Susza rolnicza w uprawie zbóż jarych w Polsce w latach 2006-2017

• Autorzy: Wójcik Izabela , Doroszewski Andrzej , Wróblewska Elżbieta , Koza Piotr

Warianty tytułu

EN

Agricultural drought in the cultivation of spring cereals In Poland in 2006–2017

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem pracy była analiza suszy rolniczej w uprawie zbóż jarych, a także wskazanie obszarów zasięgu jej występowania w latach 2006–2017 na podstawie danych Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej w Polsce. Obliczone wartości klimatycznego bilansu wodnego, za pomocą którego wyznaczany jest obszar z suszą rolniczą, odniesiono do wartości krytycznych. W badanym okresie zagrożenie wystąpieniem suszy rolniczej nie zostało odnotowane w 2013 i 2014 roku. Maksymalny zasięg suszy w uprawie zbóż jarych notowano w 2006 roku (53,4% powierzchni gruntów ornych Polski). Na obszarze województw: kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego, łódzkiego, mazowieckiego oraz podlaskiego we wszystkich gminach odnotowano zagrożenie wystąpieniem suszy w tej uprawie. Niedobór wody pojawiał się przede wszystkim na glebach bardzo lekkich i lekkich. W latach 2006, 2008 i 2011 występował również na glebach średnich i ciężkich (III i IV kategorii podatności na suszę). Najczęściej suszę notowano w woj. dolnośląskim (w 10 latach). Często notowano ją w województwach: wielkopolskim, mazowieckim, łódzkim, kujawsko-pomorskim oraz opolskim (w 9 latach). Deficyt wody powodujący zmniejszenie plonów przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich warunkach pogodowych nieco rzadziej odnotowywany był w woj. podlaskim i podkarpackim, w których notowany był 5 razy w analizowanych latach. Natomiast najrzadziej suszę w uprawach zbóż jarych notowano w woj. małopolskim (tylko w dwóch latach).

EN

The aim of the study was to analyze the agricultural drought in spring cereal cultivation, as well as to show the range of its occurrence in the years 2006–2017 on the basis of data from the Agricultural Drought Monitoring System in Poland. The calculated values of the climatic water balance, by which the area with agricultural drought is determined, were compared against the critical values. In the analyzed period, the risk of agricultural drought was not recorded in 2013 and 2014. The maximum range of drought in spring cereals cultivation was noted in 2006 (53.4% of Poland's arable land area). In the Kujawsko-Pomorskie, Lubuskie, Wielkopolskie, Zachodniopomorskie, Łódzkie, Mazowieckie and Podlaskie voivodeships in Poland, the risk of drought in this crop was observed in all the municipalities. Water shortage occurred mainly on very light and light soils. In 2006, 2008 and 2011 it also occurred on medium and heavy soils (the 3rd and 4th category of susceptibility to drought). Drought was most commonly recorded in Dolnośląskie Voivodeship (in 10 years), followed by Wielkopolskie, Mazowieckie, Łódzkie, Kujawsko-Pomorskie and Opolskie (during 9 years). Water deficit causing a decrease in yields by at least 20% at the municipality level, as compared to yields obtained in average weather conditions, was slightly less frequent in Podlaskie and Podkarpackie Voivodeships, where it was recorded only 5 times in the analyzed years. On the other hand, the least frequent drought in spring cereal crops was recorded in the Małopolskie Voivodeship (only for two years).

Słowa kluczowe

PL

klimatyczny bilans wodny (KBW); susza rolnicza; System Monitoringu Suszy Rolniczej; SMSR; zboża jare

EN

agricultural drought; Agricultural Drought Monitoring System (ADMS); climatic water balance; spring cereals

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2019
• Tom: T. 19, z. 1
• Strony: 77--95
• Opis fizyczny: Bibliogr. 42 poz.

