Jogurty jako superfood

• Autorzy: Brodziak Aneta , Wajs Joanna , Król Jolanta , Czernecki Tomasz , Zuba-Ciszewska Maria

Identyfikatory

DOI

10.15199/65.2023.2.4

Warianty tytułu

EN

Yoghurts as superfood

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W ostatnich latach na znaczeniu zyskały produkty określane jako „superfood”, do których zaliczane są m.in. jogurty – fermentowane produkty mleczne. Do „superfood” zalicza się nie tylko jogurty naturalne (szczególnie z udziałem szczepów probiotycznych), ale także jogurty zawierające dodatki roślinne czy pochodzenia zwierzęcego. Związki bioaktywne zawarte w tej żywności mogą bowiem poprawić ogólny stan zdrowia, wzmocnić układ odpornościowy, zwiększyć produkcję serotoniny i innych hormonów oraz promować sprawne działanie organizmu człowieka. W literaturze można znaleźć coraz więcej doniesień na ten temat. Jako dodatki „superfood” do jogurtów proponowane są obecnie m.in: owoce (np. jagody goji, granat, acerola), ziarna (np. owsa, amarantusa), nasiona (np. chia, karobu, konopi), korzenie (np. imbiru, kurkumy, łopianu), glony (np. spirulina, chlorella) czy produkty pszczele (jak pyłek kwiatowy, mleczko pszczele). Produkty te coraz częściej zaczynają się pojawiać na rynku, a w przyszłości ich oferta zapewne zwiększy się, co może być korzystne zarówno dla producentów jak i konsumentów.

EN

In the recent years, products referred to as “superfood” have gained in importance, including, among others, yoghurts – fermented milk products. The “superfood” includes not only a natural yoghurt, especially with the participation of probiotic strains, but also yoghurts containing additives of plant or animal origin. The bioactive compounds contained in this food can improve overall health, strengthen the immune system, increase the production of serotonin and other hormones, and promote the efficient functioning of the human body. More and more reports on this topic can be found in the literature. As “superfood” additives to yoghurts, the following are currently proposed, among others: fruits (for example, goji berries, pomegranate, acerola), grains (oat, amaranth), seeds (chia, carob, hemp), roots (ginger, turmeric, burdock), algae (spirulina, chlorella) or bee products (pollen, royal jelly). These products are starting to appear on the market more and more often, and in the future their offer will probably increase, which is in the interest of both producers and the consumers.

Słowa kluczowe

PL

mleczne napoje fermentowane; dodatki roślinne; bakterie probiotyczne; zdrowie

EN

fermented milk beverages; plant additives; probiotic bacteria; health

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przemysł Spożywczy
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 77, nr 2
• Strony: 20--26
• Opis fizyczny: Bibliogr. 76 poz.

Twórcy

autor

Brodziak Aneta

• Katedra Oceny Jakości i Przetwórstwa Produktów Zwierzęcych, Wydział Nauk o Zwierzętach i Biogospodarki, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

• https://orcid.org/0000-0002-8439-796X

autor

Wajs Joanna

• Katedra Oceny Jakości i Przetwórstwa Produktów Zwierzęcych, Wydział Nauk o Zwierzętach i Biogospodarki, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

• https://orcid.org/0000-0003-2621-6398

autor

Król Jolanta

• Katedra Oceny Jakości i Przetwórstwa Produktów Zwierzęcych, Wydział Nauk o Zwierzętach i Biogospodarki, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

• https://orcid.org/0000-0002-6289-3153

autor

Czernecki Tomasz

• Katedra Biotechnologii, Mikrobiologii i Żywienia Człowieka, Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

• https://orcid.org/0000-0002-3277-2326

autor

Zuba-Ciszewska Maria

• Katedra Polityki Gospodarczej i Bankowości, Wydział Nauk Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie

