Nitrobenzen

• Autorzy: Szymańska J.A. , Bruchajzer E.

Warianty tytułu

EN

Nitrobenzene

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Nitrobenzen (NB) występuje w postaci jasnożółtawych kryształów lub żółtawej oleistej cieczy o zapachu gorzkich migdałów. Otrzymuje się go przez bezpośrednie nitrowanie benzenu. W Polsce nitro-benzen jest produkowany w Gliwicach (Polskie Odczynniki Chemiczne) i stosowany jako składnik preparatów: Mors, Nitro I, Nitro II, Nitro III i Nitro IV. Około 95 ÷ 99% światowej produkcji nitrobenzenu wykorzystuje się do otrzymywania aniliny. Nitro-benzen jest stosowany także do syntezy wielu innych związków chemicznych i jako rozpuszczalnik. Narażenie ludzi na nitrobenzen jest związane z narażeniem zawodowym podczas jego produkcji lub stosowania. W latach 1997-2000 nie zanotowano w przemyśle polskim narażenia pracowników na nitrobenzen o stężeniach, które przekraczały obowiązującą wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia wynoszącą 3 mg/m3. Niekorzystne działanie nitrobenzenu w zatruciu ostrym u ludzi przejawia się przede wszystkim wy-stąpieniem sinicy będącej wynikiem podwyższonego stężenia methemoglobiny (MetHb) we krwi i hemolizy krwinek czerwonych. Obserwowano również bóle głowy, nudności, wymioty, duszność, stany splątania, ból w klatce piersiowej, spadek wentylacji płuc i śpiączkę prowadzącą do śmierci. Przewlekłe narażenie pracowników na nitrobenzen o stężeniu 5 mg/m3 (1 ppm) nie było przyczyną wystąpienia zmian w stanie ich zdrowia. Podwyższony poziom MetHb we krwi stwierdzono u ludzi narażonych na nitrobenzen o stężeniu 30 mg/m3. Nitrobenzen wykazywał umiarkowaną toksyczność ostrą w doświadczeniach na zwierzętach. Wartość DL50 dla zwierząt po podaniu dożołądkowym ustalono w granicach 349 ÷ 640 mg/kg. Medialne stężenie śmiertelne po narażeniu inhalacyjnym szczurów wynosiło 2780 mg/m3 (556 ppm). Najczęstsze i najszybciej występujące skutki działania związku u szczurów narażonych na nitrobenzen w warunkach narażenia ostrego to wzrost stężenia MetHb we krwi oraz zmniejszenie zdolności wytwarzania plemników u samców (po dawce 200 mg/kg podanej dożołądkowo lub dootrzewnowo). Objawy te nasilały się po zwiększeniu dawek. Po dawce 450 ÷ 550 mg nitrobenzenu/kg masy ciała zwierząt obserwowano ponadto uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (oun) i zmiany w wątrobie. Dożołądkowe podanie nitrobenzenu samcom szczurów przez 2 ÷ 4 tygodnie spowodowało już po dawce 50 mg/kg spadek produkcji plemników. Pierwsze objawy methemoglobinemii zanotowano po 28 dniach podawania szczurom dawki 200 mg nitrobenzenu/kg masy ciała. Wraz ze wzrostem dawki (do 600 mg/kg) skutek ten się nasilił. Dwutygodniowe narażenie inhalacyjne szczurów na nitrobenzen o stężeniach 60 lub 195 mg/m3 powodowało zmiany hematologiczne, a po narażeniu na związek o stężeniu 562 mg/m3 obserwowano: spadek masy ciała, sinicę, ataksję, zmiany w śledzionie, oun, nerkach, wątrobie, płucach