Profesor Jerzy Dobrzycki (1927-2004)

• Autorzy: Zasztowt L.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dnia 1 lutego 2004 r. zmarł w Warszawie Jerzy Dobrzycki, historyk nauki, specjalizujący się w dziejach astronomii, uczony o wszechstronnych zainteresowaniach, profesor w Instytucie Historii Nauki PAN. Był jednym z jego twórców i pierwszym z wyboru dyrektorem (w latach 1989-1995). Od roku 1983 aktywnie działał w Towarzystwie Naukowym Warszawskim (w latach 1992-1995 jako Sekretarz Generalny, po roku 1995 jako Sekretarz Wydziału III i członek Komisji Rewizyjnej). Był pochodzącym z wyboru członkiem Międzynarodowej Akademii Historii Nauki (Academie Internationale d 'Histoire des Sciences), Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauki (International Union o f the History and Philosophy o f Science) oraz Międzynarodowej Unii Astronomicznej (International Astronomical Union). Jako członek komitetów redakcyjnych „Studi Galileani” (Castel Gandolfo) i „Journal for the History o f Astronomy” (Cambridge) przyczynił się do trwałej obecności polskich badań z zakresu historii nauki w kręgu zachodnioeuropejskim. Przez wiele lat (1976-1997) wykładał historię nauki w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Był członkiem licznych komitetów naukowych: Komitetu Historii Nauki i Techniki, Komisji Neolatynistycznej Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej, następnie Komitetu Nauk o Kulturze PAN, Komitetu Astronomii, a także rad naukowych: Instytutu Historii Nauki, Archiwum i Muzeum Ziemi PAN. Za najważniejsze swoje prace uważał publikacje z zakresu astronomii przedkopemikowskiej i historii astronomii polskiej1. Na trwałe zapisały się prace kopernikańskie, w tym angielska edycja dzieła O obrotach zamieszczona w Opera Orunia Kopernika2, wydana również w Anglii i USA. Wśród innych książek Profesora trwałe miejsce zajęła, napisana razem z Marianem Biskupem, praca o Koperniku, wydana w języku polskim, angielskim, japońskim i trzykrotnie w niemieckim3, a także biogram Kopernika zamieszczony w Polskim Słowniku Biograficznym4. Wśród licznych wyróżnień i nagród Profesor otrzymał m.in.: nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego (1953), Krzyż Komandorski OOP (2003), Krzyż Kawalerski OOP (1983), Medal 25-lecia PAN (1985) i Odznakę honorową „Za zasługi dla archiwistyki” (1995). Ostatnie lata życia poświęcił pracom nad zamykającym edycję tomem Dzieł wszystkich Mikołaja Kopernika, zawierającym pisma pomniejsze astronoma, przygotowywanym w ramach grantu prowadzonego przez profesora Andrzeja Wyczańskiego. Prace te udało się ukończyć mimo szybkich postępów trawiącej Profesora choroby. Wysoki, szczupły, potrafił utrzymywać dystans, zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych. Na wielu robił wrażenie człowieka oschłego i kostycznego. Wielu też obawiało się jego przenikliwego spojrzenia - łatwo potrafił dostrzec wszelkie śmiesznostki, niekonsekwencje, irracjonalność w zachowaniu i sytuacjach. Był wtedy bezceremonialnie uszczypliwy. Nienawidził przede wszystkim głupoty i w tej materii potrafił być szczerym do bólu. Jego krytycyzm miał też przełożenie na poglądy polityczne, w których nie było miejsca na akceptację rzeczywistości przed rokiem 1989. Był zdecydowanym zwolennikiem pierwszej „Solidarności” i krytykiem ancien regime’u. Ci, którym dane było poznać Go bliżej, przekonywali się, że Profesor to nie tylko doskonały gawędziarz (choć nie każdy był w stanie docenić ten Jego walor), ale także człowiek z gruntu życzliwy, zawsze gotowy przyjść drugiemu z pomocą. W trudnych sytuacjach, gdy decydowały się czyjeś losy, a brakowało oparcia, Profesor Dobrzycki był jedną z niewielu osób, które potrafiły, nie licząc się z konsekwencjami, podać pomocną dłoń. Zewnętrzny chłód maskował Jego autentyczną osobowość. Zazwyczaj małomówny, bywał cholerykiem, ale cholerykiem wesołym, który potrafił cieszyć się życiem. Uwielbiał robić kawały, w których dominowało angielskie poczucie humoru, żart sytuacyjny, słowne kalambury i humor abstrakcyjny. Wszystko to czynił w jak najlepszym stylu i z niebywałą klasą. Choć, znowu, nie każdemu było dane uchwycić komizm tych fraz czy sytuacji. Nie wszyscy też potrafili zrozumieć niuanse Jego wypowiedzi (dzięki czemu niektórzy adresaci uszczypliwych uwag nie zdawali sobie nawet sprawy z krytyki). Był typem człowieka zmieniającego rzeczywistość. Choć zajmował się astronomią i jej historią, doskonale orientował się w mechanizmach życia ziemskiego. Wiedzę tę potrafił skutecznie wykorzystywać, nie licząc się z konsekwencjami, często poważnymi dla Niego osobiście. Cecha ta, w środowisku naukowym rzadka i zaskakująca, z jednej strony poszerzała grono Jego zwolenników, z drugiej sprawiała, że rosły również szeregi wrogów. Postawa Profesora sprawiała, że trudno było pozostać obojętnym wobec istniejących sporów czy dekować się na uboczu toczących się wydarzeń; wymuszała też na środowisku konieczność angażowania się i opowiadania po którejś ze stron. Profesor Dobrzycki był pod tym względem zaprzeczeniem typowego, unikającego konfliktów naukowca, charakterystycznego dla Polski okresu realnego socjalizmu.