• https://orcid.org/0000-0002-5543-1620

Bibliografia

• [1] Adelekan A.O., A.A. Saleh. 2020. „Chemical composition and microbiological quality of baobab (Adansonia digitata) fruit fortified yoghurt”. Nigerian Journal of Microbiology 34 (1) : 4998-5006.
• [2] AESAN. 2019. Information Notes of Superfoods. https://www.aesan.gob.es/SIAC-WEB/pregunta.do; jsessionid=D9Tx-8HIo6JEKEW3CbDo3aiweu6YNmS8GlLXaDV6DOgwSddNia7l! 1306075272?req-Code=retrieve&bean.id=3465.
• [3] Ao B., J. Lv, H. Yang, F. He, Y. Hu, B. Hu, H. Jiang, X. Huo, J. Tu, X. Xia. 2022. „Moringa oleifera extract mediated the synthesis of Bio-SeNPs with antibacterial activity against Listeria monocytogenes and Corynebacterium diphtheria”. LWT Food Science and Technology 165 : 113751. DOI: 10.1016/j.lwt.2022.113751.
• [4] Barukčić I., K. Filipan, K. Lisak Jakopović, R. Božanić, M. Blažić, M. Repajić. 2022. „The potential of olive leaf extract as a functional ingredient in yoghurt production: The effects on fermentation, rheology, sensory, and antioxidant properties of cow milk yoghurt”. Foods 11 : 701. DOI: 10.3390/foods11050701.
• [5] Bassogog C.B.B., C.E. Nyobe, S.P. Ngui, S.R. Minka, M.A. Mune Mune. 2022. „Effect of heat treatment on the structure, functional properties and composition of Moringa oleifera seed proteins”. Food Chemistry 384 : 132546. DOI: 10.1016/j.foodchem.2022.132546.
• [6] Bchir B., M.A. Bouaziz, C. Blecker, H. Attia. 2020. „Physico‐chemical, antioxidant activities, textural, and sensory properties of yoghurt fortified with different states and rates of pomegranate seeds (Punica granatum L.)”. Journal of Texture Studies 51 (3) : 475-487. DOI: 10.1111/jtxs.12500.
• [7] Birgisdottir B.E. 2020. „Nutrition is key to global pandemic resilience”. BMJ Nutrition, Prevention & Health bmjnph-2020-000160. DOI: 10.1136/bmjnph-2020-000160.
• [8] Brodziak A., J. Król, A. Matwijczuk, T. Czernecki, P. Glibowski, Ł. Wlazło, A. Litwińczuk. 2021. „Effect of sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) mousse on properties of probiotic yoghurt”. Applied Sciences 11 (2) : 545. DOI: 10.3390/app11020545.
• [9] Brodziak A., J. Król, J. Barłowska, Z. Litwińczuk, A. Teter, M. Kędzierska-Matysek. 2020. „Differences in bioactive protein and vitamin status of milk obtained from Polish local breeds of cows”. Annals of Animal Science 20 (1) : 287-298. DOI: 10.2478/aoas-2019-0069.
• [10] Chavez-Castillo M., A. Ortega, P. Duran, D. Pirela, M. Marquina, C. Cano, J. Salazar, M.C. Gonzalez, V. Bermudez, J. Rojas-Quintero, M. Velasco. 2020. „Phytotherapy for cardiovascular disease: A.bench-tobedside approach”. Current Pharmaceutical Design 26 (35) : 4410-4429. DOI: 10.2174/13816128266 66200420160422.
• [11] CLAL. 2022. Poland: Dairy sector. https://www.clal.it/en/?section=quadro_europa&country=PL.
• [12] Coelho E.M., M.E.A.O. de Souza, L.C. Correa, A.C. Viana, L.C. de Azevedo, M. dos Santos Lima. 2019. „Bioactive compounds and antioxidant activity of mango peel liqueurs (Mangifera indica L.) produced by different methods of maceration. Antioxidants 8 : 102. DOI: 10.3390/antiox8040102.
• [13] Conceicao N., B.R. Albuquerque, C. Pereira, R.C. Correa, C.B., Lopes, R.C. Calhelha, M.J. Alves, L. Barros, I.C.F.R. Ferreira. 2019. „By-products of camu-camu [Myrciaria dubia (Kunth) McVaugh] as promising sources of bioactive high added-value food ingredients: Functionalization of yogurts”. Molecules 25 (1): 70. DOI: 10.3390/molecules25010070.
• [14] Dangal A., P. Katwal, S.B. Khatri, S. Dahal. 2021. „Preparation and quality evaluation of avocado (Persea americana) pulp incorporated yoghurt”. World 5 (4) : 77-82. DOI: 10.11648/j.wjfst.20210504.13.
• [15] Daniel I., J. Sadowska. 2016. „Przeciwnowotworowe działanie produktow roślinnych – egzotyczne superfoods i produkty z polskiej piramidy żywienia”. Kosmos 65 (3) : 371-381.
• [16] Doyon M., J. Labrecque. 2008. „Functional foods: a conceptual definition”. British Food Journal 110 (1) : 1133-1149. DOI: 10.1108/00070700810918036.
