Eter tert-butylometylowy

• Autorzy: Gradecka D , Czerczak S.

Warianty tytułu

EN

Methyl tertiary-buthyl ether

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Eter tert-butylometylowy (MTBE) jest bezbarwną cieczą o nieprzyjemnym zapachu eteru stosowaną głównie w przemyśle petrochemicznym jako składnik benzyn podwyższający liczbę oktanów, a także w niektórych procedurach medycznych, np. do rozpuszczania kamieni żółciowych oraz w reakcjach i analizach chemicznych jako np. rozpuszczalnik w reakcjach polimeryzacji i eluent do chromatografii. Eter tert-butylometylowy ulega szybkiemu wchłanianiu z dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i krwi, a nieco wolniej wchłania się przez skórę. Związek nie ulega kumulacji w organizmie, a jego większość jest wydalana w postaci niezmienionej, część może ulegać metabolizmowi i zostać wydalona w postaci innych związków: tert-butanolu, formaldehydu, kwasu mrówkowego i ditlenku węgla. Eter tert-butylometylowy jest zaliczany do substancji skrajnie łatwopalnych – F, R11 i działających drażniąco (Xi) na skórę (R38). U ludzi ostre narażenie na eter tert-butylometylowy o stężeniach nieprzekraczających 270 mg/m3 przez 3 h nie wywoływało żadnych poważnych zmian w stanie zdrowia. Podczas narażenia przewlekłego u pracowników narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniach 0,1 ÷ 98 mg/m3 oraz na inne substancje obecne w powietrzu środowiska pracy (brak danych na temat wielkości stężenia) obserwowano: podrażnienie oczu, błon śluzowych nosa, mdłości, bóle i zawroty głowy. Eter tert-butylometylowy powoduje zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, które objawiają się stanami narkotycznymi, niezbornością ruchową – ataksją, a także zaburzeniami oddychania. Ponadto eter działa drażniąco na: oczy, błony śluzowe dróg oddechowych i skórę. U myszy narażenie na pary eteru tert-butylometylowego o stężeniach nieprzekraczających 30 000 mg/m3 przez 1 h powodowało zależny od wielkości narażenia, spadek częstości oddychania. Wyliczona wartość RD50 związku wynosi 16 600 mg/m3. Na podstawie danych z toksyczności ostrej (6 h) i długoterminowej (13 tygodni) narażania szczurów F-344 na pary eteru tert-butylometylowego największym nietoksycznym stężeniem związku było stężenie wynoszące 2860 mg/m3. Eter tert-butylometylowy nie wykazuje działania mutagennego w komórkach bakterii i drożdży. Nie indukuje również efektów genotoksycznych w komórkach ssaków narażanych w wa-runkach in vitro i in vivo. Niektóre dane ujawniają słaby potencjał genotoksyczny eteru tert- -butylometylowego w obecności frakcji S9. Eter tert-butylometylowy działa rakotwórczo na zwierzęta. Związek indukował raka i gruczolaka nerek u samców szczurów F-344 narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniu 10 800 mg/m3 przez 105 tygodni oraz gruczolaka wątroby u samic myszy CD-1 narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniu 28 800 mg/m3 przez 18 miesięcy. Po podaniu dożołądkowym związku w dawce 250 lub 1000 mg/kg m.c. u samic szczurów Sprague-Dawley występował statystycznie istotny wzrost częstości białaczek i chłoniaków. Eter tert-butylometylowy wykazywał stosunkowo niski potencjał embrio- i fetotoksyczny oraz niewielki wpływ na rozród zwierząt laboratoryjnych. U szczurów i królików narażanych na eter tert-butylometylowy drogą inhalacyjną o stężeniach nieprzekraczających 28 800 mg/m3 związek działał głównie neurotoksycznie na ciężarne samice, natomiast nie wpływał toksycznie na płody zwierząt. Embriotoksyczne, fetotoksyczne i teratogenne działanie związku obserwowano u potomstwa samic myszy CD-1 narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniach 14 400 lub 28 800 mg/m3. Eter tert-butylometylowy o tych stężeniach powodował zmniejszenie liczby żywych implantacji w miocie, zmniejszenie odsetka męskich płodów oraz zmniejszenie masy ciała młodych i wzrost liczby rozszczepów podniebienia. Do ustalenia wartości NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia) eteru tert-butylometylowego wzięto pod uwagę wartość RD50 (dawka powodująca redukcję akcji oddechowej do 50% wartości należnej) wyznaczoną u myszy na poziomie 16 600 mg/m3. Na podstawie wartości RD50 wartość NDS eteru tert-butylometylowego mieści się w zakresie 166 1660 mg/m3. Postanowiono przyjąć stężenie 180 mg/m3 eteru tert-butylometylowego za wartość NDS związku. Z uwagi na łagodne działanie drażniące związku, obserwowane u ochotników narażanych na eter tert-butylometylowy o stężeniu 270 mg/m3 przez 3 h, przyjęto za wartość NDSCh (najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego) związku stężenie 270 mg/m3. Normatyw oznakowano literą „I” (substancja o działaniu drażniącym).

