GIS w archeologii – przykład prospekcji i inwentaryzacji dziedzictwa archeologiczno-przemysłowego

• Autorzy: Zapłata R. , Borowski M.

Warianty tytułu

EN

GIS in archaeology – an example of prospection and documentation of archaeological and industrial heritage

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest ogólna prezentacja zastosowania GISu w archeologii, na przykładzie aplikacji wybranych narzędzi geoinformatycznych stosowanych w detekcji i inwentaryzacji dziedzictwa archeologiczno-przemysłowego. Tekst stanowi przede wszystkim prezentację wybranych elementów powstałego systemu geoinformatycznego, które umożliwiły prospekcję oraz dokumentację zabytkowych mielerzy z okolic Seredzic w woj. mazowieckim, w ramach projektu naukowego pt. „Zastosowanie skaningu laserowego oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego. Opracowanie nieinwazyjnych, cyfrowych metod dokumentacji i rozpoznawania zasobów dziedzictwa architektonicznego i archeologicznego" realizowanego przez Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”. Celem artykułu jest również schematyczna prezentacja procedury, powstałej na bazie literatury przedmiotu oraz przeprowadzonych prac, która została zastosowana w ramach realizowanego projektu do rozpoznania przykładowych obiektów zabytkowych. Tekst składa się z czterech zasadniczych części: wprowadzenia, przekrojowego omówienia GIS w archeologii, prezentacji wybranych aspektów budowanego systemu geoinformatycznego, analizy i rezultatów badań oraz podsumowania. Artykuł prezentuje system geoinformatyczny budowany na potrzeby projektu naukowego, z prezentacją jednego ze źródeł pozyskiwania geodanych – lotniczego skanowania laserowego oraz trzech analiz, umożliwiających detekcję obiektów zabytkowych: (1) analizę cieniowania zboczy (ang. hillshading; shaded relief), w tym wielokierunkowego cieniowania zboczy (ang. hill-shading from multiple directions); (2) analizę głównych składowych (ang. principal component analysis) oraz (3) lokalny model rzeźby terenu (ang. local relief model – (LRM). Tekst stanowi zarys zaproponowanego podczas prac postępowania badawczego uwzględniającego składowe systemu geoinformatycznego, wraz z weryfikacją terenową rozpoznanych obiektów zabytkowych, która z pozytywnym wynikiem została dokonana na bazie przeprowadzonej prospekcji powierzchniowej.

EN

The aim of this paper is to present an overview of possible implementation of GIS in archaeology, on the example of selected geoinformatic tools used for detection and documentation of archaeological and industrial heritage. This paper presents selected elements of the existing geoinformatic system that allowed to discover and document charcoal piles in the vicinity of Seredzice in Mazovia, within the project “The implementation of laser scanning and remote sensing in protection, research and cataloguing of cultural heritage. Developing non—invasive digital methods of surveying and documenting architectonical and archaeological heritage” (Research project supported by the Ministry of Science and Higher Education within the “National Program for the Advancement of Humanities”). Another goal of this text is to give a schematic overview of the procedure, developed on the basis of literature and previously carried out research, used in the above mentioned project to recognize heritage objects. The paper consists of four main parts: introduction, presentation of the use of GIS in archaeology, presentation of chosen aspects of the currently constructed geoinformatic system, analyses and results of research and conclusion. The text presents a geoinformatic system constructed for the purpose of conducting a scientific research program, one of the possible sources of data – aerial prospective scanning, and three methods of analysis that allow to detect heritage objects: 1) hill-shading (shaded relief), including hill-shading from multiple directions and 2) principal component analysis (PCA) and 3) local relief model (LRM). This text is an overview of a scientific method that includes elements of a geoinformatic system. Heritage objects discovered with its use were positively verified during field prospection.

Słowa kluczowe

PL

GIS; dziedzictwo archeologiczno-przemysłowe; LIDAR/ALS; metody nieinwazyjne

EN

GIS; archaeological and industrial heritage; LIDAR/ALS; non-invasive methods

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej
• Czasopismo: Roczniki Geomatyki
• Rocznik: 2013
• Tom: T. 11, z. 4(61)
• Strony: 103--112
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Zapłata R.

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Wydział Nauk Historycznych i Społecznych

autor

Borowski M.