Słowa kluczowe

PL

historia nauki; astronomia; Kopernik Mikołaj

EN

history of science; astronomy; Copernicus Nicolaus

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2004
• Tom: R. 49, nr 3/4
• Strony: 7--38
• Opis fizyczny: Bibliogr. 66 poz.

Twórcy

autor

Zasztowt L.

• Instytut Historii Nauki PAN Warszawa

Bibliografia

• 1. Historia astronomii w Polsce, napisali: J. Dobrzycki , M. Markowski , T. Przypkowski ; pod red. E. Rybki, Wrocław 1975 Ossolineum, T. I oraz liczne artykuły w „Journal for the History of Astronomy”.
• 2. Nicholas Copernicus: Complete works. 2, On the Revolutions, ed. by J. Dobrzycki , transl. and commentary Edward Rosen. Cracow 1978 Polish Scientific Publishers, XVII, 450 s., il.
• 3. (Współautor Marian Biskup): Mikołaj Kopernik, uczony i obywatel, Interpress, Warszawa 1972, 114 s.; toż : Copernicus, scholar and citizen. Warszawa 1972 Interpress Publishers, 119 p.
• 4. (Współautor Leszek Hajdukiewicz): Mikołaj Kopernik (1473-1543), [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. XIV, Wrocław 1968-69, s. 3-16.
• 5. M. Bajer: Dobrzyccy i Kolbuszewscy. „Forum Akademickie", 1998, nr 1.
• 6. R. Pollаk: Dobrzycki Stanislaw (1875-1931), [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. V: 1939-1946, s. 273.
• 7. A. Birkenmajer: Roboczy konspekt zespołowej „Historii astronomii” w Polsce. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej", Seria C: „Historia Nauk Matematycznych, Fizyczno-Chemicznych i Geologiczno-Geograficznych”, z. 2, 1959, s. 7-27.
• 8. J. Dobrzycki, M. Markowski, T. Przypkowski : Historia astronomii w Polsce, pod red. E. Rybki, Wrocław 1975 Ossolineum, T. I.
• 9. E. Rybka , P. Rybka: Historia astronomii w Polsce, Wrocław 198.3 Ossolineum, T. II.
• 10. The Uppsala Notes, [w:] Proceeding of the Joint Symposium of the I AU and the IUHPS, cosponsored by the IAHS. Astronomy of Copernicus and its background. Toruń 1973, editors Owen Gingerich, Jerzy Dobrzycki, Studia Copemicana 13, Collo- quia Copemicana 3, Wroclaw 1975 Ossolineum, s. 161-197.
• 11. Teoria precesji w astronomii średniowiecznej. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria С, T. 11, 1965, s. 3—47.
• 12. Aleksander Birkenmajer jako historyk nauki, „Przegląd Biblioteczny”, 1978, s. 169-174.
• 13. Galilee et la Pologne. „Hebdomadaire Polonais” nr 50, 1964, s. 7.
• 14. M. in. A. Shiгаkatsi: Kosmografia, „Archives Int. D’Histoire des Sciences”, nr 64, 1963, s. 320.
• 15. Pismo Sekretarza Wydziału I PAN Władysława Markiewicza z dn. 16 listopada 1974 r.
• 16. Pismo Sekretarza Naukowego PAN Władysława Markiewicza z dn. 29 września 1977 r. powołujące Dobrzyckiego na stanowisko z dniem 1 października 1977 r.
• 17. Nicolai Copernici de revolutionibus libri sex [edidit Ricardus Gansiniec, commentariis instruxerunt Alexander Birkenmajer, Georgius Dobrzycki. Commentaries in Linguam Latinam verterunt Andreas Kempfi, Georgius Wojtczak, Georgius Danielewicz], Nicolai Copernici opera omnia, vol 2, Varsaviae, Officine Publica Libris Scientificis Edendis, 1975, XXV, 444 p.
• 18. The Aberdeen Copy of Copernicus's ,,Commentariolus”. „Journal for the History of Astronomy”, T. 4, 1973, nr 2, s. 124-127.
• 19. Astronomia przedkopemikowska. Biblioteka Kopemikańska, nr 7, Prace popularnonaukowe, nr 47, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1971, 57 s.; (Współautor Marian Biskup): Copernicus, scholar and citizen, Interpres Publishers, Warszawa 1972, 119 p.
