Half hip and hip roof with an attic in Lower Silesian towns at the beginning of the Prussian rule. Systematization of fire regulations and the form of roofs

• Autorzy: Ludwig Bogna

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230401

Warianty tytułu

PL

Dach naczółkowy i czterospadowy z attyką w miastach dolnośląskich w początkach panowania pruskiego. Usystematyzowanie przepisów przeciwpożarowych a forma dachów

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In Silesian towns, especially those in the Sudeten foothills and the Sudeten valleys, the use of hip and half hip roofs became common in the 2^nd half of the 18^th century. Along with them, late Baroque crownings of townhouses appeared. They combined the decoration of a low half hip gable, sometimes called a half gable, or dormers with a wall, obscuring the roof of the entire building. As a whole, this structure formed an elaborate attic. The author’s aim was to show that both the spread of roofs of such shapes and the forms of attics resulted from the adaptation of the tastes and needs of city dwellers to the ordinances in force. Municipal and then state regulations for the construction of houses, especially their canopies, resulted primarily from fire regulations. The research presents the process of formulating ordinances relating to the shape of roofs, roofing materials and surrounding fire walls. The analysis of preserved monuments and iconographic records depicting the roofs and crowning of tenement houses erected after the introduction of successive regulations made it possible to trace the ways in which they were implemented. The prescription to lower gables, in addition to erecting low roofs, resulted in a compromise in the form of constructing mansard roofs and shortening the height of gables by introducing pediments. The regulations on the method of erection and the height of fire walls influenced the way in which the gables of townhouses were designed and thus the form of attics became widespread.

PL

W miastach śląskich, przede wszystkim z Przedgórza Sudeckiego i kotlin sudeckich, w 2. połowie XVIII w. zaczęto powszechnie stosować dachy naczółkowe i czterospadowe. Wraz z nimi pojawiły się późnobarokowe zwieńczenia kamienic. Połączyły dekorację niskiego szczytu naczółkowego, czasem nazywanego półszczytem, lub lukarn ze ścianką przesłaniającą dach całej budowli. W całości struktura ta tworzyła rozbudowaną attykę. Celem autorki było wykazanie, że zarówno upowszechnianie się dachów takich kształtów, jak i form attyk wynikało z dostosowania upodobań i potrzeb mieszkańców miast do obowiązujących przepisów. Przepisy miejskie, a następnie państwowe dotyczące budowy domów, zwłaszcza ich zadaszeń wynikały przede wszystkim z regulacji przeciwpożarowych. W wyniku przeprowadzonych badań przedstawiono proces formułowania zarządzeń odnoszących się do kształtu dachów, materiałów pokryć i otaczających je murów ogniowych. Analiza zachowanych zabytków i przekazów ikonograficznych obrazujących wznoszone po wprowadzaniu kolejnych przepisów dachy i zwieńczenia kamienic pozwoliła prześledzić sposoby ich wdrażania. Nakaz obniżania szczytów, oprócz wznoszenia niskich dachów, zaowocował kompromisem w postaci konstruowania dachów mansardowych i skracania wysokości szczytów poprzez wprowadzanie naczółków. Regulacje dotyczące sposobu wznoszenia i wysokości murów ogniowych wpłynęły na sposób projektowania szczytów kamienic i rozpowszechnienie formy attyki.

Słowa kluczowe

EN

Lower Silesia; baroque; attic; half hipped roof; firewall

PL

Dolny Śląsk; barok; attyka; dach naczółkowy; mur ogniowy

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 4 (76)
• Strony: 3--11
• Opis fizyczny: Bibliogr. 49 poz., il.

