„Złotodajna” makulatura. Na marginesie badań nad polskimi wydaniami modlitewnika Hortulus animae

• Autorzy: Krzak-Weiss Katarzyna

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.23.029.18409

Warianty tytułu

EN

“Golden” wastepaper. On the margins of research on Polish editions of the Hortulus animae prayer book

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Research on binding wastepaper has a long tradition in Poland, dating back to the 1820s, and the result is the discovery of fragments of many valuable manuscripts and prints. This article is devoted to the discoveries made, among others, by Władysław Nehring, Kazimierz Piekarski and Anna Lewicka-Kamińska, the fruit of which were previously unknown editions of the popular prayer book Hortulus animae, found and preserved only in the fragments they discovered. The most groundbreaking was Nehring’s find, thanks to which eight pages of the first Polish edition of Hortulus were published, but the importance of the remaining ones cannot be overestimated. It is noteworthy that out of eleven (certain and highly probable) editions, dating back to the first half of the 16th c., as many as six are known only thanks to single sheets extracted from their bindings.

Słowa kluczowe

PL

oprawa; makulatura; znaleziska; Hortulus animae; wyklejka; kompaturka; modlitewnik

EN

binding; wastepaper; findings; Hortulus animae; pastedown; pasteboard; prayer book

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 68, nr 3
• Strony: 97--110
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., faks.

