Zróżnicowanie warunków hydromorfologicznych wybranych rzek Wielkopolski z uwzględnieniem typologii abiotycznej i użytkowania doliny rzecznej

• Autorzy: Pietruczuk Karol , Dajewski Krzysztof , Garbarczyk Anna , Wyrzykowska Danuta

Warianty tytułu

EN

Differentiation of hydromorphological conditions of selected Wielkopolska rivers taking into account the abiotic typology and use of the river valley

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W niniejszym artykule przedstawiono wyniki badań hydromorfologicznych rzek Wielkopolski uzyskanych na podstawie hydromorfologicznego indeksu rzecznego (HIR). Łącznie przebadano 93 odcinki, należące do 47 cieków. Do obliczenia metriksu HIR wykorzystane zostały wyniki z badań terenowych. Podczas analiz statystycznych porównano zarówno indeks, jak i jego składowe – wskaźnik przekształcenia hydromorfologii (WPH) i wskaźnik różnorodności hydromorfologicznej (WRH). Wyniki analizowano pod względem typologii abiotycznej rzek, jak i użytkowania doliny rzecznej (bufora). Badania wykazały zróżnicowanie warunków hydromorfologicznych cieków na obszarze województwa wielkopolskiego. Stwierdzono stan hydromorfologiczny badanych odcinków od bardzo dobrego do złego. Stan hydromorfologiczny największej liczby odcinków (43) był dobry, następnych 25 umiarkowany, 15 bardzo dobry, 7 słaby i 3 zły. Stwierdzono również istotne statystycznie zależności między strukturą użytkowania strefy przybrzeżnej badanych odcinków a wartością HIR. Najlepsze warunki hydromorfologiczne występowały na odcinkach położonych w terenach seminaturalnych, a najgorsze na obszarach zurbanizowanych.

EN

The article presents the results of hydromorphological studies of the Wielkopolska rivers obtained on the basis of the Hydromorphological Index for Rivers (HIR). In total research 93 sections, belonging to 47 watercourses were examined. Hydromorphological index of the river survey was based on the results from field studies. During the statistical analyzes, both the index and its components of WPH and WRH were compared. The results were analyzed in terms of the abiotic typology of rivers as well as the use of the river valley (buffer). The research showed differentiation of hydromorphological conditions in the area of the Wielkopolskia voivodship. The hydromorphological state was found from very good to bad. The most sections (43), had a good hydromorphological status, followed by a moderate level of 25, a very good 15, a poor 7 and 3 bad. There were also found dependencies between uses structure the riparian zone and the HIR index. The best hydromorphological conditions were found in watercourses located in semi natural areas and the worst in urbanized areas.

Słowa kluczowe

PL

antropopresja; hydromorfologia rzek nizinnych; hydromorfologiczny indeks rzeczny; HIR; różnorodność hydromorfologiczna

EN

anthropopression; hydromorphological diversity; Hydromorphological Index for Rivers; HIR; lowland river hydromorphology

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2019
• Tom: T. 19, z. 2
• Strony: 79--95
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., rys. kolor.