Twórcy

autor

Wójcik Izabela

• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach, Zakład Agrometeorologii i Zastosowań Informatyki, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy

autor

Doroszewski Andrzej

• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

autor

Wróblewska Elżbieta

• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

autor

Koza Piotr

• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Bibliografia

• BĄK B. 2003. Warunki klimatyczne Wielkopolski i Kujaw [Climatic conditions of Wielkopolska and Kujawy]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 3. Z. specj. (9) s. 11–38.
• BĄK B., ŁABĘDZKI L. 2002. Assessing drought severity with the relative precipitation index (RPI) and the standardized precipitation index (SPI). Journal of Water Land Development. No. 6 s. 89–105.
• CHMURA A., CHYLIŃSKA E., DMOWSKI Z., NOWAK L. 2009. Rola czynnika wodnego w kształtowaniu plonu wybranych roślin polowych [Role of the water factor in yield formation of chosen field crops]. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 9 s. 33–44.
• DOROSZEWSKI A., DEMIDOWICZ G., GÓRSKI T. 1997. Wpływ niedoboru opadów na straty w produkcji zbóż jarych w Polsce [Effect precipitation deficit on losses in spring cereal production in Poland]. Roczniki Akademii Rolniczej. Melioracje i Inżynieria Środowiska. Z. 17 s. 223–231.
• DOROSZEWSKI A., JADCZYSZYN J., KOZYRA J., PUDEŁKO R., STUCZYŃSKI T., MIZAK K., ŁOPATKA A., KOZA P., GÓRSKI T., WRÓBLEWSKA E. 2012. Podstawy systemu monitoringu suszy rolniczej [Base of the agricultural drought monitoring system]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 2 (38) s. 77–91.
• DOROSZEWSKI A., JÓŹWICKI T., WRÓBLEWSKA E., KOZYRA J. 2014. Susza rolnicza w Polsce w latach 1961–2010 [Agricultural drought in Poland in 1961–2010]. Puławy. IUNG-PIB. ISBN 978-83-7562-171-6 ss. 144.
• DOROSZEWSKI A., KOZYRA J., PUDEŁKO R., STUCZYŃSKI T., JADCZYSZYN J., KOZA P., ŁOPATKA A. 2008. Monitoring suszy rolniczej w Polsce [Monitoring of agricultural drought in Poland]. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie. Nr 1 s. 35–38.
• DZIEŻYC J. 1974. Nawadnianie roślin [Irrigation of plants]. Warszawa. PWRiL pp. 580.
• FARAT R., KĘPIŃSKA-KASPRZAK M., KOWALCZYK P., MAGER P. 1995. Susze na obszarze Polski w latach 1951–1990 [Droughts in Poland in the years 1951–1990]. Materiały Badawcze IMGW. Gospodarka Wodna i Ochrona Wód. Nr 16 ss. 141.
• GÓRSKI T. 2006. Zmiany warunków agroklimatycznych i długość okresu wegetacji roślin w ostatnim stuleciu. W: Długookresowe przemiany krajobrazu Polski w wyniku zmian klimatu i użytkowania ziemi [Changes in agro-climatic and the lenght of vegetation pariod in the last century. In: Long-term changes in the Polish landscape as a result of climate change and land use]. Red. M. Gutry-Korycka, A.L. Starkel, L. Ryszkowski. Poznań. Komitet Narodowy IGBP – Global Change s. 65–77.
• GÓRSKI T., KRASOWICZ S., KUŚ J. 1999. Glebowo-klimatyczny potencjał Polski w produkcji zbóż [Soil and climatic potential of Poland in cereal grain production]. Pamiętnik Puławski. Nr 114 s. 127–142.
• GRZEBISZ W. 2012. Technologie nawożenia roślin uprawnych – fizjologia plonowania. T. 2. Zboża i kukurydza [Technologies of ferilizing crops – yieding physiology. Vol. 2. Cereals and corn]. Poznań. PWRiL s. 45–71.
• IGRAS J., LIPIŃSKI W. 2006. Regionalne zróżnicowanie stanu agrotechnicznego gleb w Polsce [Regional differentiation of the agrochemical state of soil in Poland]. Raporty PIB. Z. 3 s. 71–79.
• ILNICKI P., FARAT R., GÓRECKI K., LEWANDOWSKI P. 2012. Mit stepowienia Wielkopolski w świetle wieloletnich badań obiegu wody [Myth of the steppe forming process in the Wielkopolska region ftom the viewpoint of long investigations of water circulation]. Poznań. Wydaw. UP. ISBN 978-83-7160-672-4 ss. 398.
