Zapadliska i deformacje powierzchni terenu na obszarze płytkiej eksploatacji górniczej gipsu w Dzierżysławiu

• Autorzy: Preidl W. , Wójcik A. J. , Szafulera K.

Warianty tytułu

EN

Sinkholes and ground surface deformations of the area of shallow mining of gypsum in Dzierżysław

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kopalnia podziemna w Dzierżysławiu prowadziła do połowy lat 70. XX w. eksploatację złoża gipsów mioceńskich. Zlokalizowana w okolicach Kietrza na obszarze Bramy Morawskiej była jednym z nielicznych zakładów w Polsce eksploatującym surowce budowlane metodami głębinowymi – systemem komorowym. Pozostałością tej eksploatacji są liczne płytkie i niepodsadzone wyrobiska sprzyjające ujawnianiu się deformacji nieciągłej, czego potwierdzeniem są występujące na powierzchni zapadliska. W artykule przedstawiono również możliwości wykorzystania zdegradowanego terenu pogórniczego do celów gospodarczych i turystycznych.

EN

Underground mine in Dzierżysław carried out the exploitation of the Miocene gypsum deposits in the 70-ties of the XX century. Located in vicinity of Kietrz area of the Moravian Gate it was one of the few plants in Poland extracting construction materials by deep methods - room-and-pillar system. The remnant of this exploitation consists in numerous shallow and unfilled workings which are the hangover ofthat exploitation facilitating the occurrence of discontinuous deformations, confirmed by occurrence of sinkholes on the surface. The paper also presents the possibility of using a degraded post-mining land for economic purposes and tourism.

Słowa kluczowe

PL

kopalnia podziemna w Dzierżysławiu; złoża gipsów mioceńskich; surowce budowlane; system głębionowy

• Wydawca: Wydawnictwo Górnicze Sp. z o.o.
• Czasopismo: Budownictwo Górnicze i Tunelowe
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 2
• Strony: 1--13
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Preidl W.

• Politechnika Śląska, Gliwice

autor

Wójcik A. J.

• Instytut Historii Nauk, Polska Akademia Nauk, Warszawa

autor

Szafulera K.