• 20. Historia astronomii w Polsce, napisali: J. Dobrzycki, Mieczysław Markowski, Tadeusz Przypkowski; pod red. Eugeniusza Rybki, Wrocław 1975 Ossolineum, T. I; Nicholas Copernicus: Complete works. 2, On the Revolutions, ed. by J. Dobrzycki, transl. and commentarty Edward Rosen, Cracow 1978 Polish Scientific Publishers, XVII, 450 s., il.
• 21. Nicholas Copernicus: On the Revolutions, cd. by J. Dobrzycki, transl. by E. Rosen, Baltimore 1992 The John Hopkins University Press, Baltimore 1978, 481 s. wyd. 2, (edycja amerykańska).
• 22. Nicholas Copernicus: On the Revolutions, cd. by J. Dobrzycki, transl. by E. Rosen, London 1978, 481 s. (edycja angielska).
• 23. Nauki matematyczno-fizyczne. Wstęp, [w:] Historia nauki polskiej, pod red. B. Suchodolskiego, redaktor tomu Z. Skubała-Tоkarska, T. IV, Część 3, Wrocław 1987 Ossolineum, s. 40-42.
• 24. Astronomia, [w:] Historia nauki polskiej, T. IV, Część 3, Wrocław 1987 Ossolineum, s. 60-69.
• 25. M. Kopernik: O obrotach. Księga pierwsza, przekład z łaciny Mieczysław Brożek, przedmowa i posłowie J. Dobrzycki, Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Popularnonaukowe, Wrocław 1987 Ossolineum, 124 s. Wydanie 2, Toruń 1994.
• 26. (Współautor T. Bieńkowski): Kierunki rozwoju nauki, Warszawa 1989 PWN, 191 s.
• 27. (Współautor A. Dobrzycki): Atlas nieba gwiaździstego: epoka J2000.0. Warszawa 1989 PWN, 15 s. 1121 k., tabl., mapy.
• 28. (Współautor L. Szczucki): On the Transmission of Copernicus ’s „Commentariolus" in the Sixteenth Century, „Journal for the History of Astronomy”, T. 20, 1989, nr 1, s. 25-28.
• 29. Pismo Sekretarza Naukowego PAN Romana Neya z dnia 11 stycznia 1990 r.
• 30. Historia nauki polskiej, T. V, cz. I, 1918-1951, pod red. B. Suchodolskiego i Z. Skubały-Tokarskiej , Wrocław 1992 Ossolineum, 699 s.
• 31. Album studentów Akademii Zamojskiej 1595-1781, opracował H. Gmiterek, Warszawa 1995 IHN PAN, 604 s.
• 32. Listy z prowincji, Korespondencja wizytatorów generalnych, rektorów i nauczycieli ze Szkołą Główną Koronną / 779-1794, zebrała, wstępem i przypisami opatrzyła K. Mrozowska, Warszawa 1998 IHN PAN, 432 s.
• 33. Historia nauki polskiej. Wiek XX. Nauki ścisłe. Zeszyt pierwszy. Warszawa 1994 IHN PAN, 378 s., il.;
• 34. Historia nauki polskiej. Wiek XX. Nauki o ziemi, Warszawa 1995 IHN PAN.
• 35. Historia nauki polskiej. Wiek XX. Nauki filologiczne, pod red. A. Środki, Warszawa 1999 IHN PAN, 240 s.
• 36. W. Fiszerowa: Dzieje moje własne i osób postronnych, Londyn 1975, reprint Warszawa 1993 IHN PAN, 439 s.
• 37. Akta stanów Prus Królewskich. T. 8. (1520-1526), wydali M. Biskup i I. Jarosz-Biskupowa, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 77; wyd. Warszawa-Toruń 1993 IHNOiT PAN, XXI, 468 s.
• 38. Narodziny i działalność Polish University College (1947-1953). Sympozjum w pięćdziesiątą rocznicę powołania w W. Brytanii Komisji Akademickich Studiów Technicznych (5 1 1942 r). Warszawa. 9-11 września 1992 r, pod red. B. Orłowskiego, Warszawa 1992, 176 s.
• 39. Nauka wobec totalitaryzmów. W 55 rocznicę wybuchł II wojny światowej. Materiały sympozjum. 15-17 września 1994, pod red. B. Orlowskiego , Warszawa 1994, 144 s.
• 40. Lwowskie środowisko naukowe w latach 1939-1945, pod red. naukową I. Stasiewicz-Jasiukowej, Warszawa 1991 IHNOiT PAN, 96 s. (wyd. I); toż: Warszawa 1993, 240 s. (wyd. 3).