EN

Methyl tertiary-buthyl ether (MTBE) is a colorless liquid. This substance produces irritation and transiet corneal injury to the eye, and it is an irritant of mucous membranes. Prolonged skin contact produces dermatitis. The proposed maximum exposure limit MAC (TWA) was calculated on the basis of the RD50 value of 16 600 mg/m3. The Expert Group for Chemical Agents recommended MAC of 180 mg/m3 and STEL of 270 mg/m3.

Słowa kluczowe

PL

eter tert-butylometylowy; NDS; NDSCh

EN

methyl tertiary-buthyl ether; MTBE; MAC-values

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2009
• Tom: Nr 3 (61)
• Strony: 51--74
• Opis fizyczny: Bibliogr. 46 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Gradecka D

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Czerczak S.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

Bibliografia

• 1.ACGIH (200) Documentation of the treshold limit values and biological exposure indices. 6th ed. Cincinnati.
• 2.Allen M.J. i in. (1985 Cholelitholysis using methyl tertiary-buthyl ether. Gastroenterology 88, 122–125 [abstract].
• 3.Angle C.R. (1991) If the tap water smells foul, think MTBE. JAMA 266, 2985–298.
• 4.Belpoggi F., Soffritti M., Maltoni C. (1995) Methyl tertiary-buthyl ether (MTBE) – a gasoline additive – causes testicular and lymphohaematopoietic cancers in rats. Toxicol. Ind. Health. 11, 119–149. 72
• 5.Bevan C. i in. (1997) Two-generation reproductive toxicity study of methyl tertiary-buthyl ether (MTBE) in rats. J. Appl. Toxicol. 17 (suppl1), S13–S19 [abstract].
• 6.Biles R.W., Schroeder R.E., Holdsworth C.E. (1987) Methyl tertiary-buthyl ether inhalation in rats: a single generation study. Toxicol. Ind. Health 3, 519–534 [abstract].
• 7.Burleigh-Flayer H.D., Chun J.S., Kintigh W.J. (1992) Methyl tertiary butyl ether. Vapor inhalation oncogenicity study in CD-1 mice [unpublished material]. Prepared for the MTBE Commit-tee by Bushy Run Research Center, Union Carbide Chemicals and Plastics Company Inc. Dock-et No. OPTS-42098 [cyt. za ECETOC 1997].
• 8.Cain W.S. i in. (1996) Acute exposure to low-level methyl tertiary-buthyl ether (MTBE): human reactions and pharmacokinetic response. Inhal. Toxicol. 8, 21–48.
• 9.CHEMINFO (2002) Canadian Centre for Occupational Health and Safety.
• 10.Chun J.S., Burleigh-Flayer H.D., W.J. Kintigh (1992) Methyl tertiary butyl ether. Vapor inha-lation oncogenicity study in Fischer 344 rats [unpublished material]. Prepared for the MTBE Committee by Bushy Run Research Center, Union Carbide Chemicals and Plastics Company Inc. Docket No. OPTS-42098 [cyt. za ECETOC 1997].
• 11. Chun J.S. i Kintigh W.J. (1993) Methyl tertiary-buthyl ether: twenty-eight day vapor inhalation study in rats and mice. Export, Pennsylvania, Bushy Run Research Center, 337 (BRRC Report 93N1241) [cyt. za IPCS 1998].
• 12.Conaway C.C., Schroeder R.E. Snyder N.K. (1985) Teratology evaluation of methyl tertiary-buthyl ether in rats and mice. J. Toxicol. Environ. Health 16,797–809 [abstract].
