Geomorphological records of human activity reflected in fluvial sediments in the Carpathians and their foreland

• Autorzy: Gębica P.
• Konferencja: International Association of Geomorphologists/Association Internationale des Géomorphologues' (IAG/AIG) International Conference on Geomorphology „Geomorphology and Sustainability”(8, 27-31.08.2013, Paris, France)
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Records of human activity in valleys of the Upper Vistula River catchment and the Upper Dniester River catchment in the area of the Eastern Carpathian Foreland are synchronic and date back to the Neolithic Period. They include alluvia and colluvia in small valleys, linked with local downpours, as well as changes in large valleys, where flooding is reflected in modifications to river channels and an acceleration in the deposition of overbank facies. Among these periods are phases determined climatically (5th–7th centuries AD) and those reflecting human activity (1st–3rd centuries AD), as well as phases recording the coincidence of both factors (middle Neolithic, 10th–11th centuries AD and the Little Ice Age). The most distinct changes leading to transformation in valley slopes and bottoms are linked with the coincidence of humid climatic phases and periods of increased human impact.

Słowa kluczowe

EN

human impact; climate change; fluvial deposition; Eastern Carpathians; Holocene

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 22
• Strony: 21--31
• Opis fizyczny: Bibliogr. 69 poz., rys.

Twórcy

autor

Gębica P.

• Department of Geography,University of Information Technology and Management, Rzeszów, Poland