oraz padnięcie 70% narażanych zwierząt. Po 90-dniowym i 2-letnim narażeniu inhalacyjnym szczurów na nitrobenzen o stężeniu 25 mg/m3 stwierdzono wzrost poziomu MetHb we krwi. Skutek ten nasilał się po narażeniu na związek o większym stężeniu (80 lub 250 mg/m3 w eksperymencie 90-dniowym oraz 125 mg/m3 w doświadczeniu 2-let-nim). Po 2-letnim narażeniu szczurów na nitrobenzen o stężeniu 5 mg/m3 (1 ppm) obserwowano gromadzenie się barwnika w błonie śluzowej nosa. Po 90-dniowym narażeniu szczurów na nitrobenzen o stężeniu 250 mg/m3 stwierdzono ponadto zmiany w wątrobie, śledzionie, płucach i nerkach, zaś po 2-letnim narażeniu na związek o stężeniu 125 mg/m3 także atrofię jąder. Nitrobenzen nie wykazywał działania mutagennego, klastogennego, embriotoksycznego i teratogennego. Po przewlekłym narażeniu zarówno szczurów, jak i myszy na nitrobenzen zanotowano zwiększoną częstość występowania niektórych typów nowotworów. Nitrobenzen wchłania się w postaci par przez płuca i skórę. Narażenie na nitrobenzen o stężeniu 5 mg/m3 odpowiada dziennemu pobraniu na poziomie 25 ÷ 33 mg związku, z czego około 7 ÷ 9 mg nitrobenzenu było absorbowane przez skórę. Nitrobenzen może także wchłaniać się do organizmu drogą pokarmową. Metabolizm nitrobenzenu w organizmie może przebiegać dwiema drogami – przez redukcję do ani-liny i hydroksylację do aminofenoli (redukcja do aniliny przebiega przez niestabilny nitrozobenzen i fenylohydroksyloaminę, które są toksyczne i prowadzą do powstawania methemoglobiny) oraz przez hydroksylację do nitrofenoli (później może nastąpić redukcja nitrofenoli do aminofenoli). Wydalanie z moczem p-nitrofenolu może być podstawą do wyznaczenia wartości DSB (dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym). Mechanizm toksycznego działania nitrobenzenu w organizmie jest związany z niedotlenieniem spowodowanym methemoglobinotwórczym działaniem jego metabolitów – nitrozobenzenu (p-chinonoiminy) oraz β-fenylohydroksyloaminy. Toksyczne działanie nitrobenzenu nasila się po jednocze-snym podaniu etanolu. Podstawą wartości NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia) nitrobenzenu jest methemoglobino-twórcze działanie związku obserwowane u ochotników i pracowników narażonych na nitrobenzen w przemyśle oraz methemoglobinotwórcze działanie nitrobenzenu obserwowane u szczurów i myszy narażonych inhalacyjnie na związek przez 90 dni. Na podstawie wyników badań zaproponowano przyjęcie stężenia 1 mg/m3 za wartość NDS nitrobenzenu podobnie jak w UE (dyrektywa 2006/15/WE). Nie ma podstaw do wyznaczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) nitrobenzenu. Wartość dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) nitrobenzenu ustalono na poziomie 2% methemoglobiny we krwi. Wartość tę ustalono dla 1wszystkich substancji działających methemoglobinotwórczo. Zaproponowano oznakowanie normatywu literami „Sk”, z uwagi na możliwość wchłaniania się nitrobenzenu przez skórę.

