Użytkowanie pastwisk górskich sposobem zrównoważonego wykorzystania trwałych użytków zielonych na obszarach karpackich

• Autorzy: Twardy S. , Mikołajczyk-Rusin K.

Warianty tytułu

EN

Mountain pastures use as a way for sustainable management of permanent grasslands in carpathian areas

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania prowadzono w latach 1973–2017 na pastwisku górskim w Małych Pieninach, równocześnie w warunkach badań ścisłych i produkcyjnych. Celem pracy była ocena wpływu wypasu owiec i pozostawianych przez nie odchodów na produkcyjność runi oraz jakość wód powierzchniowych. Posługiwano się metodami analitycznymi powszechnie stosowanymi w doświadczalnictwie łąkowo-pastwiskowym oraz w pracach laboratoryjnych. Wieloletnie badania zrealizowano w trzech etapach. W pierwszym (1973–1988) stosowano nawożenie mineralno-organiczne i równocześnie zwiększano obsadę, osiągając 20 szt∙ha^–1, a w dwóch kolejnych (1989–2017) stosowano wyłącznie nawożenie organiczne odchodami owiec, których jednocześnie obsada malała – do 8 szt∙ha^–1. Poszczególne rotacje koszarowe różnicowała liczba sezonów wypasowych. Czas ich trwania był uzależniony od liczebności (390–980 szt.) wypasanego stada i poziomu nawożenia. Zwierzęta w ciągu nocy pozostawiały w zagrodzie koszarowej przeciętnie 2,07 kg∙szt^–1 stałych i płynnych odchodów, a w czasie wypasu 1,36 kg∙szt^–1. Pobierane próbki odchodów poddawano analizom chemicznym. Średnia ważona wartość N wynosiła 1,0%, P₂O₅ – 0,2%, K₂O – 0,76%, CaO – 0,25%, a MgO – 0,16%. Poziom nawożenia organicznego w poszczególnych latach wynosił: N – 41–100 kg∙ha^–1, P₂O₅ – 8–20 kg∙ha^–1, a K₂O – 31–76 kg∙ha^–1. Sumy opadów atmosferycznych w sezonie wypasowym wydzielonych okresów wynosiły 538–655 mm. Plonowanie runi w całym okresie badawczym mieściło się w granicach 4,1–7,3 Mg∙ha^–1 s.m. Z płynącego niżej potoku pobierano próbki wody do analiz chemicznych. Średnia zawartość z wielolecia wynosiła w przypadku N-NH₄ 0,4 mg∙dm^–3, N-NO₃ – 5,3 mg∙dm^–3, PO₄ – 0,1 mg∙dm^–3, CaO – 62,8 mg∙dm^–3, MgO – 15,0 mg∙dm^–3, Na₂O – 12,9 mg∙dm^–3, oraz K₂O – 4,7 mg∙dm^–3. Uzyskane wyniki świadczą, że racjonalnie prowadzona niskonakładowa gospodarka pasterska ogranicza niekorzystne oddziaływanie wielkostadnych wypasów na plonowanie runi i środowisko wodne.

EN

Research were conducted in years 1973–2017 on mountain pasture in Male Pieniny, simultaneously in exact research and productive conditions. The aim of the study was impact assessment of sheep grazing and its deposited excrements on sward production and quality of the surface waters. Analytical methods applied in meadow and pasture experimentation and laboratory works were used. Long-term research were carried out in 3 phases. In the first one (1973–1988) only mineral and organic fertilization was used together with increasing stocking rate reaching 20 head∙ha^–1, and in two more (1989–2017) only organic fertilization with sheep faeces, which stocking rate was decreasing, until 8 pc.∙ha^–1. Particular pen rotations was graded by the number of grazing seasons. Its duration was depended on growth of grazing flock (390–980 head) and the level of fertilization. The animals during the night left on the pen stockyard on average 2.07 kg∙pc^–1 of solid and liquid effluents, while during grazing 1,36 kg∙pc^–1. Samples of effluents were analysed in terms of chemical composition. Weighted average content of N was 1.0%, P₂O₅ – 0.20%, K₂O – 0.76%, CaO – 0.25%, and MgO – 0.16%. In particular years level rates of organic fertilization, in case of N was differenced from 41– 100 kg∙ha^–1, P₂O₅ in the range of 8–20 kg∙ha^–1, and K2O 31–76 kg∙ha^–1. The sums of atmospheric precipitation in grazing season in particular periods were varied between 538–655 mm. In the whole research period yielding was varied between 4.1–7.3 t∙ha^–1 D.M. From the stream flowing below the pasture, water samples were taken and also chemically analysed. Multi-year average of their content amounted for N-NH₄ – 0.4 mg∙dm–3, N-NO₃ – 5.3 mg∙dm^–3, PO₄ – 0.1 mg∙dm^–3, CaO – 62.8 mg∙dm^–3, MgO – 15.0 mg∙dm^–3, Na₂O – 12.9 mg∙dm^–3, and K₂O – 4.7 mg∙dm^–3. Obtained results show that rational, lower-input farming is limiting negative effects of large-scale grazing on yielding and aquatic environment.

