studia Historyczne” 1975, t. 1, s. 61-90.
• Prus E., Patriarcha galicyjski. Rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim metropolicie greckokatolickim, Wrocław 1999.
• Prus E., Władyka świętojurski. Rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim (1865-1944), Warszawa 1985.
• Ptaszycki S., Stosunek dawnych władz polskich do Cerkwi Ruskiej, [w:] Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Abrahama, t. 1, red. O. Balzer i in., Lwów 1930, s. 456-469.
• Romaniuk M.P., Nekropolia Bródnowska 1884-2014, t. 1, Warszawa 2012.
• Serczyk W.A., Rola „Warszawskich Zeszytów Ukrainoznawczych” w badaniu stosunków polsko-ukraińskich, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 2004, z. 17/18, s. 50-55.
• Skakun R., Žittâ v tìnì velikogo Mitropolita: brat Josif G’rods’kij ì jogo spogadi, L’vìv 2020.
• Škrab’ûk P., Vinogradnik Gospodnìj: ìstorìâ žittâ o. d-ra Josifa Kladočnogo, L’vìv 1995.
• Stępniak K., Tadeusz Żychiewicz, Kraków 2018.
• Stępniak K., W poszukiwaniu Kościoła idealnego. Życie i dzieło Tadeusza Żychiewicza (1922-1994), Olecko 2004.
• Stislij viklad dopovìdej, oprac. G. Motyka, przeł. M. Bojanivs'ka, [w:] Historycy polscy i ukraińscy wobec problemów XX wieku, red. P. Kosiewski, G. Motyka, Kraków 2000, s. 286-289.
• Szagała R., Wiszka E., Ukraińcy w Warszawie, Toruń, Warszawa 2010.
• Szegda M., Działalność prawno organizacyjna metropolity Józefa IV Welamina Rutskiego: 1613-1637, Warszawa 1967.
• Szeptycka M., Kim jesteśmy. Kościół Greckokatolicki w Polsce, Warszawa 2013.
• Szeptycki A., Pisma wybrane, oprac. M.H. Szeptycka, M. Skórka, Kraków 2000.
• Szeptycki A., Ukraina wobec Rosji: studium zależności, Warszawa 2013.
• Tomaszewski J., Mniejszości narodowe w Polsce XX wieku, Warszawa 1991.
• Tomaszewski J., Ojczyzna nie tylko Polaków, Warszawa 1985.
• Tomkiewicz W., Cerkiew dyzunicka w dawnej Rzeczypospolitej Polskiej. Okres walki z Unją Kościelną 1596-1635, „Przegląd Powszechny” 1933, t. 200, nr 599, s. 149-178.
• Tomkiewicz W., Dzieje Unji Kościelnej w Wielkiem Księstwie Litewskiem (1596-1795), [w:] Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. 1, red. F. Pohorecki, Lwów 1935, s. 320-328.
• Torzecki R., Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy 1933-45, Warszawa 1972.
• Torzecki R., Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989.
• Torzecki R., Na drodze do jedności Kościoła greckokatolickiego i prawosławnego: Z dziejów współżycia grekokatolików z prawosławnymi w XX w., „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1997, z. 4-5.
• Torzecki R., Polacy i Ukraińcy: sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.
• Vasilìâni u svìtì: minule ì s’ogodennâ, red. V. Parasûk, Varšava 2017.
• Woliński J., Polska i Kościół prawosławny. Zarys historyczny, Lwów 1936.
• Wójtowicz-Huber B., „Ojcowie narodu”. Duchowieństwo greckokatolickie w ruchu narodowym Rusinów galicyjskich (1867-1918), Warszawa 2008.
• Żychiewicz T., Jozafat Kuncewicz, Kalwaria Zebrzydowska 1986.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).