EN

Nitrobenzene (NB) is a colorless-to-pale yellow, oily liquid. Its odor resembles bitter almonds. NB is produced by the direct nitration of benzene. NB has a wide variety of uses. Most significantly, and accounting for 95-99% of NB, in manufacturing aniline and aniline-derived products, and as a solvent. Potential for human exposure is principally via inhalation and dermal uptake, following the use and production of NB. Methaemoglobinaemia, with cyanosis, haemolysis, headache, dyspnoe, weakness and ultimately coma and death, are the main effects of acute NB poisoning. Severe methaemoglobinaemia and liver damage have also been reported following chronic occupational exposure to NB. In subacute and chronic forms of poisoning, anaemia is the leading feature of the clinical picture. However, neurotoxic symptoms (including vertigo, headache, and nausea), hepatotoxicity (enlarged liver, uterus, and altered serum chemistry, hiperbilirubinemia), mild irritation of the eyes, and contact dermatitis have been reported, too. NB at a concentration of 5 mg/m3 (1 ppm) is considered a safe level for daily exposure. An elevated level of the methaemoglobin in the blood was observed after chronic exposure to NB at a concentration of 30 mg/m3 (6 ppm). The single oral LD50 for NB in animals was 349-640 mg/kg bw, and LC50 in rats was 2780 mg/m3 (556 ppm). Acute exposure of rats to ≥ 200 mg NB/kg bw resulted in elevated methaemoglobin and increase inci-dence of testicular atrophy and epididymal hypospermic, while a higher dose (550 mg/kg bw) resulted in hepatotoxicity and neurotoxicity. Methaemoglobinaemia was observed in rats at 25 mg/m3 (5 ppm) following 90-day and chronic inha-lation exposure. Long-term (two-year) inhalation study with 5 mg NB/m3 (1 ppm) resulted in mini-mal health effects such as pigment deposition in the nasal epithelium in rats. Cytomegaly of centrilobu-lar hepatocytes was induced in mice and rats at ≥ 25 mg NB/m3 (5 ppm). An increased incidence of testicular atrophy and epididymal hypospermia was observed in rats at 125 mg/m3 (25 ppm). NB has non-mutagenic, clastogenic, embryotoxic and teratogenic effects. The compound administe-red to rats or mice repeatedly (long-term studies) induced some types of neoplasms. NB absorption takes place mainly through the respiratory tract and skin. NB is metabolized via two main pathways: (1) reduction to aniline with subsequent hydroxylation to aminophenols, and (2) direct hydroxylation with formation of nitrophenols. NB is transformed into nitrosobenzene. Nitroso-benzene is transformed into phenylhydroxylamine. The reverse reaction (phenylhydroxylamine to nitrosobenzene) in erythrocytes takes place in a coupled reaction whereby methaemoglogin is formed from haemoglobin. All metabolites (except nitrophenols and phenylhydroxylamine) were found in the urine of exposed humans and animals. The current TLV-TWA of 1 mg/m3 (0,2 ppm) for NB, with a skin notation, is based on the preven-tion of methaemoglobinaemia, which is the first sign of overexposure to NB. No STEL is recommen-ded. Biological Exposure Indices (BEI) have been established for methaemoglobin inducers (2% met-haemoglobin in the blood).

Słowa kluczowe

PL

nitrobenzen; działanie toksyczne; methemoglobinemia; normatywy higieniczne

EN

nitrobenzene; toxicity; methaemoglobinaemia; exposure limits

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2009
• Tom: Nr 4 (62)
• Strony: 113--150
• Opis fizyczny: Bibliogr. 89 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Szymańska J.A.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

