Przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych

• Autorzy: Zachariasz A.

Warianty tytułu

EN

The value of archival cartographic sources for contemporary landscape research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W niniejszym artykule poruszono problematykę dotyczącą ochrony i planowania krajobrazu stanowiącą istotny element działalności architekta, architekta krajobrazu i planisty. Praca pokazuje przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych (m.in. historii, przekształceń, kompozycji) i projektów rewaloryzacji. Przedmiotem badań są mapy katastralne – część austriackiego katastru gruntowego z połowy XIX w. sporządzonego dla celów podatkowych. Każdy z czterech rodzajów map (1. oryginały, pierworysy; 2. mapy ewidencyjne – litograficzne czystorysy; 3. tzw. „Wiedenki”, kolorowane odbitki map oryginalnych; 4. szkice indykacyjne, na których nanoszono zmiany), daje szereg cennych informacji, wykorzystywanych w badaniach. Treść map jest niesłychanie precyzyjna. Wadą jest brak ukształtowania terenu. Mapy katastralne są doskonałym materiałem źródłowym do badań historycznego krajobrazu.

EN

This article discusses the issues of landscape conservation and planning, which constitutes a significant element of the professional activity of an architect, landscape architect and a planner. The paper highlights the value of archival cartographic sources for contemporary landscape research (including history, transformations and compositions) and revalorization projects. The subject of the study is the principal part of the Austrian land cadaster from mid 19th Century prepared for land tax – cadastral maps. There are four types of maps containing significant information of particular value for research: 1. originals – first drafts; 2. evidence maps; 3 ‘Viennese’ (‘Wiedenki’) – lithographic coloured copies of original maps; 4. indicative sketches to be subsequently amended. The content of the maps is extremely precise. Cadastral maps are an excellent source material for historic landscape research.

Słowa kluczowe

PL

kataster galicyjski; analiza krajobrazu; projektowanie krajobrazu; sztuka ogrodowa; kompozycja

EN

Galician cadastral plans; landscape analysis; landscape designing; garden art; composition

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2012
• Tom: nr 16
• Strony: 63--83
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., ryc., tab.

Twórcy

autor

Zachariasz A.

• Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, Kraków, Polska

Bibliografia

• Barwiński E., 1935: Wąsowicz M., Reformy Józefa II i jego następców i ich pozostałości archiwalne [w:] Ziemia Czerwińska, R. I, z. 2, Lwów: 251-289.
• Bell S., 1993: Elements of Visual Design in the Landscape, London.
• Bell S., 1999: Landscape. Patterns, Perception and Process, London.
• Bogdanowski J., 1966: Ogrody włoskie pod Krakowem [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej, Zeszyt specjalny nr 1, Kraków.
• Bogdanowski J., 1976: Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Ossolineum, Wrocław, Kraków.
• Bogdanowski J., 1989: Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych (JARK-WAK)…, PK, Kraków.
• Bogdanowski J., 1995: Podkrakowskie założenia dworskie w świetle planów katastralnych (1848) [w:] Dwór polski w XIX wieku. Zjawisko historyczne i kulturowe, Warszawa: 51-71.
• Bogdanowski J. 2000: Polskie ogrody ozdobne. Historia i problemy rewaloryzacji, Arkady, Warszawa.
• Böhm A., 1981: O budowie i synergii wnętrz urbanistycznych, PK, Kraków.
• Böhm A., 2004: „Wnętrze” w kompozycji krajobrazu, PK, Kraków.
• Böhm A., Zachariasz A., Rygiel P., Sykta I., 2003: Studium historyczne i analiza kompozycyjno widokowa zespołu pałacowo-parkowego w Płazie k/Chrzanowa , Kraków, archiwum IAK PK, praca niepublikowana.
• Chrabelski K., Ciołek G., 1949: Uwagi o potrzebie i metodzie odbudowy zabytkowych ogrodów. [w:] Ochrona Zabytków, R. 2 nr 1, Warszawa, Kraków: 15-19.
• Ciołek G., 1954: Ogrody polskie, Warszawa.
• Ciołek G., 1965: Z dziejów kartografii ogrodów [w:] Rejestr ogrodów polskich, z. 3, Warszawa: 5-30.
• Czyżewska A., 1991: Kataster jako źródło informacji o przestrzennych wartościach kulturowych [w:] Zeszyty Problemu Badawczego Ministerstwa Kultury i Sztuki, Gdańsk, z. 4: 7-34.
• Drabek J., Piątkowski F., 1989:1000 słów o mapach i kartografii, Warszawa.
• Foundations for Visual Project Analysis, 1986: ed. R.C. Smardon, J.F. Palmer, J.P. Felleman, New York.
• Goodall B. 1987: The Penguin Dictionary of Human Geography, London.
• Genga W., 1987: Identyfikacja nawarstwień kompozycyjnych zabytkowego parku w Kościelnikach – próba przydatności metody do rewaloryzacji założenia [w:] Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, O/PAN Kraków, t. XXI: 159-168.
• Instruction…, 1824: Instruction zur Ausführung der zum Behufe des allgemeinen Katasters in Folge des 8ten und 9ten Paragraphes des Allerhöchsten Patentes vom 23. December 1817 angeordneten Landesvermessung; wyd. 1865, wyd. 1904; Wien, K.u.K. Hof- und Staatsdruckerei.
• Lynch K., 1960: The Image of the City, MIT Press.
• Mironowicz I.. 2005: Technika zapisu planistycznego, Kraków.
• Mydel R., 1973: Charakterystyka i ocena przydatności źródeł kartograficznych do badań przeobrażenia struktury użytkowania przestrzeni miejskiej [w:] Folia Geographica, Series Geographica Oeconomica, vol. VI. PAN O/Kraków: 86-89.
• Patoczka P. 2000: Ściany i bramy w krajobrazie, PK, Kraków.
• Piórecki J., 1989: Zabytkowe ogrody i parki województwa przemyskiego, Rzeszów.
• Rutkowski J., 1917: Galicyjski kataster gruntowy jako podstawa statystyki własności ziemskiej [w:] Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych, red. T. Pilat, t. XXV, Zeszyt III, Lwów: 25-36.
• Stoksikówna J., 1975: Galicyjski kataster gruntowy jego geneza, dzieje i spuścizna aktowa [w:] Archeion, t.LXIII, Warszawa:165-187.
• Styś W., 1932: Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródła do historii gospodarczej Galicji [w:] Roczniki dziejów społecznych i gospodarczych, T. II, R. 1932 i 1933, Lwów: 57-92.
• Wielka Powszechna Encyklopedia Ilustrowana, 1904: seria I, t. XXXV-XXXVI, Warszawa: 117-122, hasło kataster; autorzy: Stanisław Aleksander Kempner i Edward Chwalewik.
• Wolski J., 2000, Austriacki kataster podatku gruntowego na ziemiach polskich oraz jego wykorzystanie w pracach urządzeniowych i badaniach naukowych [w:] Polski Przegląd Kartograficzny, t. 32, nr 3: 199-212.
• Wolski J., 2001, Kataster podatku gruntowego na ziemiach polskich – rys historyczny oraz geodezyjne i kartograficzne zasady sporządzania [w:] Przegląd Geograficzny, t. 73, 1-2: 107-131.
• Wydro J., 1967: Kataster gruntowy austriacki i jego znaczenie dla Galicji [w:] Studia Historyczne, R. 10, z. 1: 145-157.
• Wzorek Z., 1951: Galicyjskie plany katastralne [w:] Prace Instytutu Urbanistyki i Architektury, R.1, Warszawa, z. 2: 87-91.
• Zachariasz A., 1996: Plany katastralne ogrodów jako świadectwo rozwoju idei „ogrodu angielskiego” (na przykładzie Beskidu Niskiego i Pogórza), praca doktorska; promotor: J. Bogdanowski, Kraków.
• Zachariasz A., 1998: Plany katastralne ogrodów jako świadectwo rozwoju polskiej XIX-wiecznej sztuki ogrodowej (na przykładzie Beskidu Niskiego i Pogórza) [w:] Ochrona dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego w Polsce, Warszawa: 93-99.
• Zachariasz A., 1998: Polskie osiemnasto- i dziewiętnastowieczne traktaty ogrodnicze w bibliotece dworskiej – teoria i praktyka [w:] Dwór polski w XIX wieku, Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa: 125-165.
• Zachariasz A., 2000: „Ogrody angielskie” Beskidu Niskiego i Pogórza przedstawione na planach katastralnych [w:] Rzeszowska Teka Konserwatorska, t. II, Rzeszów: 227-256; 470-471.
• Zachariasz A., 2007: Odczytywanie historii zapisanej w krajobrazie [w:] Roczniki Geomatyki, t. V, z. 8: 43-56.