Słowa kluczowe

PL

gospodarka pasterska; jakość wód powierzchniowych; Karpaty; nawożenie mineralno-organiczne

EN

Carpathians; pasture management; organic fertilization; mineral fertilization; surface waters; quality

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2018
• Tom: T. 18, z. 4
• Strony: 93--108
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys.

Twórcy

autor

Twardy S.

• Małopolski Ośrodek Badawczy ITP w Krakowie, ul. Ułanów 21B, 31-450 Kraków

autor

Mikołajczyk-Rusin K.

• Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach

Bibliografia

• CIURUŚ J. 1977. Badania nad intensywnością produkcji owczarskiej na pastwiskach górskich [Research on the intensity of sheep production in mountain pastures]. Rozprawa. Habilitacyjna. Nr 398. Kraków. IZ ss. 54.
• DROŻDŻ A., TWARDY S. 2004. Gospodarcze i ekologiczne przesłanki wypasu dużych stad owiec w Karpatach Polskich [Economic and environmental determinants for grazing large flocks of sheep in the Polish Carpathians]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 4. Z. 2a (11) s. 265–276.
• HERMANOWICZ W., DOJLIDO J., DOŻAŃSKA W., KOZIOROWSKI B., ZERBE J. 1999. Fizyczno-chemiczne badania wody i ścieków [Physico-chemical examination of water and wastewater]. Warszawa. Arkady. ISBN 83-213-4067-9 ss. 556.
• JAGŁA S. 1997. Wpływ czynników pratotechnicznych i organizacyjnych na produktywność kwaterowych pastwisk owczych w rejonie Małych Pienin [The influence of pratotechnical and organizational factors on the productivity of sheep pastures in the area of Małe Pieniny]. Falenty. Wydaw. IMUZ. ISBN 83-85735-45-3 ss. 73.
• JANKOWSKA-HUFLEJT H. 2006. The function of permanent grasslands in water resources protection. Journal of Water and Land Development. No. 10 s. 55–65.
• KIEŁPIŃSKI J., KARKOSZKA W., WIŚNIEWSKA S. 1958. Badania nad koszarzeniem łąk i pastwisk górskich [Research on penning mountain meadows and pastures]. Roczniki Nauk Rolniczych. Ser. F. T. 72. Z. 3 s. 1055–1086.
• KOPEĆ S., MISZTAL A., CZEMERDA A. 1985. Kształtowanie się podstawowych czynników klimatycznych w Jaworkach w latach 1956–1980 [Formation of basic climatic factors in the Jaworki region in years 1956–1980]. Wiadomości IMUZ. T. 15. Z. 2 s. 265–298.
• KOSTUCH R., JAGŁA S. 1978. Sukcesja roślinna na odłogowanych gruntach ornych stanowiących tereny wypasowe w Jaworkach [Plant succession on fallow arable lands composing grazing areas In Jaworki]. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich. Nr 19 s. 91–111.
• KOSTUCH R., TWARDY S. 2004. Badania produkcyjności użytków zielonych w Karpatach Polskich. [Studies on grassland productivity in the Polish Carpathians]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 4. Z. 1(10) s. 247–258.
• KUŹNIAR A., TWARDY S., KOWALCZYK A., KOSTUCH M. 2011. An assessment of the water requirements of a mountain pasture sward in the Polish Western Carpathians. Journal of Water and Land Development. No. 15 s. 193–208.
• PTG 2011. Systematyka gleb Polski [Polish soil classification]. Roczniki Gleboznawcze. T. 62. Nr 3 ss. 193.
• SKRIJKA P. 1978. Pastwiska dla owiec [Pastures for sheep]. Warszawa. PWRiL ss. 100.
• SMOROŃ S., KOPACZ M., TWARDY S., KUŹNIAR A. 2012. Protective significance of meadows and pastures for the natural environment of the Western Carpathians (as an example of the Upper Dunajec River basin). Journal of Water and Land Development. No. 15 s. 73–82.
• TWARDY S. 1991. Organizacja wielkostadnej gospodarki pasterskiej w górach przy uwzględnieniu mechanicznego dojenia owiec [Organisation of large pastoral economy in the mountains with the consideration of mechanical sheep milking]. Rozprawa Habilitacyjna. Kraków–Falenty. Wydaw. IMUZ ss. 84.