autor

Bruchajzer E.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

Bibliografia

• 1.ACGIH, American Conference of Governmental Industrial Hygienists (2000) Nitrobenzene. Suplement do 6 ed.
• 2.ACGIH, American Conference of Governmental Industrial Hygienists (2005a) Guide to occupational exposure values.
• 3.ACGIH, American Conference of Governmental Industrial Hygienists (2005b) Threshold limit values for chemical substances and physical agents and biological exposure indices. Cincinnati, OH.
• 4.Agency for Toxic Substances and Disease Registry (1996) Toxicological profile for nitrobenzene. TP-90-19, Atlanta, GA, United States Public Health Sernice (1990) [cyt. za IARC 1996].
• 5.Albrecht W., Neumann H.H. (1985) Biomonitoring of aniline and nitrobenzene: hemoglobin binding in rats and analysis of adducts. Arch. Toxicol. 57, 1–5 [cyt. za IARC 1996].
• 6.Anderson D., Styles J.A. (1978) The bacterial mutation test. Br. J. Cancer 37, 924–930 [cyt. za IARC 1996].
• 7.Beauchamp R.O. i in. (1983) A critical review of the literature on nitrobenzene toxicity. CRC. Crit. Rev. Toxicol. 11, 33–84.
• 8.Biodynamics Inc. (1983) A range finding study evaluate the toxicity of nitrobenzene in the pregnant rabbit. EPA Document No 40+8324347, Fische No OTS0509345 [cyt. za HSDB 2005].
• 9.Bond J.A. i in. (1981) Induction of hepatic and testicular lesions in Fischer-344 rats by single oral dose of nitrobenzene. Fundam. Appl. Toxicol. 1, 389–394 [cyt. za IARC 1996].
• 10.Booth G. (1991) [W:] Ullmann’s encyclopedia of industrial chemistry. 5. ed. Vol. A17. New York, VCH Publishers, 411–455 [cyt. za IARC 1996].
• 11.Bredow M.V., Jung F. (1942) Methemoglobin formation. XXV. Action of aliphatic nitric esters on the blood. Arch. Exp. Pathol. Pharmakol. 200, 335 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 12.Browning E. (1965) Toxicity and metabolism of industrial solvents. American Elsevier. New York [cyt za HSDB].
• 13.BUA (1991) Beratergremium für umweltrelevante Altstoffe der Gesellschaft Deutscher Chemiker. Nitrobenzol. BUA Stoffbericht 59 VCH, Weinheim [cyt. za SCOEL 2002].
• 14.Butterworth B.E. i in. (1989) Use of primary cultures of human hepatocytes in toxicology studies. Cancer Res. 49, 1079–1084 [cyt. za IARC 1996].
• 15.Cattley R.C. i in. (1994) Carcinogenicity and toxicity of inhaled nitrobenzene in B6C3F1 mice and F344 and CD rats. Fundam. Appl. Toxicol. 22, 328–340.
• 16.Cattley R.C. i in. (1995) Erratum. Fundam. Appl. Toxicol. 25, 159.
• 17.Chandler W.L. (1919) Physiological action of nitrobenzene vapor on animals. Memoir 20, 407 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 18.Cheminfo (2005) Canadian Centre for Occupational Health and Safety.
• 19.Chiu C.W. i in. (1978) Mutagenicity of some commercially available nitro compounds for Salmonella typhimurium. Mutat. Res. 58, 11–22 [cyt. za IARC 1996].
• 20.Czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wartości dopuszczalne (2007) Warszawa, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.
• 21.Dellarco V.L., Prival M.J. (1989) Mutagenicity of nitro compounds in Salmonella typhymurium in the presence of flavin mononucleotide in a preincubation assay. Environ. Mol. Mutag. 13, 116–127 [cyt. za IARC 1996].
• 22.Deutsche Foeschungesgemeinschaft (2005) MAK and BAT Values 2005 (Report No 41).
• 23.Dodd D.E. i in. (1987) Reproduction and fertility evaluations in CD rats following nitrobenzene inhala-tion. Fund. Appl. Toxicol. 8(4), 493–505 [cyt. za HSDB 2005; IARC 1996].
• 24.Dunlap K.L. (1981) Nitrobenzene and nitrotoluenes. [W:] Encyclopedia of chemical technology. 3. ed., vol. 15. New York, J. Wiley 916–932 [cyt. za IARC 1996].
• 25.duPont De Nemours E.J. & Co. (1981) Haskell Laboratory for Toxicology and Industrial Medicine Inhalation median lethal concentration (LC50) with cover letter. EPA Document No 878220423, Fische No OTS0215040 [cyt. za HSDB 2005].