Twórcy

autor

Ludwig Bogna

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-7755-5835

Bibliografia

• [1] Chorowska M., Lasota C., Kamienica mieszczańska w Świdnicy: karczma i mieszkanie w XIII–XVIII w., Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2013.
• [2] Brzezowski W., Dom mieszkalny we Wrocławiu w okresie baroku, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2005.
• [3] Gierowski J., Zmiany w wielkości i rozmieszczeniu miast, [in:] K. Maleczyński (red.), Historia Śląska, t. 1, cz. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, 188–190.
• [4] Wąs G., Dzieje Śląska od 1526 do 1806 roku, [in:] M. Czapliński (red.), Historia Śląska, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2002, 118–248.
• [5] Magrius C.D., Das Feuerlöschwesen in allen seinen Theilen, C.D. Magrius, Ulm 1877.
• [6] Holaubeck J., Die Österreichischen Feuerwehr, Ueberreuter, Wien 1979.
• [7] Wucke B., Gebrochen ist des Feuers Macht. Ein Abriß zur Geschichte der Feuerwehr, EFB, Erlensee 1995.
• [8] Ulicki B., Gaszenie pożarów we Wrocławiu według Porządków Ogniowych z XVI wieku, “Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2022, Vol. 25, 247–274, doi: 10.48269/2450-6095-sdpipp-25-013.
• [9] Pfeiffer A., Baupolizei in der mittelalterlichen Stadt, “Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins Gießen” 1956, Bd. 41, 46–78, doi: 10.22029/jlupub-3477.
• [10] Grüll G., Zur Geschichte der Brandverhütung und Schadensversicherung in Oberösterreich, “Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines” 1966, Bd. 111, 355–398.
• [11] Breslauer Urkundenbuch, G. Korn (Hrsg.), Bd. 1, W.G. Korn, Breslau 1870, oai:www.sbc.org.pl:3930.
• [12] FeuerOrdnung vom Jahre 1340 zu Liegnitz, A. Sammter (Hrsg.), “Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens” 1860, Bd. 3, H. 1, 223–225.
• [13] Schmidt F.J., Geschichte der Stadt Schweidnitz, Bd. 1–2, L. Heege, Schweidnitz 1846–1848.
• [14] Zum Winkel A., Die Stadt Liegnitz im Mitelalter, “Mitteilungen des Geschichts- und Altertumsvereins zu Liegnitz” 1906/1908, H. 2, 18–20.
• [15] Maleczyńska E., Kultura materialna, [in:] K. Maleczyński (red.), Historia Śląska, t. 1, cz. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1961, 341–354.
• [16] Feuerloeschordnungen, B.-D. Rassek (Auf.), http://www.feuerloeschordnungen.de/feuerloeschordnungen [accessed: 9.10.2022].
• [17] Rady Poznanskiey postanowienye czassv przigody ognya, [in:] Dokumenty do historji ubezpieczeń ogniowych i obrony przeciwpożarowej ziem zachodnich Polski, F. Baranowski (oprac.), Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych w Poznaniu, Poznań 1935, https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/178616/edition/181785 [accessed: 20.10.2022].
• [18] Senatus consultum de defensione urbis, [in:] Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 2, z. 1, F. Piekosiński (oprac.), Akademia Umiejętności, Kraków 1885, 176–179.
• [19] Dreger M., Innsbrucker Dächer, [in:] J. Bick (Hrsg.), Festschrift der Nationalbibliothek, Wien 1926, 211–221, oai:dbc.wroc.pl:4431.
• [20] Stolz O., Über die Bauart der Innsbrucker Bürgerhäuser im Mittelalter, “Veröffentlichungen des Tiroler Landesmuseums Ferdinandeum”, 1940/1945, Bd. 20–25, 17–26, https://www.zobodat.at/pdf/VeroeffFerd_020-025_0017-0026.pdf [accessed: 20.10.2022].
• [21] De tectis aedium novarum, [in:] F. Piekosiński (oprac.), Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, t. 1, z. 1, Akademia Umiejętności, Kraków 1885, dok. 112, 183–184.
• [22] Kaczmarek R., Dom Sadebecków w Dzierżoniowie, jego sala kongresowa i portal, “Quart” 2011, nr 1(19), 44–60.
• [23] Eines Erbaren Rathes der Kayserlichen Stadt Bresslaw, New auffgerichte Fewerordnung, C. Scharffenberg, Bresslaw 1578, https://books.google.pl/books/about/Eines_Erbaren_Rathes_der_Kayserlichen_St.html?id=C8pDdhy3m0oC&redir_esc=y [accessed: 25.10.2023].
• [24] Der Kayserlichen Stadt Bresslaw Fewer Ordnung auff s new vmbge fertiget vnd gebessert, G. Baumann, Bresslaw 1602, oai:www.sbc.org.pl:515992.