Bibliografia

• Alexandrowicz S.W., Alexandrowicz W.P., Krąpiec M., 2005. Holocene terrace of the Velyky Lukavets River in Starunia: sediments and dendrochronology. In: M. Kotarba (ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004–2005) at Starunia – the area of discoveries of wooly rhinoceroses: 95–102.
• Berglund B., 2003. Human impact and climate changes – synchronus events and a causal link? Quaternary International 105: 7–12.http://dx.doi.org/10.1016/S1040-6182(02)00144-1
• Brazdil R., Glaser R., Pfister Ch., Dobrovolny P., Antoine J.M., Barriendos M., Camuffo D., Deutsch M., Enzi S., Guidoboni E., Kozyta O., Rodrigo F.S., 1999. Flood events of selected European rivers in the sixteenth century. Climate Change 43: 239–285.http://dx.doi.org/10.1023/A:1005550401857
• Budek A., Gębica P., Okoński J., 2012. Geoarchaeological studies of humic soil horizons and anthropogenic infillings on the multicultural archaeological excavation in the Wisłok and Strvjaž valleys, Carpathian Foreland. In: Geomorphic Processes and Geoarchaeology. From Landscape Archeology to Archeotourism. International conference, August 20–24, 2012, Moscow-Smolensk, Russia: 51–54.
• Budek A., Jacyšyn A., Starkel L., 2001. Aluwia holoceńskie i ich relacja do faz osadniczych na Wysoczyźnie Samborskiej i w Kotlinie Górnego Dniestru. In: J. Gancarski (ed.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach Polskich. Krosno: 241–249.
• Büntgen U., Tegel W., Nicolussi K., McCormick M., Frank D., Trouet V., Kaplan J.O., Herzig F., Heussner K., Wanner H., Luterbacher J., Esper J., 2011. 2500 years of European climate variability and human susceptibility. Science 331: 578–582.http://dx.doi.org/10.1126/science.1197175
• Chiriloaei F., Radoane M., Persoiu I., Popa I., 2011. Reconstruction of the fluvial activity in the last 3000 years for the Moldova River (Romania). Abstracts volume “Climate change in the Carpathian-Balkan Region during Late Pleistocene and Holocene”. PAGES. University of Suceava: 35.
• Czajka A., 2000. Sedymentacja pozakorytowa aluwiów w strefie międzywala Wisły w Kotlinie Oświęcimskiej. Przegląd Geologiczny 48(3): 263–267.
• Czopek S., 1996. Grupa tarnobrzeska nad środkowym Sanem i dolnym Wisłokiem. Studium osadniczo-kulturowe. Rzeszów: 1–207.
• Dobrzańska H., Kalicki T., 2003. Człowiek i środowisko w dolinie Wisły koło Krakowa w okresie od I do VII w. n.e. Archeologia Polski 48: 25–55.
• Dotterweich M., 2008. The history of soil erosion and fluvial deposits in small catchments of central Europe: Deciphering the long-term interaction between humans and the environment – A review. Geomorphology 101: 192–208.http://dx.doi.org/10.1016/j.geomorph.2008.05.023
• Gębica P., 2011. Stratigraphy of alluvial fills and phases of the Holocene floods in the lower Wisłok river valley, SE Poland. Geographia Polonica 84 (Spec. Iss., part 1): 39–60.
• Gębica P., 1995. Ewolucja doliny Wisły pomiędzy Nowym Brzeskiem a Opatowcem w vistulianie i holocenie. Dokumentacja Geograficzna 2: 1–91.
• Gębica P., Andrejczuk W., Krąpiec M., Ridusz B., 2012. Pierwsze wyniki datowań młodoholoceńskich aluwiów w dolinie Bagna w dorzeczu Siretu (Bukowińskie Podkarpacie, Ukraina). The problem of geomorphology and paleogeography of Ukrainian Carpathians and adjacent areas. Lviv: 17–28.
• Gębica P., Czopek S., Szczepanek K., 2008. Changes of climate and prehistoric settlement recorded in deposits of Wisłok paleochannel in Grodzisko Dolne, Sandomierz Basin. Sprawozdania Archeologiczne 60: 295–323.
• Gębica P., Jacyszyn A., 2012. Rola zmian klimatu, działalności człowieka i tektoniki w późnoczwartorzędowej ewolucji doliny Dniestru na przedpolu Wschodnich Karpat (Zachodnia Ukraina). Acta Geographica Lodziensia 100: 77–99.
• Gębica P., Krąpiec M., 2009. Young Holocene alluvia and dendrochronology of subfossil trunks in the San river valley. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 43: 63–75.
• Gębica P., Starkel L., Jacyszyn A., Krąpiec M., 2013. Medieval accumulation in the Upper Dniester River Valley: the role of human impact and climate change in the Carpathian Foreland. Quaternary International 293: 207–218.http://dx.doi.org/10.1016/j.quaint.2012.05.046
• Gedl M., 2000. Uwagi na temat osadnictwa neolitycznego i z początków epoki brązu na Pogórzu Dynowskim. In: J. Gancarski (ed.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich. Krosno: 139–154.
• Haas J.N., Richoz I., Tinner W., Wick L., 1997. Synchronous Holocene climatic oscillation recorded on Swiss Plateau and at timberline in the Alps. The Holocene 8: 301–309.http://dx.doi.org/10.1191/095968398675491173
• Harmata K., Kalinovyč N., 2006. Phases of settlement in the pollen diagram. In: K. Harmata, J. Machnik, L. Starkel (eds.), Environment and man at the Carpathian foreland in the Upper Dnister catchment from Neolithic to Early Medieval period. Polska Akademia Umiejętności. Prace Komisji Prehistorii Karpat 3: 70–77.