• 26.duPont De Nemours E.J. & Co. (1980) Subacute inhalation toxicity study of nitrobenzene in rats. EPA Document No 878221372, Fische No OTS0215211 [cyt. za HSDB 2005].
• 27.Dyrektywa 2006/15/WE z dnia 7 lutego 2006 r. ustanawiająca drugi wykaz indykatywnych dopuszczal-nych wartości narażenia zawodowego w celu wykonania dyrektywy Rady 98/24/WE oraz zmieniająca dyrektywy 91/322/EWG i 2000/39/WE. DzU L 38/36 z dnia 9.2.2006.
• 28.European Union Risk Assessment Report (2005) Nitrobenzene. Luxemburg, Office for Official Publications of the European Communities.
• 29.Goldstein R.S. i in. (1984) Influence of dietary pectin on intestinal miclofloral metabolism and toxicity of nitrobenzene. Toxicol. Appl. Pharmacol. 75(3) 547–553 [cyt. za HSDB 2005; IARC 1996].
• 30.Goldstein R.S., Rickert D.E. (1984) Macromolecular covalent binding of [14C]-nitrobenzene in the erythrocyte and spleen of rats and mice. Chem.-Biol. Interactions 50, 27–37.
• 31.Goldstein R.S., Tarpa G., Gerejan S. (1970) Metabolism of iron-59 in experimental poisoning with nitrobenzene. Med. Lav. 61(4), 232 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 32.Hamm T.E. i in. (1984) A 90-day inhalation study of nitrobenzene in F-344 rats, CD rats, and B6C3F1 mice. Toxicologist 4, 181 [cyt. za ACGIH, suppl. 2000; HSDB 2005].
• 33.Hathaway G.J., Proctor N.H., Hughes J.P. (1991) Nitrobenzene. [W:] Proctor and hughes’ chemical hazards of the workplace. 3. ed. New York, Van Nostrand Reinhold, 427–428 [cyt. za ACGIH, suppl. 2000].
• 34.Hawley’s condensed chemical dictionary (1993) [Red.] R.J. Lewis. 12. ed. New York, Van Nostrand Reinhold Co. [cyt. za HSDB 2005].
• 35.Haworth S. i in. (1983) Salmonella mutagenicity test results for 250 chemicals. Environ. Mutag. Suppl. 1, 3–142 [cyt. za IARC 1996].
• 36.HSDB, Hazardous Substances Data Bank (2005) Bethseda, National Library of Medicine.
• 37.Hunter D. (1943) Industrial toxicology. Q. J. Med. 12, 185–258 [cyt. za IARC 1996].
• 38.IARC (1996) Monographs on the evaluation of the carcinogenic risk of chemicals to man. Geneva, World Health Organization, International Agency for Research on Cancer (Multivolume work), Vol. 65, 381–408.
• 39.Ikeda M., Kita A. (1964) Excretion of p-nitrophenol and p-aminophenol in the urine of a patient exposed to nitrobenzene. Br. J. Ind. Med. 21(3), 210–213.
• 40.Kawai A. i in. (1987) Mutagenicity of aliphatic and aromatic nitro compounds. Industrial materials and related compounds. Jpn. J. Ind. Health 29, 34–54 [cyt. za IARC 1996].
• 41.Kito Y., Hamamatsu Y., Naya M. (1998) Effects of nitrobenzene on sperm motility and fertility in rats (2). Teratology 57(3), 29A.
• 42.Klingerman A.D. i in. (1983) Analysis of cytogenetic damage in rat lumphocytes following in vivo exposure to nitrobenzene. Toxicol. Lett. 18, 219–226.
• 43.Koida M. i in. (1995) Effects on the sperm and testis of rats treated with nitrobenzene: age and admini-stration period differences. Teratology 52(4), 39B.
• 44.Kokal K.C. i in. (1984) Methemoglobinemia: an unusual presentation. J. Assoc. Phys. India, 32, 833–834 [cyt. za IARC 1996].
• 45.Kuzelova M., Popler A. (1977) Para-aminophenol and para-nitrophenol as indicators of exposure to aniline and nitrobenzene. Prak. Lek. 29(4-4), 186 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 46.Linder R.E. i in. (1992) Endpoints of spermatotoxicity in the rat after short duration exposures to fourteen reproductive toxicants. Reproductive Toxicology 6, 491–505.
• 47.Levin A.A., Bosakowski T., Earle L.L. (1988) The reversibility of nitrobenzene – induced testicular toxicity. Continuous monitoring of sperm output from vasocystotomized rats. Toxicology 53, 219–230.