• [25] Der Kayserlichen Stadt Bresslaw FewerOrdnung wie dieselbe anderwerts vbersehen, auff s new vmbgefertiget vnd verbessert, G. Baumann, Bresslaw 1630, https://books.google.pl/books/about/Der_Ka%C3%BFserlichen_Stadt_Bresslaw_Fewer_O.html?id=-3tmAAAAcAAJ&redir_esc=y [accessed: 25.10.2023].
• [26] Sturm L., Geschichte der Stadt Goldberg in Schlesien, L. Sturm, Goldberg 1888.
• [27] Feuer Ordnung Der Fürstlichen Stadt Lignitz: Auffs neue vbersehen, vermehret vnd verbessert, [George Rudolff, Hertzog in Schlesien], N. Schneider, Liegnitz 1613, oai:www.bibliotekacyfrowa.pl:73832.
• [28] FeuerOrdnung Der Fürstlichen Stadt Liegnitz 1674, [Louise], [w.n., Legnica 1674], oai:www.sbc.org.pl:137055.
• [29] Der Kaiser- und Königlichen Stadt Schweidnitz Aufs Reue Revidirte Bermehrte und Berbesserte Feuer Ordnung. Publiciret in Jahr Christi 1682. Wiederum Ausgelegt mit einem kurtzen Beysatz Anno 1702, Schweidnitz 1702, oai:cyfrowe.mnk.pl:26920.
• [30] Der Kaÿser und Königl. Stadt Hirschberg neuauffgerichtete FeuerLösch und DämpffOrdnung, [in:] M.D. Zeller, Vermehrter Hirschbergischer Merckwürdigkeiten […], Akten Magistrat Hirschberg, sgn. 2887, Bd. 2, Ullrich Junker, Bodnegg, 2006, 219–235, oai:jbc.jelenia-gora.pl:2096.
• [31] Der Kayserlichen vnd Khöniglichen Stadt Breszlaw Auffs neu umgefertigte, vermehtre und verbesserte BauOrdnung, J.Ch. Jacob, Breslau 1668, oai:www.bibliotekacyfrowa.pl:34814.
• [32] Berger O., Die Bauordnungen der Stadt Breslau von 1605 bis 1925, Graß, Barth, Breslau 1926.
• [33] Die Feuermauer, [in:] J.Ch. Adelung, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, Bd. 2, Bauer, Wien 1811, https://lexika.digitale-sammlungen.de/adelung/lemma/bsb00009132_1_1_1179 [accessed: 10.11.2022].
• [34] Der Altan, Das Altandach, [in:] J.Ch. Adelung, Grammatischkritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, Bd. 2, Bauer, Wien 1811, https://lexika.digitale-sammlungen.de/adelung/lemma/bsb00009131_3_1_1700 [accessed: 10.11.2022].
• [35] Die Bau-Polizei des Preußischen Staates…, L. Rönne (Hrsg.), G.Ph. Aderholz, Breslau 1854.
• [36] Sammlung aller in dem souverainen Herzogthum Schlesien […], Bd. 1–20, J.J. Korn, W.G. Korn, Breslau [1744]–1790.
• [37] Neurevidirte Feuer=Ordnung für die Stadt Neisse, Schloglisch, [Neisse] 1766, http://www.muzeum.nysa.pl/web.n4?go=838 [accessed: 10.10.2022].
• [38] Eysymontt R., Pruska reorganizacja miast (Stadtretablissement na Śląsku, [in:] Ch. Baier et al. (Hrsg.), Retablissement: preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland, Lukas, Berlin 2016, 167–184.
• [39] Simon H., Das Provinzial-Gesetzbuch der Schlesischen Verfassung und Verwaltung […], H. 7, Das Bau und WegeVerfassung von Schlesien, G.P. Aderholz, Breslau 1847.
• [40] Zimmermann F.A., Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 1–13, J.E. Tramp, Brieg 1783–1796.
• [41] Zöllner J.F., Briefe über Schlesien, Krakau, Wieliczka, und die Grafschaft Glatz auf einer Reise im Jahr 1791, Bd. 2, Maurer, Berlin 1793.
• [42] Perschke W., Beschreibung und Geschichte der Stadt Landeshut als Beitrag zur Verfassung-Geschichte deutscher Städte, J. Max, Landeshut 1829.
• [43] Stein R., Das Bürgerhaus in Schlesien, E. Wasmuth, Tübingen 1966.
• [44] Tittel F.A., Erinnerungsblätter. Ein Taschenbuch für Wanderer in das Schlesische Riesengebirge…, F.E. Glogner, Hirschberg [ca. 1822], oai:www.bibliotekacyfrowa.pl:44886.
• [45] Wernher F.B., Topographia Seu Compendium Silesiae. Pars V, ca. 1750, [manuscript], oai:www.bibliotekacyfrowa.pl:16345.
• [46] Wernher F.B., Topographia oder Prodromus Delineati Principatus Lignicensis Bregensis, et Wolaviensis […], ca. 1750, [manuscript], oai:www.bibliotekacyfrowa.pl:14652.
• [47] Wernher F.B., Topographia oder Prodromus delineati Silesiae Ducatus, Bd. 3, Fürstenthum Münsterberg-Frankenstein, Schweidnitz, ca. 1750, [manuscript], Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, XVII. HA, Rep. 135, Nr. 526-1, 526-5.
• [48] Wernher F.B., Topographia oder Prodromus delineati Silesiae Duca tus, Bd. 1, [manuscript], ca. 1750, Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, XVII. HA, Rep. 135, Nr. 526-1.
• [49] Tittel F.A., Der Markt zu Goldberg, ca. 1830, https://polska-org.pl/5322454,foto.html?idEntity=592590 [accessed: 10.09.2022].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).