Twórcy

autor

Pietruczuk Karol

• Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa

autor

Dajewski Krzysztof

• Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie

autor

Garbarczyk Anna

• Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie

autor

Wyrzykowska Danuta

• Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie

Bibliografia

• ALLAN D.J. 1998. Ekologia wód płynących [Stream ecology. Structure and function of running waters]. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN. ISBN 8301125357 ss. 451.
• ALLOUCHE S. 2002. Nature on functions of cover for riverine fish. Bulletin Français de la Pêche et de la Pisciculture. Nr 365/366 s. 297–324.
• BELLETTI B., RINALDI M., BUIJSE A.D., GURNELL A.M., MOSSELMAN E. 2015. A review of assessment methods for river hydromorphology. Environmental Earth Sciences. No. 73 s. 2079–2100.
• BŁACHUTA J., PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ J., CZOCH K., KULESZA K. 2010. Typologia wód płynących w Polsce [Abiotic typology of water courses in Poland]. Gospodarka Wodna. Nr 5 s. 181–191.
• BRIERLEY G.J., FRYIRS K.A. 2005. Geomorphology and river management: Applications of the river styles framework. Oxford. Blackwell Publishing. ISBN 978-1-405-11516-2 ss. 416.
• BYLAK A., DUDEK M., KUKUŁA K. 2007. Degradacja ichtiofauny małego podgórskiego potoku spowodowana przez regulacje. W: Bezpieczeństwo walorów przyrodniczych i turystycznych doliny Sanu [Degradation of the ichthyofauna of a small foothill stream caused by transformations. In: Safety of natural and tourist values of the San Valley]. IV Konferencja Naukowo-Techniczna „Błękitny San”. Materiały konferencyjne. Nozdrzec, 20–21 kwietnia 2007 s. 111–120.
• CZOCH K., KULESZA K. 2006. Warunki referencyjne specyficzne dla typów cieków w Polsce jako podstawa do prac nad oceną ekologicznego stanu wód płynących [Specific reference conditions for surfaces water body (rivers) types in Poland as a base of works on assessment of ecological status of rivers]. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 4(3) s. 25–36.
• Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.11.2000 r., ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej [Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy]. Dz.U. UE L z dnia 22 grudnia 2000 r.
• EA 2003. River Habitat Survey in Britain and Ireland. Field Survey Guidance Manual: 2003 Version [online]. Environment Agency. ISBN 0-85538-375-5. [Dostęp 10.03.2019]. Dostępny w Internecie: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/311579/LIT_1758.pdf
• EEA 2018. European waters – Assessment of status and pressures 2018. European Environment Agency s. 23–35.
• FERNANDEZ D., BARQUIN J., RAVEN P.J. 2011. A review of river habitat characterisation methods: Indices vs. characterisation protocols. Limnetica. Vol. 30/2 s. 217–234.
• FLORSHEIM J.L., MOUNT J.F., CHIN A. 2008. Bank erosion as a desirable attribute of rivers. Bio- Science. Vol. 58. Iss. 6 s. 519–529.
• FRANKOWSKI R. 2011. Przydatność metody River Habitat Survey do waloryzacji hydromorfologicznej cieku na przykładzie rzeki Gowienica Miedwiańska i Kanału Młyńskiego [The usefulness of the River Habitat Survey Method for hydro-morphological evaluation of a stream – examples of the Gowienica Miedwiańska River and the Młyński Channel]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 11. Z. 2 (34) s. 53–63.
• FRYIRS K., ARTHINGTON A., GROVE J. 2008. Principles of river condition assessment. W: River futures: An integrative scientific approach to river repair. Red. G.J. Brierley, K.A. Fryirs. Washington, DC. Island Press s. 100–118.
• ILNICKI P., GOŁDYN R., MURAT-BŁAŻEJEWSKA S., SOSZKA H., GÓRECKI K., GRZYBOWSKI M., KRZEMIŃSKA A., LEWANDOWSKI P., SKOCKI K., SOJKA M. 2009. Opracowanie metodyk monitoringu i klasyfikacji hydromorfologicznych elementów jakości jednolitych części wód rzecznych i jeziornych zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej [Development of methodologies for monitoring and classification of hydromorphological quality elements of uniform river and lake water bodies in accordance with the requirements of the Water Framework Directive]. Etap II zadania 2–3. Maszynopis. GEPOL Poznań dla GIOŚ Warszawa ss. 338.
• ILNICKI P., GÓRECKI K., GRZYBOWSKI M., KRZEMIŃSKA A., LEWANDOWSKI P., SOJKA M. 2010. Podstawowe uwarunkowania metodyczne oceny stanu ekologicznego cieków wodnych na podstawie elementów hydromorfologicznych [Methodical conditions of the ecological status assessment of rivers on the basis of their hydromorphological elements]. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 9/10 s. 41–52.
