Gdyńskie chłodnie portowe

• Autorzy: Orchowska Anna

Identyfikatory

DOI

10.1599/8.2023.1.1

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Chłodnie składowe, to specyficzne budowle architektury przemysłowej, wznoszone specjalnie w celu zapewnienia przechowywanym w nich towarom temperatury niższej od otoczenia. Wznoszono je od połowy XIX wieku w dużych miastach i ośrodkach obrotu produktami spożywczymi.

EN

Introduction Cold stores are specific buildings of industrial architecture, erected specifically to ensure that the goods stored in them are kept at temperatures lower than the ambient temperature. They were erected from the mid-nineteenth century in large cities and centers of trade in food products.

Słowa kluczowe

PL

architektura; chłodnia; budowle przemysłowe

EN

architecture; cold store; industrial buildings

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Chłodnictwo : organ Naczelnej Organizacji Technicznej
• Rocznik: 2023
• Tom: R. 58, nr 4
• Strony: 11--17
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., fot.

Twórcy

autor

Orchowska Anna

• Politechnika Gdańska, Wydział Architektury

Bibliografia

• 1. Przechowywanie produktów rolnych w chłodniach dawało możliwości stabilizacji cen rynkowych oraz dystrybucji towarów na lepszych warunkach i w odpowiednim czasie.
• 2. Zmierzała ona do przystosowaniach ich zaplecza portowego do przyjęcia statków przynajmniej dziesięciokrotnie większych niż miało to miejsce jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. By sprostać wymaganiom ówczesnej nowoczesności „stare”, mające już ugruntowaną pozycje, porty musiały przejść proces gwałtownych przekształceń, nazywanych też „rewolucją w budowie”. Było to między innymi konsekwencją zwiększenia wielkości statków które ówcześnie zaczęto budować, a co za tym poszło, także ich pojemności. W: Orchowska-Smolińska Anna, Architektura i układ przestrzenny portu gdyńskiego lat międzywojennych jako dziedzictwo kulturowe, praca doktorska na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej, (mps), Gdańsk 2013, s. 27; za: Hilchen Feliks, Porty morskie. Urządzenia przeładunkowe, organizacja i eksploatacja, Warszawa 1936, s. 20-21.
• 3 W książce Bryssona Cunninghama o ładunkach portowych opublikowanej w Polsce 1928 r., czytamy, że pierwszy transport chłodzonego za pomocą lodu i soli mięsa odbył się prawdopodobnie w1874 r. i miał miejsce między Stanami Zjednoczonymi i Anglią. Nowoczesnej techniki chłodzenia za pomocą schłodzonego mechanicznie powietrza użyto w 1879 r., kredy to przetransportowano ładunek baraniny z Nowej Zelandii do Anglii, [w:] Cunningham Brysson, Ładunki portowe, Warszawa 1928, s. 117; por. także Hilchen F., op. cit., s. 78.
• 4. W połowie XIX w. Louis Pasteur stworzył podwaliny dla mikrobiologii. Wykazał znaczenie mikroorganizmów. Pasteur pierwszy dowiódł, że drobnoustroje wywołują fermentacje. To on pierwszy opracował metodę zwalczania mikroflory za pomocą wysokiej temperatury i nazwał to pasteryzacją.
• 5. Między innymi pionier w dziedzinie mechaniki urządzeń chłodniczych, urodzony w Szkocji, życie zawodowe spędził w Australii.
• 6. Profesor inżynierii mechanicznej na Uniwersytecie Technicznym w Monachium.
• 7. Von Linde opublikował: Ekstrahowanie ciepła w niskich temperaturach metodami mechanicznymi (1870) i Ulepszone urządzenia chłodnicze i do produkcji lodu (1871); por. Addis Bill, Building: 3000 Years of Design, London-New York 2015, s. 408.
• 8. W uzupełnieniu, Wielka Wystawa Przemysłowa Wszystkich Narodów w Londynie uznawana jest za pierwsza wystawę światową.