• 13.Dodd D.E., W.J. Kintigh (1989) Methyl tertiary butyl ether (MTBE). Repeated (13-week) vapor inhalation study in rats with neurotoxicity evaluation [unpublished material]. Prepared for the MTBE Committee by Bushy Run Research Center, Union Carbide Chemicals and Plastics Company Inc. [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997].
• 14.ECETOC, European Centre for Ecotoxicology and Toxicology of Chemicals (1997) Methyl tert-butyl ether (MTBE) Health Risk Characterisation. Technical Report No. 72. F.M. Carpani-ni, Brussels.
• 15.Gill M.W. (1989) Methyl tertiary butyl ether single exposure vapor inhalation neurotoxicity study in rats [unpublished material]. Bushy Run Research Center, Union Carbide Chemicals and Plastics Company Inc. [cyt. za IPCS 1998].
• 16.Greenough R.J. i in. (1980) Methyl tertiary-butyl ether (Driveron) three-month inhalation tox-icity in rats [unpublished material]. Prepared for Chemische Werke Huls AG, West Germany, by Inveresk Research International [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997].
• 17.Guide to occupational exposure values (2009).
• 18.Hakkola M., Honkasalo M.L., Pulkkinen P. (1997) Changes in neuropsychological sympyoms and moods among tanker drivers exposed to gasoline during a work week. Occup. Med. 47 (6), 344–348. 19.Hathaway D., Keplinger M.L., Fancher O.E. (1970) Two-week subacute vapor inhalation toxic-ity study with 7-70A in Albino rats. Industrial Biotest, IBT No. N8969. Conducted for Sun Oil [cyt. za ECETOC 1997].
• 20. HSDB, d.base (2009).
• 21.ICSC, d.base system (1997). IPCS, Environmental Health Criteria 206 – methyl tertiary-buthyl ether (1998) Geneva, World Health Organization.
• 22.Johanson G., Nihlen A., Löf A. (1995) Toxicokinetics and acute effects of MTBE and ETBE in male volunteers. Toxicol. Lett. 82/83, 713–18.
• 23.Leuschner U., Hellstern A., Schmidt K. (1991) Gallstone dissolution with methyl tertiary-buthyl ether in 120 patients – efficacy and safety. Digestive Diseeases and Sciences 36, 193–199.
• 24.MEDLINE, d.base (2009).
• 25.Miller M.J. i in. (1997) Pharmacokinetics and disposition of tertiary-buthyl ether in Fisher-344 rats. J. Appl. Toxicol. 17 (suppl. 1), S3-S12 [abstract].
• 26.Mohr S.N. i in. (1994) Health effects of MTBE among New Jersey garage workers. Inhal. Tox-icol. 6 (6), 553–562 [abstract].
• 27.Moolenaar R.L. i in. (1994) Methyl tertiary buthyl ether in human blood after exposure to oxy-genated fuel in Fairbanks. Alaska. Arch. Environ. Hlth. 49(5), 402–409.
• 28.Moser G.J. i in. (1996a) Comparative short-term effects of methyl tertiary-buthyl ether and un-leaded gasoline vapor in female B6C3P1 mice. Fundam. Appl. Toxicol. 31, 173–183.
• 29.Moser G.J. i in. (1996b) Methyl tertiary-buthyl etherlacks tumor-promoting activity on N-nitro-sodiethylamine initiated B6C3P1 female mouse liver. Carcinogenesis 17, 2753–2761.
• 30.Nihlen A. i in. (1998) Experimental exposure to methyl tertiary-buthyl ether. II. Acute effects in humans. Toxicol. Appl. Pharmacol. 148, 281–287.
• 31.Prah J.D. i in. (1994) Sensory, symptomatic, inflammatory and ocular responses to and the matabolism of methyl tertiary buthyl ether in a controlled human exposure experiment. Inhal. Toxicol. 6 (6), 521–538 [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997].