• 48.Magos L., Sziza M. (1958) Effect of p-nitrobenzaldehyde on methemoglobin formation. Naturwis-senschaften 45, 522 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 49.Manu P. (1978) Early detection of health disturbance in occupational exposure to various risk factors in industry on the basis of changes occurring in various systems or organs. Rev. Ig. Bacteriol. Virusol. Parazitol. Epidemiol. Pneumoftizel Ig. 27(3), 261 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 50.Matsumara H., Yoshida T. (1959) Experimental studies of nitrobenzol poisoning. Kyushu J. Med. Sci. 10, 259 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 51.Medinsky M.A., Irons R.D. (1985) Sex, strain and species differences in the response of rodents to nitrobenzene vapors. [W:] Toxicity of nitroaromatic compounds. New York, Hemisphere, 35–51 [cyt. za ACGIH suppl. 2000; IARC 1996].
• 52.Mirsalis J.C., Tyson C.K., Butterworth B.E. (1982) Detection of genotoxic carcinogens in the in vivo-in vitro hepatocyte DNA repair assay. Environ. Mutagen. 4, 553–562 [cyt. za ACGIH suppl. 2000; IARC 1996].
• 53.Morgan K.T. i in. (1985) Morphologic and biochemical studies of a nitrobenzene – induced encephalopathy in rats. Neurotoxicology 6, 105–116 [cyt. za IARC 1996].
• NRC, National Research Council (1981) Drinking water & Heath. Vol. 4. Washington, DC, National Academy Press [cyt. za HSDB 2005].
• 54.Nohmi T. i in. (1984) Mutations in Salmonella typhimurium and inactivation of Bacillus substilis trans-forming DNA induced by phenylhydroxylamine derivatives. Mutat. Res. 136, 159–168 [cyt. za IARC 1996].
• 55.Pacseri L., Magos L., Batskor A. (1958) Threshold and toxic limits of some amino- and nitro-compounds. Arch. Ind. Health 18, 1–18.
• 56.Paluch E. (1954) Toksykologia przemysłowa. Warszawa, Państwowe Wydawnictwa Techniczne 307–310.
• 57.Parke D.V. (1956) Detoxication. LXVIII. The metabolism of 14C-nitrobenzene in the rabbit and guinea pig. Biochem. J. 62, 339 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 58.Pinching A.J., Doeving K.B. (1974) Selective degeneration in the rat olfactor bulb following exposure to different odors. Brain Res. 82(2), 196 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 59.Piotrowski J.K. (1967) Further investigations on the evaluation of exposure to nitrobenzene. Br. J. Ind. Med. 24(1), 60–65.
• 60.Piotrowski J.K. (1972) Certain problems of exposure tests for aromatic compounds. Pracov. Lek. 24(2-3), 94 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 61.Piotrowski J.K. (1984) Biological monitoring of selected misc. compounds. 165–175 [cyt. za HSDB 2005].
• 62.Poradnik fizykochemiczny (1974) Praca zbiorowa. 2. ed. Warszawa, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne.
• 63.Rapoport I.A. (1965) Mutational effect of para-nitro-acetophenylene-triphenylphos-phine in connection with the additivity of mutational tendencies. Dokl. Biol. Sci. 160, 68 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 64.Reddy B.G., Pohl L.P., Krishna G. (1976) The requirement of the gut flora in nitrobenzene – induced methemoglobinemia in rats. Biochem. Pharmacol. 25, 1119–1122.
• 65.Rickert D.E. i in. (1983) Metabolism and excretion of nitrobenzene by rats and mice. Toxicol. Appl. Pharmacol. 67(2), 206–214 [cyt. za IARC 1996].
• 66.Robinson D., Smith J.N., Williams R.T. (1951) Studies in detoxication. 40. The metabolism of nitrobenzene in the rabbit, o-, m-, and p-nitrophenols, o-, m-, and p-aminophenols and 4-nitrocatecholas metabolites of nitrobenzene. Biochem. J. 50, 228 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 67.Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833.
• 68.Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 28.09.2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacja i oznakowaniem. DzU nr 210, poz. 1674.
• RTECS, Registry of Toxic Effects of Chemical Substances (2005) Cincinnati, National Institutes for Occupational Safety and Health.