• 41. Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XV11-X1X w., pod red. I. Stasiewicz-Jasiukowej, Warszawa-Kraków 1993 IHNOiT PAN i Prowincja Polska Pijarów, 652 s., il.
• 42. „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, T. LI: 1988, T. LII: 1989 (łączony), Wrocław 1992 Ossolineum, 140 s.
• 43. „Rocznik TNW”, T. LIII: 1990, 172 s.; T. LIV: 1991, 189 s. (wyd. 1993).
• 44. „Rocznik TNW”, T. LV: 1992, 148 s. (wyd. 1994); T. LVI: 1993, 86 s„ XXX (wyd. 1994) i następne.
• 45. Aneks: Spis członków TNW, „Rocznik TNW", T. LVI: 1993 (wyd. 1994), s. I-XXX.
• 46. Akt mianowania na stanowisko profesora zwyczajnego w IHNOiT PANz dniem 1 listopada 1992 r. podpisany przez Wiceprezesa, Sekretarza Naukowego PAN Leszka Kuźnickiego. Warszawa, październik 1992 r.
• 47. Akt mianowania na stanowisko profesora w IHN PAN podpisany przez Prezesa PAN Leszka Kuźnickiego w Warszawie, dnia 15 października 1997 r.
• 48. Wyciąg z protokołu posiedzenia Rady Naukowej IHNOiT PAN pod przewodnictwem Bogdana Suchodolskiego z 3 września 1992 r. 22 osoby opowiedziały się „za” przy 2 glosach wstrzymujących.
• 49. Pismo Wiceprezesa, Sekretarza Naukowego PAN z dnia 16 listopada 1995 r. o przyjęciu rezygnacji z dniem 31 grudnia 1995 r.
• 50. Referat sympozjalny na Międzynarodowym Kongresie Nauki w Liege w roku 1997
• 51. (Współautor Owen Gingerich): The Master of the 1550 radices: Jofrancus Offusius, „Journal for the History of Astronomy”, Vol. 24, 1993, s. 235-253;
• 52. (Współautor Richard L. Kremer): Peurbach and Maragha Astronomy? The Ephemerides of Johannes Angelus and their implications, „Journal for the History of Astronomy”, Vol. 27, 1996, nr 3, s. 187-237.
• 53. Zinner on Regiomontanus, „Journal for the History of Astronomy”, Vol. 23, 1992, nr 4, s. 305—307;
• 54. Saturn, Aristotelian astronomy, and Cracow Astronomers: an episode from the early years of Telescopic astronomy, „Journal for the History of astronomy”, Vol. 30, 1999, nr 99, s. 121-129;
• 55. Notes on the Copernicus's early heliocentrism, „Journal for the History of Astronomy”, Vol. 32, 2001, nr 3, s. 223-225.
• 56. The role of observations in the work of Copernicus, „Vistas in Astronomy”, T. 17, 1975, s. 27-30;
• 57. Kepler in Żagań, „Vistas in Astronomy”, T. 18, 1975, s. 177-181;
• 58. Astronomy versus Cartography - Late Medieval Longitudes, „Vistas in Astronomy”, 1985, nr 28, s. 187;
• 59. Charting the Sky: Between Cartography and Art, „Vistas in Astronomy”, 1995, nr 39, s. 723.
• 60. (Współautor T. Bieńkowski): Staropolski świat nauki: uczeni i szkoły wobec osiągnięć nowożytnych nauk przyrodniczych, Warszawa 1998 IHN PAN, XIV, 99 s.
• 61. Wcześni czytelnicy Kopernika, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, T. 41, 1997, s. 33-42;
• 62. Święty Jerzy gra na skrzypkach, czyli krakowski spór o podstawy i metodę nauki w XVII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, T. 42, 1998, s. 73-80.
• 63. Paweł Czartoryski (1924-1999), „Postępy Fizyki”, 1999, z. 6, s. 336-338 (nekrolog).
• 64. (Współautor L. Zasztowt): Towarzystwo Naukowe Warszawskie, [w:] Encyklopedia Powszechna PWN, T. 6, 1997, s. 430.
• 65. Krakowska obserwacja Saturna, 5 września 1640 r, „Urania”, 1999, nr l,s. 40—41.
• 66. (Współautor J. Włodarczyk): Historia naturalna gwiazdozbiorów, Warszawa 2002 Prószyński i S-ka, 287 s., il„ tabl., mapy.