• TWARDY S. 1995. Wpływ zmiennego nawożenia mineralno-organicznego na produktywność pastwiska górskiego [Influence of variable mineral-organic fertilization on the productivity of mountain pasture]. Wiadomości IMUZ. T. 18. Z. 3 s. 99–111.
• TWARDY S. 1996. Wpływ systemów użytkowania pastwiska górskiego na skład florystyczny runi [The impact of mountain pasture use systems on floristic composition of sward]. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 442 s. 431–439.
• TWARDY S. 1998. Wpływ obornika składowanego na łące na jakość wód powierzchniowych spływających po stoku [The effect of manure stored on pasture on the quality of runoff waters]. Pieniny- Przyroda i Człowiek. T. 6 s. 105–110.
• TWARDY S. 2011. Efekty wieloletniego mineralno-organicznego nawożenia pastwisk górskich użytkowanych owcami. W: Długotrwałe doświadczenia nawozowe na użytkach zielonych [Results of long-term mineral-organic fertilization of mountains pastures used for sheep. In: Long-term fertilizer experiments on grasslands]. Kraków. Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej UR, Krakowski Oddz. Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej s. 121–133.
• TWARDY S. 2015. Wpływ gospodarki pasterskiej w Karpatach na skład florystyczny runi pastwiskowej [The influence of pastoral activities in the Carpathian Mountains on floristic compositions of pastures]. Łąkarstwo w Polsce. Nr 18 s. 201–212.
• TWARDY S., DOMAGAŁA B., MATOGA W. 2017. Wartość gospodarcza runi pastwiska górskiego ekstensywnie użytkowanego, położonego na przeciwległych stokach (N–S) [The economic value of mountain pasture used extensively, located on opposite slopes (N–S)]. Woda-Środowisko- Obszary Wiejskie. T. 17. Z. 4(60) s. 129–246.
• TWARDY S., KOPACZ M. 2015. Funkcje trwałych użytków zielonych w obszarach górskich. Studium nad rolnośrodowiskowym znaczeniem TUZ – na podstawie badań w zlewni górnego Dunajca oraz potoku Grajcarek [Functions of permanent grasslands in mountains areas. Study on agrienvironmental importance of permanent grasslands – based on research carried out in basins of upper Dunajec River and Grajcarek Stream]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. Rozprawy naukowe i monografie. Nr 39. Falenty. Wydaw. ITP. ISBN 978-83-62416-87-5 ss. 158.
• TWARDY S., KOPACZ M. 2016a. Analiza zmienności runi pastwisk małopienińskich w wyniku wieloletniego użytkowania [Analysis of sward variability of pasture in Little Pieniny region as a result of multiyear utilization]. Łąkarstwo w Polsce. Nr 19 s. 263–280.
• TWARDY S., KOPACZ M. 2016b. Wpływ opadów atmosferycznych na ilość i jakość wód migrujących przez profil glebowy w warunkach zróżnicowanego użytkowania runi łąkowej [The impact of precipitation on the quantity and quality of water migrating through the soil profile under different use of sward]. Przemysł Chemiczny. Nr 95/8 s. 1533–1537.
• TWARDY S., KUŹNIAR A. 2002. Charakterystyka warunków klimatycznych na obszarze Pienin w okresie wegetacyjnym [Characteristic of climatic conditions during the growing season in the Pieniny area]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 2. Z. 2(5) s. 59–72.
• TWARDY S., SMOROŃ S. 2011. Wpływ obornika owczego składowanego na zadarnionym stoku górskim na jakość wód spływających [The effect of sheep manure stored on grassy mountain slope on the quality of runoff waters]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 11. Z. 2(34) s. 167–179.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019)