• Politechnika Śląska, Gliwice

Bibliografia

• 1. Adamiakowski L.: Dokumentacja geologiczna złoża gipsu w miejscowości Dzierżysław w kategorii A+B+C|+C2. Centr.Arch. Geolog., Warszawa, sygn. DOK/SŁ/D III/32 i 4826/83 (10772)
• 2. Adamiakowski L., Hromek В.: Eksploatacja kamienia gipsowego. "Cement-Wapno-Gips" 1951, nr 3, s. 51-53
• 3. Aleksandrowicz S.W.: Stratygrafia osadów mioceńskich w Zagłębiu Górnośląskim. Pr. Inst. Geol. 1963, t. XXXIX
• 4. Chudek M.: Geomechanika z podstawami ochrony środowiska górniczego i powierzchni terenu. Wydaw. Pol. Sl., Gliwice 2002
• 5. Chudek M., Arkuszewski J.: Identyfikacja deformacji zapadliskowych w obszarach dawnej i płytkiej eksploatacji górniczej na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Budownictwo Węglowe 1980, nr 4, s. 3-11
• 6. Chudek M., Janusz W., Zych J.: Studium dotyczące stanu rozpoznania tworzenia się i prognozowania deformacji nieciągłych pod wpływem podziemnej eksploatacji złóż. Zesz. Nauk. Pol. Śl. 1988, ser. Górnictwo, z. 141
• 7. Fajklewicz Z., Mikoś Т., Radomiński J., Stewarski E.: Własności fizyczne górotworu w sąsiedztwie pustek i ich grawimetryczne rozpoznanie. Pr. Nauk. Inst. Geotech. i Hydrotech. Pol. Wrocław 2001, nr 73, ser. Konferencje nr 40, s. 163-172
• 8. Fajklewicz Z., Piwowarski W., Radomiński J., Stewarski E., Tajduś A.: Badania zmian deformacyjnych w górotworze w celu odtwarzania wartości budowlanej terenów pogórniczych. Agencja Wydaw. Poligraf. Art-Tekst, Kraków 2004
• 9. Gabzdyl W.: Geologia i kopaliny Górnego Śląska. Zesz. Nauk. Pol. Śl. 1997, nr 1361
• 10. Gabzdyl W., Hanak B.: Surowce mineralne Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i obszarów przyległych. Przegląd Geologiczny 2005, nr 9, s. 726-733
• 11. Gaweł A.: Złoża gipsu w Polsce południowej. Cement--Wapno-Gips 1955, nr 6, s. 117-122
• 12. Gipsołomy „Czernica" w Czernicy 1946-1954. Arch. Państw., Opole, sygn. 2871
• 13. Goszcz A.: Powstawanie zapadlisk i innych deformacji nieciągłych powierzchni na obszarach płytkiej eksploatacji górniczej. Mater. Konf. Szkoły Eksploatacji Podziemnej. Wydaw. CPPGSMiE PAN, Kraków 1996, s. 119-137
• 14. Goszcz A., Surowiec Z., Kotyrba A., Foryś T.: Analiza metod i możliwości oceny oraz sposoby zwalczania zagrożenia ze strony płytko zalegających pustek. Prace GIG 1991, Komunikat nr 763
• 15. Grzymek J.: Ogólne wiadomości o historii i rodzajach budowlanych materiałów wiążących. Cement-Wapno-Gips 1954, nr 5, s. 90-98
• 16. Halmer D.: Płaskowyż Głubczycki na mapach Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Górnik Polski 2008, nr 2, s. 127-143
• 17. Kopalnia gipsu „Czernica-Dzierżysław" w Czernicy 1947-1961. Arch. Państw. Opole, sygn. 2872
• 18. Kopalnia gipsu „Dzierżysław" 1949-1951. Arch. Państw., Opole, sygn. 384
• 19. Kotyrba A.: Zagrożenie i ryzyka zapadliskowe terenów Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wiadomości Górnicze 2005, nr 7-8, s. 348-358
• 20. Kotyrba A., Tyrała A., Michalak J.: Płytka eksploatacja złóż węgla kamiennego i rud cynkowo-ołowiowych oraz metody eliminacji jej wpływu na warunki geologiczno-inżynierskie województwa katowickiego. Prace Nauk. GIG 1998, ser. Konferencje, nr 24, s. 311- 326
• 21. Krach W.: Orzeczenie geologiczne. [W:] Adamiakówski L.: Dokumentacja geologiczna złoża gipsu w miejscowości Dzierżysław w kategorii A+B+C1+C2. Centr. Arch. Geolog.. Warszawa 1952, sygn. DOK/SŁ/D III/32 i 4826/83 (10772), zał. 10, s. 1-11
• 22. Kwiatkowski S.: Złoża gipsów mioceńskich Polski południowej. Biuletyn Instytutu Geologicznego 1974, t. VII, S. 299-339
• 23. Lewandowski W.: Czynna ochrona zbiorowisk roślinnych rezerwatu przyrody „Góra Gipsowa" na Opolszczyźnie. Przegląd Przyrodniczy 2012, nr 3, s. 153-160
• 24. Mikos T., Piwowarski W., Stewarski E.: Geomechaniczna analiza procesu deformacji ośrodka w otoczeniu dawnej płytkiej eksploatacji górniczej z wykorzystaniem obserwacji geodezyjnych. Prace Nauk. Inst. Geotech. i Hydrotech. Pol. Wrocław 2001, nr 73, ser. Konferencje nr 40, s. 377-384