• 32.Prescott-Mathews J.S. i in. (1997) Methyl tertiary-buthyl ether causes α-2μ-globulin nephropa-thy and enhances renal cell proliferation in male Fisher-344 rats. Toxicol. Appl. Pharmacol. 143, 301–314. 33.Pekari K. i in. (1996) Experimental exposure to methyl-tert-butyl ether (MTBE) and methyl-tert-amyl ether (MTAE). [W:] Proceedings of the International Symposium on Biological Moni-toring in Occupational and Environmental Health Espoo, Finland, 11-13 September 1996. Hel-sinki, Institute of Occupational Health 27–28 [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997]
• 34.. Riihimaki V. i in. (1996) Central nervous system effects of the gasoline additive methyl-tert-butyl-ether (MTBE). [W:] Proceedings of the Third International Symposium on Biological Monitoring in Occupational and Environmental Health, Espoo, Finland, 11-13 September 1996. Helsinki, Institute of Occupational Health, 75 [cyt. za IPCS 1998].
• 35. Robinson M., Bruner R.H., Olson G.R. (1990) Fourteen- and ninety-day oral toxicity studies of methyl tertiary-butyl ether in Sprague-Dawley rats. J. Am. Coll. Toxicol. 9, 525–539 [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997].
• 36.RTECS, d.base (2009).
• 37.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 127/2008 z dnia 16 grudnia 2008r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. 38.Savoleinen H., Pfaffli P., Elovaara E. (1985) Biochemical effects of methyl tertiary-buthyl ether in extende vapour exposure of rats. Arch. Toxicol. 57, 285–288.
• 39.Tepper J.S. i in. (1994) Estimation of respiratory irritancy from inhaled methyl tertiary-buthyl ether in mice. Inhal. Toxicol. 6(6), 563–569.
• 40.Toxicological profile for methyl t-buthyl ether (1996) US Department of Health and Human Services. Public Healyh Service Agency for Toxic Substances and Disease Registry.
• 41.Terill J.B., Daly I.W. (1984) A nine day inhalation toxicity study of methyl tertiary-butyl ether in the rat. Project no. 80-7452, Bio/dynamics Inc., East Millstone, NJ. Submitted to American Petroleum Institute, Washington DC. [cyt. za ECETOC 1997].
• 42.TOXLINE, d.base (2001).
• 43.Tritapepe R. i in. (1989) Unexpected dilation of the common bile duct after methyl tertiary-buthyl ether (MTBE) in rabbits. Possible implication to findings in man. Gut 30, 206–212 [ab-stract].
• 44.Tyl R.W. (1989) Developmental toxicity study of inhaled methyl tertiary butyl ether in New Zealand White rabbits. Export, Pennsyllvania, Bushy Run Research Center, 260 (Report No 51-628 to the methyl tertiary buthyl ether toxicology committee. Washington, DC [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997].
• 45.Tyl R.W., Neeper-Bradley T.L. (1989) Developmental toxicity study of inhaled methyl tertiary butyl ether in CD-1 mice. Export, Pennsylvania, Bushy Run Research Center, 342 (Report no. 52-526 to the methyl tertiary butyl ether toxicology committee. Washington DC) [cyt. za IPCS 1998; ECETOC 1997].
• 46.White M.C. i in. (1995) Exposure to methyl tertiery-buthyl ether from oxygeneted gasoline in Stamford. Connecticut. Arch. Environ. Hlth. 50(3),183–189.