• 9. Franklin Pierce Burnham odegrał czołową rolę w opracowaniu planów rozwoju takich miast jak Chicago, Manila, Baguio, czy śródmieścia Waszyngtonu, był również projektantem Fuller Building (Flatiron Building) w Nowym Jorku, Union Station w Waszyngtonie, Continental Trust Building w Baltimore i wielu innych istotnych wysokościowców w Chicago.
• 10. Wykonanie sztucznej tafli ślizgawki wymagało zastosowania chłodzonej instalacji rurowej z solanką. Zob. Chicago 1893. The Cold Storage Palace at the Columbian Fair and its Destruction by Fire, „Scientific American”, July 22, 1893, s. 51-53.
• 11. Hermann Muthesius, Sztuka stosowana i architektura, Kraków 1909 s. 34-35. Dzieło w tłumaczeniu Jerzego Warchałowskiego na podstawie oryginału (Hermann Muthesius, Kunstgewerbe und Architekur, Jena 1907).
• 12. Biegański Piotr, U źródeł architektury współczesnej, Warszawa 1972
• 13. Giedion Sigfried, Przestrzeń, czas, architektura. Narodziny nowej tradycji, Warszawa 1968 s. 509
• 14. Szwankowski Stanisław, Budowa i wyposażenie magazynów portowych, Warszawa 1954, s. 30.
• 15. Budowa gdyńskiego portu miała rangę inwestycji krajowej, co przypieczętowała podpisana 23 września 1922 r. Ustawa o budowie portu w Gdyni.
• 16. Eugeniusz Kwiatkowski piastował stanowisko wicepremiera, ministra przemysłu i handlu (1926-1930) oraz ministra skarbu (1935-1939). Odpowiedzialny był za intensyfikację budowy portu w 1926 r. i miasta Gdyni.
• 17. Główne prace realizacyjne przebiegające w latach 1922-1935 objęły wszystkie elementy nowoczesnego portu, od zadań hydrotechnicznych związanych z wykonaniem nabrzeży i basenów portowych, przez budowę infrastruktury lądowej, po ostateczne wyposażenie terenu w obiekty budowlane – magazyny specjalistyczne.
• 18. Drobnica, to będące w postaci niewielkich pakunków towary przeznaczone do transportu, opakowane zazwyczaj w skrzyniach, kartonach, paczkach, workach, belach itp.
• 19. Prace budowlane przeprowadziła firma związana z portem od początku jego istnienia, TRI Towarzystwo Robót Inżynierskich w Poznaniu, pod kierownictwem inż. Jana Śmidowicza. Pracami z ramienia Banku Rolnictwa Krajowego kierował doświadczony w chłodnictwie ekspert – inż. Stanisław Rostkowski, który w późniejszym okresie objął też stanowisko dyrektora gdyńskiej Chłodni Portowej.
• 20. Pojemność docelową chłodni portowej określono na 15.000 mkw., z czego 9.700 przewidziano do przechowywania jaj, 1.000 na mięso, 500 na masło, a pozostałe 3.800 na dodatkowe przestrzenie pomocnicze, w tym komunikację.
• 21. Tego typu ekonomiczne rozłożenie kosztów na kilka lat budżetowych, z możliwością jednoczesnego odzyskiwania funduszy w trakcie eksploatacji, było posunięciem praktykowanym kilkakrotnie w czasie budowy gdyńskiego portu.
• 22. Całkowita powierzchnia użytkowa Chłodni Portowej po rozbudowie wynosiła 96.200 m kw.
• 23. Na tym poziomie zaplanowano też komory chłodnicze dla mięsa z kolejką do przesuwania tusz mięsnych i komory na jaja, a także pomieszczenia do kontroli, mrożenia drobiu, wagi towarowe oraz oddzielne kantorki dla pracowników, celników i ekspertów.
• 24. Huta „Zgoda” zaprojektowała i wykonała specjalnie dla gdyńskiej chłodni dwa dźwigi portalowe z obrotową konstrukcją górnego żurawia o ponadprzeciętnej wysokości. w: Budka Ludwik, Urządzenia przeładunkowe portu w Gdyni, „Życie Techniczne” 1938, nr 7-8, 300-301.
• 25. W południowym jej skrzydle znalazło się zaplecze techniczne chłodni oraz hala główna maszyn chłodniczych i podstacja transformatorowa Pomorskiej Krajowej Elektrowni Gródek, natomiast po przeciwległej stronie placu przewidziano pomieszczenia dla administracji chłodni wraz z mieszkalnymi oraz fabryką lodu i laboratoria.