• Harmata K., Machnik J., Starkel L. (eds.), 2006. Environment and man at the Carpathian foreland in the Upper Dnister catchment from Neolithic to Early Medieval period. Polska Akademia Umiejętności. Prace Komisji Prehistorii Karpat 3: 1–263.
• Havliček P., 1991. The Morava River Basin during the last 15000 years. In: L. Starkel, K.J. Gregory, V. Baker (eds.), Temperate Palaeohydrology: 319–341.
• Huhmann M., Brückner H., 2002. Holocene terraces of the upper Dnister. Fluvial morphodynamics as a reaction to climate change and human impact. Zeitschrift für Geomorphologie N.F. (Suppl.): 67–80.
• Kalicki T., 1991. The evolution of the Vistula river valley between Cracow and Niepołomice in late Vistulian and Holocene times. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Geographical Studies, part IV, Spec. Iss. 6: 11–37.
• Kalicki T., 1996a. Phases of increased river activity during the last 3500 years. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Geographical Studies, part VI, Spec. Iss. 9: 94–101.
• Kalicki T., 1996b. Climatic or anthropogenic alluviation in Central European valleys during the Holocene? In: J. Branson, J. Bron, K.J. Gregory (eds.), Global continental changes: The context of Palaeohydrology. Geological Society Special Publication 115: 205–215.
• Kalicki T., 2000. Grain size of the overbank deposits as carriers of palaeogeographical information. Quaternary International 72: 107–114.http://dx.doi.org/10.1016/S1040-6182(00)00026-4
• Kalicki T., Krąpiec M., 1991. Black oaks and Subatlantic alluvia of the Vistula in Branice-Stryjów near Cracow. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Geographical Studies, part IV, Spec. Iss. 6: 39–61.
• Kalicki T., Krąpiec M., 1992. Kujawy site – Subatlantic alluvia with black oaks. Excursion Guide-Book. Symposium Global Continental Palaeohydrology, Kraków-Mogilany 8–12 IX 1992: 37–41.
• Kalicki T., Krąpiec M., 1996. Reconstruction of phases of black oaks accumulation and of flood phases. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Geographical Studies, part VI, Spec. Iss. 9: 78–85.
• Klimek K., 1974. The structure and mode of sedimentation of the floodplain deposits in the Wisłoka valley (South Poland). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 8: 137–151.
• Klimek K., 2012. Prehistoric and Early Medieval transfer of human impact downstream small valleys, Sudetes Mts and Loess Foreland Plateau. In: Geomorphic Processes and Geoarchaeology. From Landscape Archeology to Archeotourism. International conference, August 20–24, 2012, Moscow–Smolensk, Russia: 145–148.
• Korczyński O., 2007. Zudecz. Materiały i badania. Z archeologii Przedkarpacia i Wołynia: 264–280.
• Krąpiec M., 1996. Dendrochronology of black oaks from river valleys in Southern Poland. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Geographical Studies, part VI, Spec. Iss. 9: 61–78.
• Kruk J., Milisauskas S., Alexandrowicz S.W., Śnieszko Z., 1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk: 1–139.
• Kukulak J., 2004. Zapis skutków osadnictwa i gospodarki rolnej w osadach rzeki górskiej (na przykładzie aluwiów dorzecza górnego Sanu w Bieszczadach Wysokich). Prace Monograficzne 381: 1–125.
• Łanczont M., Boguckij A., 2002. Badane profile lessowe i stanowiska paleolityczne Naddniestrza Halickiego, In: T. Madeyska (ed.), Lessy i paleolit Naddnieprza Halickiego (Ukraina). Czwartorzęd Europy Środkowej, III: 33–182.
• Łanczont M., Nogaj-Chachaj J., Klimek K., 2000. Potencjał środowiska naturalnego przykarpackiej wysoczyzny lessowej dla osadnictwa neolitycznego. In: J. Gancarski (ed.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich. Materiały sesji naukowej, Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 14–15 XII 2000: 174–199.
• Łanczont M., Nogaj-Chachaj J., Klimek K., 2006. Z badań nad geomorfologicznymi skutkami osadnictwa wczesnośredniowiecznego na Wysoczyźnie Kańczuckiej (przedpole Karpat). In: J. Gancarski (ed.), Wczesne średniowiecze w Karpatach polskich, Materiały sesji naukowej, Muzeum Podkarpackie w Krośnie: 338–353.
• Machnik J., 2000. Kultura ceramiki sznurowej w strefie karpackiej (stan i perspektywy badawcze). In: J. Gancarski (ed.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich. Materiały z sesji naukowej, Krosno: 115–137.
• Magny M., 1992. Holocene lake-level fluctuations in Jura and the northern subalpine ranges, France: regional pattern and climactic implications. Boreas 21: 319–334.http://dx.doi.org/10.1111/j.1502-3885.1992.tb00038.x
• Maruszczak H., 1988. Zmiany środowiska przyrodniczego kraju w czasach historycznych. In: L. Starkel (ed.), Przemiany środowiska geograficznego Polski. Wszechnica PAN, Ossolineum: 109–135.
• Niedziałkowska E., Gilot E., Pazdur M., Szczepanek K., 1985. The evolution of the Upper Vistula valley in the region of Drogomyśl in the Upper Vistulian and Holocene. Folia Quaternaria 56: 101–132.