• KACA E., ŁABĘDZKI L, LUBBE I. 2011. Gospodarowanie wodą w rolnictwie w obliczu ekstremalnych zjawisk pogodowych [Agricultural water management in view of extreme weather phenomena]. Postępy Nauk Rolniczych. Nr 1 s. 37–49.
• KALBARCZYK E. 2009. Występowanie suszy atmosferycznej w okresach rozwojowych pszenżyta jarego w północno-zachodniej Polsce [Occurrence of atmospheric drought in the spring triticaledevelopment stages in north-western Poland]. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis. Agricultura, Alimentaria, Piscaria et Zootechnica. T. 274(12) s. 19–26.
• KANECKA-GESZKE E., SMARZYNSKA K. 2007. Ocena suszy meteorologicznej w wybranych regionach agroklimatycznych Polski przy użyciu różnych wskaźników [Assesisng meteorogical drought In some agro-climatic regions of Poland by using different indices]. Acta Scientarium Polonorum. Formatio Circumiectus. Nr 6 (2) s. 41–50.
• KOZYRA J., DOROSZEWSKI A., NIIEROBCA A. 2009. Zmiany klimatyczne i ich przewidywany wpływ na rolnictwo w Polsce [Climate change and its expacted impact on agriculture in Poland]. Studia i Raporty IUNG-PIB s. 243–257.
• KOZYRA J., GÓRSKI T. 2004. Wpływ zmian klimatu na uprawę roślin w Polsce. W: Klimat –Środowisko – Człowiek [Impact of climate change on the cultivation of plants in Poland. In: Climat – Environment – Human]. Wrocław. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Dolnośląski s. 41–50.
• KOZYRA J., GÓRSKI T. 2008. Wpływ zmian klimatycznych na rolnictwo w Polsce. Zmiany klimatu a rolnictwo i obszary wiejskie [Impact of climate change on agriculture in Poland. In: Climate change, and agriculture and rural areas]. FDPA s. 35–40.
• KOŹMIŃSKI C. 1986. Przestrzenny i czasowy rozkład okresów bezopadowych trwających ponad piętnaście dni [Spatial and temporal distribution of non-atmospheric periods lasting over fifteen days]. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 268 s. 17–36.
• KOŹMIŃSKI C., MICHALSKA B. 2010. Niekorzystne zjawiska atmosferyczne w Polsce. Straty w rolnictwie. W: Klimatyczne zagrożenia rolnictwa w Polsce [Unfavourable atmospheric phenomena in Poland. Losses in agriculture. In: Climate threats to agriculture in Poland]. Red. C. Koźmiński, B. Michalska, J. Leśny. Rozprawy i Studia. T. 847(773). Szczecin. Wydaw. Nauk. U. Szczec. s. 9–55.
• KUNDZEWICZ Z. 2000. Gdyby mała wody miarka... Zasoby wodne dla trwałego rozwoju [Had a small water scoop... Water resources for sustainable development]. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN. ss. 195.
• KUNDZEWICZ Z.W., KOZYRA J. 2011. Ograniczenie wpływu zagrożeń klimatycznych w odniesieniu do rolnictwa i obszarów wiejskich [Reducing of climatic thrests to agriculture and rural areas]. Polish Journal of Agronomy. Nr 7 s. 68–81.
• KUŚMIEREK-TOMASZEWSKA R., DUDEK S., ŻARSKI J., JANUSZEWSKA-KLAPA L. 2018. Temporal variability of drought in field crops in the Region of Kujawsko-Pomorskie. Research for Rural Development. Vol. 2 s. 62–68.
• LORENC H., CERAN M., MIRKIEWICZ M., SASIM M., WITA A. 2006. Susza w Polsce – 2006 rok (przyczyny, natężenie, zasięg, wnioski na przyszłość) [Drought in Poland – 2006 (reasons, intensity,coverage, conclusions for the future]. Raport IMGW. Warszawa ss. 33.
• ŁABĘDZKI L. 2006. Susze rolnicze. Zarys problematyki oraz metody monitorowania i klasyfikacji [Agricultural drought. Outline of the problem and methods of monitoring and classification]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. Rozprawy naukowe i monografie. Nr 17. ISBN 83-88763-63-6 ss. 107.
• ŁABĘDZKI L. 2009. Przewidywane zmiany klimatyczne a rozwój nawodnień w Polsce [Foreseen cli mate changes and irrigation development in Poland]. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 3 s. 7–18.