• ILNICKI P., GÓRECKI K., GRZYBOWSKI M., KRZEMIŃSKA A., LEWANDOWSKI P., SOJKA M. 2011. Badania hydromorfologii cieków nizinnych za pomocą metody MHR. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 11. Z. 1 (33) s. 97–112.
• JÄHNIG S.C., BRABEC K., BUFFAGNI A., ERBA S., LORENZ A.W., OFENBÖCK T., VERDONSCHOT P.F.M., HERING D. 2010. A comparative analysis of restoration measures and their effects on hydromorphology and benthic invertebrates in 26 central and southern European rivers. Journal of Applied Ecology. Vol. 47. Iss. 3 s. 671–680.
• KAIL J., JÄHNIG S.C., HERING D. 2009. Relation between floodplain land use and river hydromorphology on different spatial scales – A case study from two lower-mountain catchments in Germany. Fundamental and Applied Limnology. Vol. 174. Iss. 1 s. 63–73.
• KAŁUŻA T., RADECKI-PAWLIK A. 2014. The influence of fine and coarse plant debris on the hydrodynamics of riverbeds. Acta Scientiarum Polonorum. No. 13 s. 67–80.
• KONDOLF G.M., PIÉGAY H.Y., SEAR D. 2003. Integrating geomorphological tools in ecological and management studies. W: Tools in fluvial geomorphology. Red. G.M. Kondolf, H. Piégay. Chichester. J.Wiley and Sons s. 633–660.
• LORENZ W.A, FELD K.Ch. 2013. Upstream river morphology and riparian land use overrule local restoration effects on ecological status assessment. Hydrobiologia. Vol. 704. Iss. 1 s. 489–501.
• NIJBOER R.C., VERDONSCHOT P.F.M., JOHNSON R.K., SOMMERHÄUSER M., BUFFAGNI A., 2004. Establishing reference conditions for European streams. W: Integrated assessment of running waters in Europe. Red. D. Hering, P.F.M.Verdonschot, O. Moog, L. Sandin. Vol. 516. Iss. 1–3 s. 91–105.
• OSOWSKA J. 2012. Metody waloryzacji hydromorfologicznej rzek [Methods of hydromorphological valorization of rivers]. Górnictwo i Geologia. T. 7. Z. 2 s. 165–176.
• PLATTS W.S., MEGAHAN W.F., MINSHALL G.W. 1983. Methods for evaluating stream, riparian, and biotic conditions. General Technical Report INT-138. Ogden. USDA, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station ss. 70.
• PN-EN 14614:2008 Jakość wody – Wytyczne do oceny hydromorfologicznych cech rzek [Guidelines for determining the degree of modification of river hydromorphology].
• PRZESMYCKI M., JUSIK Sz., ACHTENBERG K. 2017. Pilotażowe wdrożenie Hydromorfologicznego Indeksu Rzecznego (HIR) do oceny wód płynących w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) [Pilot implementation of the Hydromorphological Index for Rivers (HIR) for assessing watercourses as part of the State Environmental Monitoring (PMŚ)]. Przegląd Przyrodniczy. T. 28. Z. 4 s. 201–223.
• RAVEN P.J., FOX P.J.A., EVERARD M., HOLMES N.T.H., DAWSON F.D. 1997. River Habitat Survey: A new system for classifying rivers according to their habitat quality. W: Freshwater quality: Defining the indefinable? Red. P.J. Boon, D.L. Howell. Edinburgh. The Stationery Office s. 215–234.
• RINALDI M., SURIAN N., COMITI F., BUSSETTINI M. 2012. Guidebook for the evaluation of stream morphological conditions by the Morphological Quality Index (MQI). Version 1.1. Rome. ISPRA. ISBN 978-88-448-0487 ss. 90.
• SZOSZKIEWICZ K., JUSIK S., ADYNKIEWICZ-PIRAGAS M., GEBLER D., ACHTENBERG K., RADECKI-PAWLIK A., OKRUSZKO T., GIELCZEWSKI M., PIETRUCZUK K., PRZESMYCKI M., NAWROCKI P. 2017. Podręcznik oceny wód płynących w oparciu o hydromorfologiczny indeks rzeczny [Manual for evaluation of flowing waters based on the hydromorphological river index]. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa. IOŚ. ISBN 978-83-61227-89-2 ss. 189.
• SZOSZKIEWICZ K., ZGOŁA T., JUSIK S., HRYC-JUSIK B., RAVEN P., DAWSON F.H. 2007. Hydromorfologiczna ocena wód płynących (River Habitat Survey) [Hydromorphological evaluation of flowing waters (River Habitat Survey)]. Poznań–Warrington. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. ISBN 978-83-60247-87-7 ss. 134.
• WIŚNIEWOLSKI W. 2002. Czynniki sprzyjające i szkodliwe dla rozwoju i utrzymania populacji ryb w wodach płynących [Favorable and harmful factors for the development and maintenance of fish populations in flowing waters]. Supplementa ad Acta Hydrobiologica. No. 3 s. 1–28.
• WOHL E., MERRITT D. 2005. Prediction of mountain stream morphology. Water Resources Research. Vol. 41. W08419. DOI 10.1029/2004WR003779.
• WYŻGA B., AMIROWICZ A., RADECKI-PAWLIK A., ZAWIEJSKA J. 2008. Zróżnicowanie hydromorfologiczne rzeki górskiej a bogactwo gatunkowe i liczebność ichtiofauny [Reflection of the variability of hydromorphological conditions in a mountain river in the abundance and diversity of fish fauna]. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 2 s. 273–275.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).