• Parczewski M., Pelisiak A., Szczepanek K., 2012. Najdawniejsza przeszłość polskich Bieszczadów. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 31: 9–42.
• Ralska-Jasiewiczowa M., 1980. Late-Glacial and Holocene vegetation of the Bieszczady Mts (Polish Eastern Carpathians). Warszawa–Kraków.
• Rybicka M., 2011. Kultura pucharów lejkowatych na podkarpackich lessach. Komentarz do badań „autostradowych” In: S. Czopek (ed.), Autostradą w przeszłość. Katalog wystawy. Rzeszów: 45–59.
• Starkel L., 1960. Rozwój rzeźby Karpat fliszowych w holocenie. Prace Geograficzne IGPAN 22.
• Starkel L., 1977. Paleogeografia holocenu. PWN, Warszawa.
• Starkel L. (ed.), 1981. The evolution of the Wisłoka valley near Dębica during the Late Glacial and Holocene. Folia Quaternaria 53: 1–91.
• Starkel L., 1983. The reflection of hydrologic changes in the fluvial environment of the temperate zone during the last 15000 years. In: K.J. Gregory (ed.), Background to Palaeohydrology. J. Wiley, Chichester: 213–234.
• Starkel L., 1999. Chronostratygrafia schylku vistulianu i holocenu Polski. In: A. Pazdur, A. Bluszcz, W. Stankowski, L. Starkel (eds.) Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowania radiowęglowego i luminescencyjnego. WIND J. Wojewoda, Wrocław: 1–263.
• Starkel L., 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie 2. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN: 1–263.
• Starkel L., 2004. Powodzie i erozja w okresie rzymskim – klimat czy człowiek. In: J. Gancarski (ed.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Krosno: 358–361.
• Starkel L., 2005a. Anthropogenic soil erosion Since the Neolithic time in Poland. Zeitschrift fur Geomorphologie, Suppl-Bend. 139: 189–201.
• Starkel L., 2005b. Role of climatic and anthropogenic factors accelerating soil erosion and fluvial activity in Central Europe. Studia Quaternaria 22: 27–33.
• Starkel L., 2006. Uwagi o średniowiecznej aktywizacji erozji gleb i procesów fluwialnych w Karpatach i na ich przedpolu. In: J. Gancarski (ed.), Wczesne średniowiecze w Karpatach polskich. Krosno: 780–785.
• Starkel L., Czopek S., Madeja J., Budek A., Harmata K., 2002. Ewolucja środowiska a osadnictwo prehistoryczne na przedpolu brzegu Karpat w rejonie Sędziszowa i Rzeszowa. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 23: 5–30.
• Starkel L., Gębica P., Budek A., Krąpiec M., Jacyšyn A., Kalinovyč N., 2009. Evolution of the lower section of the Strvjaž river valley during the Holocene (piedmont of the Eastern Carpathians). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 43: 5–37.
• Starkel L., Gębica P., Krąpiec M., 2012. Records of human activity reflected in river sediments in the Carpathians and their foreland. In: Geomorphic Processes and Geoarchaeology. From Landscape Archeology to Archeotourism. International conference, August 20–24, 2012, Moscow–Smolensk, Russia: 264–267.
• Starkel L., Jacyszyn A., 2006. Phases of river valley evolution during the Holocene. In: K. Harmata, J. Machnik, L. Starkel (eds.), Environment and man at the Carpathian foreland in the Upper Dnister catchment from Neolithic to Early Medieval period. Polska Akademia Umiejętności. Prace Komisji Prehistorii Karpat 3: 79–81.
• Starkel L., Kalicki T., Krąpiec M., Soja R., Gębica P., Czyżowska E., 1996. Hydrological changes of valley floors in the upper Vistula basin during Late Vistulian and Holocene. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, Geographical Studies, part VI, Spec. Iss. 9: 1–158.
• Starkel L., Krąpiec M., 1995. Profile of the alluvia with black oaks in Kędzierz on the Wisłoka river. In: L. Starkel (ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years. Geographical Studies, part V, Spec. Iss. 8: 101–110.
• Starkel L., Soja R., Michczyńska D., 2006. Past hydrological events reflected in Holocene history of Polish rivers. Catena 66(1–2): 24–33.http://dx.doi.org/10.1016/j.catena.2005.07.008
• Steinhilber F., Beer J., Fröhlich C., 2009. Total solar irradiance during the Holocene. Geophysical Research Letters 36: 1–5.http://dx.doi.org/10.1029/2009GL040142
• Superson J. (ed.), 2012. Morfogeneza stożków napływowych w dolinie Bystrej (Płaskowyż Nałęczowski, Wyżyna Lubelska). UMCS, Lublin: 1–152.
• Szumański A., 1977. Zmiany układu koryta dolnego Sanu w XIX i XX wieku oraz ich wpływ na morfogenezę tarasu łęgowego. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 9: 139–154.
• Twardy J., 2011. Influence of man and climate changes on relief and geological structure transformation in Central Poland since the Neolithic. In: Z. Rączkowska, A. Kotarba (eds.), Geographia Polonica, 84, Spec. Iss. Part 1: 163–178.
• Wasylikowa K., Starkel L., Niedziałkowska E., Skiba S., Stworzewicz E., 1985. Environmental changes in the Vistula valley at Pleszów caused by Neolithic man. Przegląd Archeologiczny 33: 19–55.