• ŁABĘDZKI L., BĄK B. 2004. Standaryzowany klimatyczny bilans wodny jako wskaźnik suszy [Standardized climatic water balance as drought index]. Acta Agrophysica. T. 3 (1) s. 117–124.
• ŁABĘDZKI L., BĄK B., KANECKA-GESZKE E., KASPERSKA-WOŁOWICZ W., SMARZYŃSKA K. 2008. Związek miedzy suszą meteorologiczną i rolniczą w różnych regionach agroklimatycznych Polski [Relationship between meteorogical and agricultural drought in different agroclimatic regions in Poland]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. Rozprawy naukowe i monografie. Nr 25. ISBN 978-83-61875-03 ss. 137.
• ŁOPATKA A. 2017. Europejski monitoring użytkowania gruntów i baza danych LUCAS [European land use monitoring and soil database LUCAS]. Studia i Raporty IUNG-PIB. Z. 51(5) s. 73–89.
• MARTYNIAK L. 2012.Wskaźniki reakcji zbóż jarych na stres wodny w poszczególnych fazach ich wzrostu i rozwoju [Indicators of spring cereals reactions to water stress in paricular phases of their and development]. Falenty. Wydaw. ITP. ISBN 83-88763-46-6 ss. 60.
• MIZAK K., PUDEŁKO R., KOZYRA J., NIERÓBCA A., DOROSZEWSKI A., ŚWITAJ Ł., ŁOPATKA A. 2011. Wyniki monitoringu suszy rolniczej w uprawach pszenicy ozimej w Polsce w latach 2008–2010 [Results of monitoring agricultural drought in winter wheat crops in Poland in the years 2008–2010]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 11. Z. 2 (34) s. 95–107.
• NIERÓBCA A., KOZYRA J., MIZAK K., WRÓBLEWSKA E. 2013. Zmiana długości okresu wegetacyjnego w Polsce [Changing lenght of the growing season in Poland]. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 13. Z. 2 (42) s. 81–94.
• OSTROWSKI J., ŁABĘDZKI L., KOWALIK W., KANECKA-GESZKE E., KASPERSKA-WOŁOWICZ W., SMARZYŃSKA K., TUSIŃSKI E. 2008. Atlas niedoborów wodnych roślin uprawnych i użytków zielonych w Polsce [Atlas of water deficits of cultivated plants and grasslands in Poland]. Warszawa – Falenty. Wydaw. IMUZ ss. 19.
• PENMANN H.L. 1948. Natural evaporation from open water, bare soil and grass. Proceedings of the Royal Society of London. No. 193 s. 120–145.
• ROJEK M. 2001. Klimatyczny bilans wodny. W: Atlas klimatycznego ryzyka uprawy roślin w Polsce [Climatic water balance. In. Atlas of climate risk of growing plants in Poland]. Red. C. Koźmiński, B. Michalska. AR Szczecin, USzczec. s. 27.
• Rozporządzenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 22 marca 2017 r. w sprawie wartości klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych roślin uprawnych i gleb [Ordinance of the Minister of Agricultural and Rural Development of 22 March 2017 on the value of climatic water balance for particular species of crops and soil]. Dz. U. 2017 poz. 732.
• SKRABKA H. 1992. Roślina a środowisko. Wybrane działy z fizjologii roślin [Plant and environment. Selected sections from plant physiology]. Skrypty Akademii Rolniczej. Nr 374. Wrocław. AR s. 41–47.
• ŚLUSARCZYK E. 1979. Określenie retencji użytecznej gleb mineralnych dla prognozowania i projektowania nawodnień [Determination of useful retention of mineral soils for forecasting and designing irrigation]. Biuletyn Informacyjny. Melioracje Rolne. Nr 10. Z. 3 s. 1–10.
• TOKARCZYK T. 2008. Wskaźniki oceny suszy stosowane w Polsce i na świecie [Widly applied for drought assessement and polish application]. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 7 s. 167–182.
• Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o dopłatach do ubezpieczeń rolnych i zwierząt gospodarskich w Polsce [Act of 7 July on subsidies to agricultural and livestock insurance in Poland]. Dz. U. 2005. Nr 150 poz. 1249 z późn. zm.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019.)