Sztuka sepulkralna – dawne koncepcje kamieniarskie zawarte w projektach zabytkowych grobowców Cmentarza Rakowickiego w Krakowie

• Autorzy: Sarkowicz J.

Warianty tytułu

EN

Sepulchral art – old stonework concepts contained in projects of historic tombs in the Rakowice Cemetery in Krakow

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Prezentowany artykuł, związany z szerokim obszarem zabytków sztuki sepulkralnej, odnosi się w szczególności do dawnych koncepcji kamieniarskich (architektonicznych i rzeźbiarskich) zawartych w rysunkach projektowych obiektów nagrobnych Cmentarza Rakowickiego. Przegląd i analiza licznego zbioru materiałów archiwalnych z lat 1833-1961 umożliwiły określenie wielu istotnych cech budowy zabytkowych grobów – ich struktury, formy i sposobu planowanej realizacji poszczególnych elementów (piwnic, sklepień, ścian, zadaszeń, zwieńczeń i pomników). Solidnie i klarownie rozrysowane projekty XIX-wieczne ilustrują wypracowaną wówczas stylistykę i techniki realizacji form nagrobnych, zapoczątkowaną przez uznanych rzeźbiarzy i mistrzów kamieniarskich (J.N. Galli, E. Stehlik). Również późniejsze rysunki, nierzadko precyzyjne projekty architektoniczne z przełomu wieków oraz okresu międzywojennego, pozwoliły na wyodrębnienie najistotniejszych zmian, do jakich dochodziło w sposobie realizacji grobowców w różnych okresach historii i funkcjonowania cmentarza. Dotyczyły one nie tylko widocznej formy architektonicznej i dekoracji rzeźbiarskich, wprowadzania nowych odmian kamienia oraz pozostałych materiałów budowlanych, ale także wewnętrznych struktur grobowców i ich podpiwniczeń. Część planów – zwłaszcza pochodzących z pierwszych dekad XX wieku, odnosi się także do przebudów i modyfikacji istniejących już obiektów zabytkowych. Dalsze zmiany, jakie można dostrzec w projektach wykonanych po zakończeniu II wojny światowej, świadczą o odejściu od wcześniejszej jakości i tradycji kamieniarskich na rzecz unifikacji form i odmiennych „walorów” estetycznych lastrika i zapraw cementowych.

EN

The presented article, connected with a wide area of monuments of sepulchral art, particularly refers to old concepts of stonemasonry (architectonic and sculptural) encompassed in project drawings of funereal objects from the Rakowice Cemetery. A review and analysis of a rich collection of archive materials from the years 1833-1961 allowed for identifying many significant building features of historic graves – their structure, form and manner of planned realisation of individual elements (cellars, vaults, walls, roofing, finials and tombstones). Neatly and clearly drawn 19th-century projects illustrate the stylistics and techniques of tombstone form realisation developed at the time, initiated by renowned sculptors and master stonemasons (J.N. Galli, E. Stehlik). Also later drawings, frequently precise architectonic projects, from the turn of the centuries and the inter-war period, allowed for distinguishing the most significant changes occurring in the way of realising tombs in various period of history and functioning of the cemetery. They concerned not only visible architectonic forms, sculpting decorations, introducing new varieties of stone and other building materials, but also interior structure of tombs and their cellars. Some blueprints – especially those originated in the first decades of the 20th century, refer also to alterations and modifications of the already existing historic objects. Further changes which can be seen in the projects made after the end of World War II, confirm the departure from previous quality and tradition in stonemasonry in favour of unification of form and different aesthetic “value” of terrazzo and cement mortar.

Słowa kluczowe

PL

Cmentarz Rakowicki; sztuka sepulkralna; projekty grobowców; kamieniarstwo

EN

Rakowice Cemetery; sepulchral art; archival projects of tombs; stonemasonry

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 35
• Strony: 64--78
• Opis fizyczny: Bibliogr. 12 poz., il.

Twórcy

autor

Sarkowicz J.

• Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie

Bibliografia

• [1] Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział V – materiałów kartograficznych i dokumentacji technicznej, ul Lubicz 25b. Zespół akt: Archiwum Budownictwa Miejskiego, Cmentarz Rakowicki (sygn: 1-197).
• [2] Cyrankiewicz S., Przewodnik po cmentarzach, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1986.
• [3] Grabowski A., Cmentarze dawnego Krakowa, Wydawnictwo Jagiellonia SA, Kraków 2008.
• [4] Grodziska K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803– 1939). Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.
• [5] Niemcewicz P., Konserwacja wapienia dębnickiego (praca dokt.), IZiK UMK w Toruniu, 2003.
• [6] Rajchel J., Kamienny Kraków spojrzenie geologa, Wydawnictwo AGH, Kraków 2005.
• [7] Rajchel J., Geoturystyka dla każdego – Cmentarz Rakowicki, Nie pozostanie kamień na kamieniu oraz Kamienne eldorado, cykl 2 artykułów, „Dziennik Polski”, nr 260 (17 143) oraz 265 (17 148), 7 i 14 listopada 2000.
• [8] Reinfuss R., Ludowa rzeźba kamienna w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989.
• [9] Wickle H., Thunig W., (tłum. A. Machalski), Kamieniarstwo, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987.
• [10] Krakowska Teka Konserwatorska, Tom III, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, praca zbiorowa, Urząd Miasta Krakowa, Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Oddział Ochrony Zabytków, Kraków 2003.
• [11] Polski słownik biografi czny, t. XLIII, Warszawa – Kraków 2004-2005.
• [12] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. II, PAN 1975.