Twórcy

autor

Krzak-Weiss Katarzyna

• Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000-0003-0741-3281

Bibliografia

• Nowożytne wydania źródeł
• Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja, nowe propozycje badawcze, red. P. Stępień, współpraca H. Tchórzewska-Kabata, I. Winiarska-Górska, Warszawa 2009.
• [Raj duszny] Hortulus animae polonica. [Kraków, Florian Ungler i Wolfgang Lern, 1513]. 8ο, oprac. W. Wydra, Poznań 2006.
• Literatura przedmiotu
• Bernacki L., Nieznany fragment „Hortulusa”, „Przewodnik Bibliograficzny” 1926, nr 6, s. 227.
• Bernacki L., Pierwsza książka polska. Studyum bibliograficzne z 86 podobiznami, Lwów 1918.
• Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, cz. 3, Legendy i modlitewniki. Szkice literackie i obyczajowe, Warszawa 1904.
• Bułhak H., Malicki M., Hortulusy polskie z oficyny Hieronima Wietora, 1518-1546. Próba identyfikacji oraz chronologizacji wydań, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2004, r. 38, s. 79-90.
• Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski, Wrocław, Warszawa, Kraków 1971.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. 11, cz. 2, Kraków 1882.
• Estreicher K., Günter Zainer i Świętopełk Fiol, Warszawa 1867.
• Figaszewska K.K., Fragmenty rękopisów średniowiecznych - stan badań i perspektywy badawcze. Średniowieczne fragmenty zachowane w Archiwum Państwowym w Szczecinie, „Studia Źródłoznawcze” 2019, t. 57, s. 99-112, DOI 10.12775/sz.2019.04.
• Formanowicz L., Katalog druków polskich XVI-go wieku Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie, Poznań 1930.
• Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1, red. M. Malicki, E. Zwinogrodzka, oprac. M. Gołuszka, M. Malicki, W. Ptak-Korbel, Z. Wawrykiewicz, E. Zwinogrodzka, Kraków 1992.
• Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej, t. 2, red. M. Malicki, E. Zwinogrodzka, oprac. M. Gołuszka, M. Malicki, W. Ptak-Korbel, Z. Wawrykiewicz, E. Zwinogrodzka, Kraków 1994.
• Kawecka-Gryczowa A., Mańkowska A., Szarfenberg Maciej, [w:] Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1, Małopolska, cz. 1, Wiek XV-XVI, red. A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983, s. 238-251.
• Korzon K., Ludwik Bernacki. Bibliolog i edytor, Wrocław 1974.
• Krajewski A., Owady niszczące zabytkowe książki. Chrząszcze drążące starodruki i dawne rękopisy, „Ochrona Zabytków” 2000, t. 53, nr 2 (209), s. 182-190.
• Krček F., Modlitewnik Nawojki. Studyum językowe, Kraków 1894.
• Krzak-Weiss K., Suplement do badań nad łacińską edycją modlitewnika „Hortulus animae” (Kraków, Dziedzice Marka Szarfenberga, 1546), [w:] Co musi wiedzieć uczony edytor, nawet jeśli nie chce. Prace ofiarowane Profesorowi Wiesławowi Wydrze, red. B. Hojdis, K. Krzak-Weiss, Poznań 2017, s. 115-127.
• Krzak-Weiss K., W ogrodzie duszy. Studia nad wyposażeniem graficznym polskich edycji modlitewnika „Hortulus animae”, Poznań 2014.
• Lewicka-Kamińska A., Inkunabuł Biblioteki Jagiellońskiej nr 2267 źródłem przewrotu w dotychczasowych badaniach nad Gutenbergiem, „Przegląd Biblioteczny” 1952, r. 20, z. 2-3, s. 222-232.
• Lewicka-Kamińska A., Narastanie zasobu Starych Druków Biblioteki Jagiellońskiej, „Przegląd Biblioteczny” 1964, r. 32, z. 4, s. 209-221.
• Lewicka-Kamińska A., Neues Donatfragment in der Type der 42-zeiligen Bibel in der Jagiellonischen Bibliothek, „Zentralblatt für Bibliothekswesen” 1966, t. 83, s. 13-16.
• Lewicka-Kamińska A., Nieznany fragment polskiego „Hortulusa” z około 1527 roku, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1968, r. 4, s. 63-68.
• Lewicka-Kamińska A., Nowe znaleziska w makulaturze starych opraw, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1956, r. 8, nr 2-3, s. 7-8.
• Lewicka-Kamińska A., Nowo odnaleziony w Bibliotece Jagiellońskiej fragment Donata w czcionce „Biblii” 42 wierszowej, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1967, r. 17, nr 2, s. 5-8.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2, Warszawa 1808.
• Łubocki J.M., Biblia królowej Zofii - od rękopisu do formy cyfrowej, „Studia o Książce i Informacji” 2017, t. 36, s. 91-107, DOI 10.19195/2300-7729.36.6.
• Łukaszewski J., Wydra W., Fragmenty „Kota ze Lwem” Mikołaja Reja i innych druków z XVI w. odnalezione, Poznań 2016.
• Mundó A.M., Comment reconnaître la provenance de certains fragments de manuscrits détachés de reliures, „Codices Manuscripti & Impressi” 1985, nr 3-4, s. 116-123.
• Nehring W., Ośm kartek z nieznanej starej książeczki do nabożeństwa, „Prace Filologiczne” 1888, t. 2, z. 2, s. 466-478.
• Piekarski K., Miscellanea bibliograficzne, „Przegląd Biblioteczny” 1930, r. 4, z. 3, s. 334.
• Piekarski K., Miscellanea bibliograficzne, „Przegląd Biblioteczny” 1930, r. 4, z. 4, s. 418-420, 437-438.
• Piekarski K., Pierwsza drukarnia Floriana Unglera (1510-1516). Chronologia druków i zasobu typograficznego, Kraków 1936.
• Pludra-Żuk P., Czy potrzebna nam fragmentologia? Na marginesie pierwszego numeru pisma „Fragmentology”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2019, t. 64, nr 4, s. 173-182, DOI 10.4467/0023589xkhnt.19.035.11043.
• Polonia typographica saeculi sedecimi, z. 12, Maciej Szarfenberg, oprac. H. Bułhak, Wrocław 1981.
• Privilegia typographorum polonorum. Polskie przywileje drukarskie 1493-1793, oprac. i wyd. M. Juda, Lublin 2010.
• Tchórzewska-Kabata H., Tajemnice „Kazań świętokrzyskich”, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2010, nr 1 (62), s. 26-29.
• Tomanek L., Kultura ukryta w okładkach. Wywiad z drem Kazimierzem Piekarskim, kustoszem Biblioteki Narodowej w Warszawie, „Kurier Literacko Naukowy” 1932, r. 9, nr 5, s. 1-2.
• Ulewicz T., Zagadka najstarszej książki polskiej ogłoszonej drukiem (Kilka uwag porównawczych), [w:] T. Ulewicz, Wśród impresorów krakowskich doby renesansu, Kraków 1977, s. 63-93.
• Zawisza A., Kompaturki - nowe podejście do problemu, „Notes Konserwatorski” 2012, nr 15, s. 149-155.
• Strony internetowe
• Books within books: Hebrew Fragments in European Libraries, www.hebrewmanuscript.com [dostęp 20.11.2022].
• Fragmentarium. Laboratory for Medieval Manuscript Fragments, fragmentarium.ms [dostęp 20.11.2022].
• Katalog Internetowy Biblioteki Jagiellońskiej, katalogi.uj.edu.pl/permalink/48OMNIS_UJA/1mvq43a/alma991008282209705067 [dostęp 1.10.2022].
• Pokorzyńska E., Pronobis-Brzezińska M., Makulatura w oprawach. Leksykon oprawoznawczy, leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php/Makulatura_w_oprawach [dostęp 6.10.2022].
• Wiencek-Sielska I., Jak znaleźć unikat, czyli fragmentologia à la lata 30-ste, buwlog.uw.edu.pl/jak-znalezc-unikat-czyli-fragmentologia-a-la-lata-30-ste [dostęp 16.12.2022].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).