• 25. Ochrona środowiska w Górnośląskim i Donieckim Zagłębiu Węglowym. Pr. zbiór., red. Chudek M., Sapicki K.F., Wydaw. Pol. Śl., Gliwice 2004
• 26. Oeynhausen C.A.L.: Geognostische Karte von Ober-Schlesien und den angränzenden Ländem. Skala 1:286 000. Litografia F.A. Motta, Köln 1819
• 27. Pilecki Z., Kotyrba A.: Problematyka rozpoznania deformacji nieciągłych dla potrzeb projektowania konstrukcji drogowych na terenach płytkiej eksploatacji rud metali. Prace Nauk. CIG 2007, ser. Górnictwo i Środowisko, wyd. specjalne
• 28. Pilecki Z., Baranowski A.: Estimation of Dimension of a Regular-Type Sinkhole Activated by Abandoned Shafts Publications of the Institute of Geophysics, Polish Academy of Sciences M-29 (395) Mining and Environmental Geophysics. Warszawa 2006, s. 271-279
• 29. Preidl W., Wójcik A.J.: Wpływ płytkiej eksploatacji na powierzchnię na przykładzie kopalni gipsu w Dzierżysławiu. Zesz. Nauk. Pol. Śl. 2007, nr 1751, Górnictwo, z. 276, s. 139-149
• 30. Roemer F.: Geognostische Karte von Oberschlesicn und den angrenzenden Gebieten in 12 Blattern im Auftrage des Konigl. Preussischen Handelsministeriums unter Mitwirkung des Königlichen Oberbergamts zu Breslau und unter besonderer Beihulfe des O. Degenhardl, A. Halfar. H. Eck, A. Dondorff und J. Janik. Section Troppau. Skala: 1; 100 000. Verlag der Landkartenhandlung von J.H. Neumann, Berliner Lithograph. Inst., Berlin 1867
• 31. Roemer F.: Geologie von Oberschlesien. Eine Erläuterung zur der im Auftrage des köngl. Preuss. Handels-Ministeriums von dem Verfasser bearbeitetes geologischen karte von Oberschlesien in 12 Sektionen, nebst Von königl. Oberbergrapth Dr. Runge in Breslau verfassten das Vorkommen und die Gewinnung der nutzbaren Fossilien oberschlesiens betreffenden Anhange, Mit einem Atlas von 50 Tafeln, die bezeichneten Versteinerungen der einzelnen Ablagerungen Oberschlesien darstellenden, lithographierten Tafeln und einer Mappe mit Karten und Profilen. L. Kolber's Hotbuchhandlung. Druck von R. Nischkowsky, Breslau 1870
• 32. Rudziński Т.: Grube Anna in Dirschel, Kreis Leobschütz, Gipsgrube. Bundesarchiv Koblencja, sygn. R 3101/30649
• 33. Sikora J., Trembecki A., Hromek B.: Dokumentacja części złoża i projekt inwestycji dla 2-letniej eksploatacji kopalni gipsu „Dzierżysław" w Dzierżysławiu k/Kietrza. Centr. Arch. Geol., Warszawa, sygn. DOK/SŁ/D III/37
• 34. Surowce mineralne województwa opolskiego. Pr. zbior., red. Kozłowski S., Wydaw. Geol., Warszawa 1979
• 35. Syniawa M.: Richard Keilholz. „Przyroda Górnego Śląska" 2009, nr 57, s. 13-15
• 36. Trembecki A.: Geochemia gipsowych złóż mioceńskich w Polsce. Cement-Wapno-Gips 1951, nr 8, s. 166-170
• 37. Trembecki A., Hromek В.: Podziemna czy odkrywkowa eksploatacja gipsu. Cement-Wapno-Gips 1951, nr 12, s. 253-255
• 38. Tyc A., Kulpiński K., Salsa-Orpych A.: Dokumentacja przyrodnicza na potrzeby planu ochrony rezerwatu przyrody „Gipsowa Góra". Arch. Regional. Dyrekcji Ochr. Środow., Opole 2011
• 39. Wichen H.W.: Decknamenverzeichnis deutscher unterirdischer Bauten des zweiten Weltkrieges. Druck und Verlag: Druckerei J. Schulte 1999
• 40. Woliński W.: Weryfikacja bazy zasobowej gipsów i anhydrytów pod kątem wartości surowcowej złóż i ochrony środowiska. Centr. Arch. Geol., Warszawa 1996
• 41. Zagrożenie deformacjami nieciągłymi na obszarze górniczym Jaworzno III. Pr. zbior. pod red. nauk. Pilecki Z. Wydaw. IGSMiE PAN, Kraków 2012
• 42. Bell F.G.: Land development. State of the art. in the location of old mine shafts. Bull, of Int. Ass. of Eng. Geology 1988, 37, pp. 91-98
• 43. Kwaśniewski M.: Ocena stateczności masywu skalnego w sąsiedztwie uskoków poddanych wpływom eksploatacji górniczej (na przykładzie uskoku III i IV w KWK „Pokój" i „Polska Wirek". [W:] w pracy pod kier. M. Chudka. Gliwice 1996 [niepublik.]
• 44. Strzałkowski P.: Mathematical model of forecasting the formation of sinkhole using Salustowicz's theory. Archives of Mining Science 2015, t. 60, z. 1