• MGGP Aero Warszawa

Bibliografia

• 1.Bielenin K., 1962: Ancient centre of iron metalurgy in the region of Góry Świętokrzyskie (Świętokrzyskie Mountains). Archaeologia Polona t. IV: 221-234.
• 2.Devereux B., Amable G. Crow P., 2008: Visualisation of lidar terrain models for archaeological feature detection. Antiquity 82(316): 470-479.
• 3.du Monceau D., 1769: Sposob Robienia Węglow czyli Sztuka Węglarska w Języku Francuskim przez Pana Duhamel Du Monceau Napisana. Tłumaczenia Niemieckiego notami pomnożona, a teraz dla przysłużenia się Narodowi, staraniem i kosztem I. W. Imc. Pana Jacka Małachowskiego [...] na Oyczysty ięzyk przełożona, i do druku Podana. Warszawa. Dostęp 02.05.2013 r. http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty4/0488/ - []
• 4.Hesse R., 2012: Detecting former field systems with airborne LIDAR – an overview of current methods. Poster. Dostęp 02.05.2013r. http://www.academia.edu/1941481/Detecting_former_field_systems_with_airborne_LIDAR_-_an_overview_of_current_methods []
• 5.Jasiewicz J., 2009: Zastosowanie analiz geoinformacyjnych w badaniu dawnych procesów osadniczych. [W:] Zwoliński Z. (red.), GIS – platforma integracyjna geografii, Poznań: UAM: 175-195.
• 6.Kałagate S., Osypiński P., Stachowiak P., 2012: Relikty późnonowożytnego mielerza odkryte na stanowisku nr 4 w Wilkowie, gm. Świdnica, pow. zielonogórski, woj. lubuskie. Archeologia Środkowego Nadodrza t. IX: 241-249.
• 7.Kamermans, H., 1999: Predictive modelling in Dutch archaeology, joining forces. [In:] Barceló J.A., Briz I., Vila A. (eds.), New techniques for old times. CAA98 Computer applications and quantitative methods in archaeology. Oxford: Archaeopress: 225-229.
• 8.Kamermans H., 2000: Land evaluation as predictive modelling: a deductive approach. [In:] Lock G., (ed.) Beyond the Map. Archaeology and Spatial Technology. Amsterdam-Berlin-Oxford-Tokyo-Washington: IOS Press: 124-146.
• 9.Laudański Z., Mańkowski D.R., Flaszka M., 2012: Eksploracyjna analiza czynnikowa w badaniach struktur zespołu zmiennych obserwowanych. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin nr 263: 75-89.
• 10.Ludemann T., 2012: Airborne laser scanning of historical wood charcoal production sites – a new tool of kiln site anthropology at the landscape level. [In:] Badal E., Carrinón Y., Macias M., Ntinou M., (eds.) Wood and charcoal. Evidence for human and natural History. Valencia: 247-252.
• 11.Lisdorf J., 2011: Köhler über der Kohle. Ausgrabung von Holzkohlemeiler am Tagebau Jänschwalde. Ausgrabungen im Niederlausitzer Braunkohlenrevier-Arbeitsberichte zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg z. 8: 213-223.
• 12.Rączkowski W., 2002: Archeologia lotnicza – metoda wobec teorii. Poznań: UAM.
• 13.Radwan M., 1959: Interpretacja odsłoniętych mielerzy świętokrzyskich. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej r. 7, nr 3: 373-376.
• 14.Stular B., Kokalj Z., Ostir K. L., N., 2012: Visualization of lidar-derived relief models for detection of archaeological features. Journal of Archaeological Science 39: 3354–3360.
• 15.Terrasolid, 2013: TerraModeler User’s Guide i TerraScan User’s Guide. Dostęp 22.11.2013 r. https://www.terrasolid.com/download/user_guides.html
• 16.Wężyk P., Szostak M., Tompalski P., 2010: Aktualizacja baz danych SILP oraz Leśnej Mapy Numerycznej w oparciu o dane lotniczego skaningu laserowego. Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji vol. 21: 437-446.
• 17.Zagajewski B., Jarocińska A., Olesiuk D., 2008: Metody i techniki badań geoinformatycznych. Warszawa. http://www.telegeo.wgsr.uw.edu.pl/bz/Zagajewski_Jarocinska_Olesiuk_cpo.pdf
• 18.Zapłata R., 2013: Sprawozdanie cząstkowe z badań nieinwazyjnych przeprowadzonych w III/IV kwartale 2012 r. oraz I kwartale 2013 r. na terenie Leśnictwa Seredzice oraz Polany (część S). Projekt naukowy pt. „Zastosowanie skaningu laserowego oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego. Opracowanie nieinwazyjnych, cyfrowych metod dokumentacji i rozpoznawania zasobów dziedzictwa architektonicznego i archeologicznego”. [kwiecień 2013, maszynopis w archiwum UKSW oraz WMKZ - Radom], Warszawa.
• 19.Zapłata R., 2013: Zastosowanie fotogrametrii oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa archeologiczno-architektonicznego – zarys projektu na przykładzie ruin zamku w Iłży. [W:] Seidel-Grzesińska A., Stanica-Brzezicka K. (red.), seria Cyfrowe spotkania z zabytkami, t. 4 (w druku),Wrocław.
• 20.Zientara B., 1954: Dzieje małopolskiego hutnictwa żelaznego XIV-XVII wiek. Warszawa.
• 21.Zwoliński Z., 2009: Rozwój myśli geoinformacyjnej. [W:] Zwoliński Z. (red.), GIS – platforma integracyjna geografii. Poznań: 9-21.