• 69.Salmowa J., Piotrowski J.K. (1960) [W:] II, I. Also Proceeding XIIIth International Congress on Occupational Heath. New York 780 [cyt. za Piotrowski 1967].
• 70.Salmowa J., Piotrowski J.K., Neuhorn U. (1963) Evaluation of exposure to nitrobenzene. Absorption of nitrobenzene vapour through lungs and excretion of p-nitrophenol in urine. Br. J. Ind. Med. 20, 41–46 [cyt. za IARC 1996; Beauchamp i in. 1983].
• 71.Schimelman M.A., Soler J.M., Muller H.A. (1978) Methemoglobinemia: nitrobenzene ingestion. JACEP 7, 406–408 [cyt. za IARC 1996].
• 72.Schroeder R.E. i in. (1986) An inhalation teratology study in the rabbit with nitrobenzene. Toxicologist 6, 93 [cyt. za IARC 1996].
• 73.Schwedtke G., Lo-Sing (1937) Methemoglobin formation studies – report X. On methemoglobin formed by nitrobenzene. Naunyn Schmiedebergs, Arch. Exp. Pathol. Pharmakol. 188, 138 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 74.SCOEL (2002) Recommendation of the Scientific Committee on Occupational Exposure Limits for Nitrobenzene. SCOEL/SUM/93 final.
• 75.Shimizu M., Yasui Y., Matsumoto N. (1983) Structural specificity of aromatic compounds with special reference to mutagenic activity of Salmonella typhimurium – A series of chloro- or fluoronitrobenzene derivatives. Mutat. Res. 116, 217–238.
• 76.Sittig M. (1985) Handbook of toxic and hazardous chemicals and carcinogens. 2. ed. Park Ridge. NJ, Noyes Data Corporation 652 [cyt. za HSDB 2005].
• 77.Smith R.P., Alkaitis A.A., Shafer P.R. (1967) Chemically induced methemoglobinemias in the mouse. Biochem. Pharmacol. 16(2), 317 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 78.Stanculescu V. i in. (1970) Modification of the latent iron binding capacity of serum under the influence of some poisons. I. Nitrobenzene. Rev. Roum. Biochim. 7(4), 307 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 79.Stopp G. (1960) The influence of exogenic factors upon the course of intoxications caused by aromatic amino- and nitro-substances. Acta Biol. Med. Ger. 4, 325 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 80.Suzuki J., Koyama T., Suzuki S. (1983) Mutagenicities of mono-nitrobenzene derivatives in the presence of norharman. Mutat. Res. 120, 105–110 [cyt. za IARC 1996].
• 81.Suzuki J. (1987) Dependence on Salmonella typhimurium enzymes of mutagenicities of nitrobenzene and its derivatives in the presence of rat-liver S9 and norharman. Mutat. Res. 178, 187–193 [cyt. za IARC 1996].
• 82.The Merck Index – Encyclopedia of chemicals, drugs, and biologicals (1996) NJ, Whitehouse Stadion. Merck and Co., Inc.
• 83.Tyl R.W. i in. (1987) Developmental toxicity evaluation of inhaled nitrobenzene in CD rats. Fund. Appl. Toxicol. 8(4), 482–492 [cyt. za HSDB 2005; IARC 1996].
• U.S. Coast Guard, Department of Transportation. CHRIS – Hazardous Chemical Data. Vol. II. Was-hington, D.C., U.S. Government Printing Office, 1984–1985 [cyt. za HSDB 2005].
• 84.Vance W.A., Levin D.E. (1984) Structural features of nitroaromatics that determine mutagenic activity in Salmonella typhimurium. Environ. Mutat. 6. 797–811 [cyt. za IARC 1996].
• 85.Vogel A.I. (1984) Preparatyka organiczna. Wyd. 2. Warszawa, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
• 86.Watanabe T., Ishihara N., Ikeda M. (1976) Toxicity and biological monitoring for 1,3-diamino-2,4,6-trinitrobenzene and other nitro-amino derivatives of benzene and chlorobenzene. Int. Arch. Occup. Environ. Health 37(3), 157 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 87.Welzbacher U. (1998) Niebezpieczne substancje – praktyczny poradnik. Nitrobenzen. Warszawa, Wyd. Informacji Zawodowej, ALFA-WEKA Sp. z o.o.
• 88.Yamada Y. (1958) Studies on experimental chronic poisoning with nitrobenzene. Kobe J. Med. Sci. 4, 227 [cyt. za Beauchamp i in. 1983].
• 89.Yamamoto M. i in. (1995) Effects of nitrobenzene on sperm motility in rats. Teratology 52(4), 41A.