• 26. Por. Sołtysik Maria, Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Urbanistyka i architektura, Warszawa 1993, s. 112-113.
• 27. Po zrealizowaniu pierwszego etapu budowy Gdyńskiej Chłodni portowej (1930), jej powierzchnia była zaledwie 10 proc. mniejsza niż hamburska chłodnia Kühlhaus Union. Orchowska-Smolińska A., op. cit., s. 81, [za:] Zakrzewski Władysław, Koselnik Bolesław, Port Gdyński. Jego urządzenia i handel zamorski, Gdynia 1937, s. 78, 80.
• 28. Inwestorem była firma Weddel & Co., będąca niemieckim przedstawicielstwem angielskiej firmy chłodniczej Cold Storage Company Ltd., która podpisała umowę na wykorzystanie budynku jako chłodni przez następne 100 lat. Obiekt był eksploatowany zgodnie ze swoim przeznaczeniem do lat 70. XX w. W 1991 r. zaadaptowano go na mieszkania dla seniorów.
• 29. Altona – osada rybacka (1535), od 1664 ośrodek handlu pod zarządem duńskim, od 1867 część Królestwa Prus, od 1938 r. Włączona do miasta Hamburg jako jedna z jego zachodnich dzielnic.
• 30. W roku 1930 położono kamień węgielny pod budowę parterowej Chłodni Rybnej wraz z Hala Rybną. Montaż maszyn ukończono w tym obiekcie z początkiem 1932 r., a pierwszy transport ryb przyjęto do przechowywania 25 stycznia 1932 roku. Por.: Skibiński Jerzy, Stella Jerzy, Świat, o którym nie można zapomnieć. Cześć 1, „Technika Chłodnicza i Klimatyzacja” 2009, nr 4-5, s. 166.
• 31. Technologiczną dokumentację wykonawczą instalacji i urządzeń chłodniczych dla obiektów gdyńskiej Chłodni Rybnej sporządził inż. Józef Latkowski, natomiast całość aparatury wraz z mechanizmami wykonała krajowa Spółka Akcyjna Górniczo-Hutnicza Górnośląskie Zjednoczone Huty Królewska i Laura oraz Zakłady Urządzeń Technicznych „Zgoda”. Obiekt, o powierzchni użytkowej wszystkich 16 komór – 570 mkw. dla 500 ton ryby, zbudowało Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjno-Budowlanych.
• 32. W usytuowanej od strony nabrzeża, parterowej Hali Rybnej (1), doświetlonej dachowymi świetlikami, przeprowadzano licytacje publiczne towaru pochodzącego z połowów. Rybę ze statków transportowano do wnętrza hali poprzez 7 rozsuwanych bram, a po sprzedaży przygotowywano do transportu, a następnie ładowano z położonej po przeciwległej stronie budynku rampy kolejowej bezpośrednio do wagonów. Część środkowa – chłodnia właściwa, mieściła 9 komór chłodniczych i połączona była izolowanym korytarzem z halą rybną. W ostatniej, trzeciej części, najbliżej nabrzeża zlokalizowano skład lodu o pojemności 240 t wraz „fabryką lodu”. Najwyższa – o wysokości 18,3 m – centralna sekcja tego obiektu miała 4 kondygnacje użytkowe, z których 2 pośrednie zajmowane były przez mieszkania dla personelu chłodni.
• 33. Pozostała część wybudowanego na początku lat trzydziestych XX wieku kompleksu Chłodni Rybnej, która uległa mniejszym uszkodzeniom, poddana została odbudowie i modernizacji technologicznej
• 34. Realizację rozłożono na dwa etapy: 1935-1936 rok. Wtedy wybudowano 4 kondygnacje, w latach 1960– 1965 dwie oraz attykę (rozbudowę tę wykonano zgodnie z planami pochodzącymi z połowy lat 30. XX w.). Fundament Chłodni Śledziowej stanowią żelbetowe pale Franki.
• 35. Podobne rozwiązanie występuje w rozwiązaniu architektonicznym innego gdyńskiego obiektu przemysłowego – Magazynu Długoterminowego Nr 5, wg projektu inż. Konstantego Jaskulskiego
• 36. „Dalmor”, to założona w 1946 r. spółka akcyjna Skarbu Państwa specjalizująca się w połowach dalekomorskich, zajmująca tereny i nieruchomości powstałego w dwudziestoleciu międzywojennym portu rybackiego w Gdyni, obecnie Dalmor S.A. – Polski Holding Nieruchomości.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).