• [17] EFSA. 2012. „Raport Naukowy EFSA. Kompendium substancji botanicznych, w ktorych stwierdzono obecność naturalnie występujących składnikow mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku wykorzystania ich do produkcji żywności i suplementow diety”. Dziennik EFSA 10 (5) : 2663.
• [18] El-Kholy W.M., T.N. Soliman, A.M.G. Darwish. 2019. „Evaluation of date palm pollen (Phoenix dactylifera L.) encapsulation, impact on the nutritional and functional properties of fortified yoghurt”. PLoS One 14 (10) : e0222789. DOI: 10.1371/journal.pone.0222789.
• [19] Eurostat. 2022. https://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
• [20] Fadnes L.T., J.M. Okland, O.A. Haaland, K.A. Johansson. 2022. „Estimating impact of food choices on life expectancy: A.modeling study”. PLoS Medicine 19 (2) : e1003889. DOI: 10.1371/journal.pmed.1003889.
• [21] Falah F., A. Vasiee, F.T. Yazdi, B.A. Behbahani. 2021. „Preparation and functional properties of synbiotic yogurt fermented with Lactobacillus brevis PML1 derived from a fermented cereal-dairy product”. BioMed Research International 9 : 1057531. DOI: 10.1155/2021/1057531.
• [22] FAO . 2022. https://www.fao.org/3/CC0308EN/Dairy.pdf.
• [23] Feher A., M. Gazdecki, M. Veha, M. Szakaly, Z. Szakaly. 2020. „A.comprehensive review of the benefits of and the barriers to the switch to a plant-based diet”. Sustainability 12 (10). DOI: 10.3390/su12104136.
• [24] Fernandez-Rios A., J. Laso, D. Hoehn, F. J. Amo-Setien, R. Abajas-Bustillo, C. Ortego, P. Fullana-i-Palmer, A. Bala, L. Batlle-Bayer, M. Balcells, R. Puig, R. Aldaco, M. Margallo. 2022. „A.critical review of superfoods from a holistic nutritional and environmental approach”. Journal of Cleaner Production 134491. DOI: 10.1016/j.jclepro.2022.134491.
• [25] Forouhi N.G., N. Unwin. 2019. „Global diet and health: old questions, fresh evidence, and new horizons”. Lancet 393 (10184) : 1916-1918. DOI: 10.1016/S0140-6736(19)30500-8.
• [26] Future Market Insights. 2023. https://www.futuremarketinsights.com/reports/superfood-market? id=5.
• [27] Gamza-Michałowska A., B. Kulczyński, M. Grdeń. 2017. „Superfood – aspekty prawne i żywieniowe”. Przemysł Spożywczy 71 (6) : 14-17. DOI: 10.15199/65.2017.6.3.
• [28] Ganthal K., A. Ishwaraya, E.N. Kaur. 2022. „Effect of fortification on yogurt: A.review”. The Pharma Innovation Journal 11 (6) : 1403-1407.
• [29] GBD. 2017. „Diet Collaborators. Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990-2017: A.systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017”. Lancet 393 (10184) : 1958-1972.
• [30] Gupta E., P. Mishra. 2021. „Functional food with some health benefits, so called Superfood: A.review”. Current Nutrition & Food Science 17 (2) : 144-166. DOI: 10.2174/22123881MTA 4nMjQ8w.
• [31] Hadjimbei E., G. Botsaris, V. Goulas, E. Alexandri, V. Gekas, I. Gerothanassis, P. 2020. „Functional stability of goats’ milk yoghurt supplemented with Pistacia atlantica resin extracts and Saccharomyces boulardii”. International Journal of Dairy Technology 73 (1) : 134-143. DOI: 10.1111/1471-0307.12629.
• [32] Hallim A.M., A. Rabie, M.A. El-Shewey, A.S. Abdel-Ghany. 2019. „Evaluation of physico-chemical properties and antioxidant activity of stirred yoghurt fortified with pomegranate and cactus pear juices”. Zagazig Journal of Agricultural Research 46 (6) : 1995-2008. DOI: 10.21608/zjar.2019.51918
• [33] Hassan F.A.M., H.M. Bayoumi, M.A.M. Abd El-Gawad, A.K. Enab, Y.B. Youssef. 2016. „Utilization of Moringa oleifera leaves powder in production of yoghurt”. International Journal of Dairy Science 11 : 69-74. DOI: 10.3923/ijds.2016.69.74.
• [34] Hassoun A., R. Harastani, S. Jagtap, H. Trollman, G. Garcia-Garcia, N.M. Awad, O. Zannou, C.M. Galanakis, G. Goksen, G.A. Nayik, A. Riaz, S. Maqsood. 2022. „Truths and myths about superfoods in the era of the COVID-19 pandemic”. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 1-18. DOI: 10.1080/10408398.2022.2106939.
• [35] Kabir M.R., M.M. Hasan, M.R. Islam, A.R. Haque, S.K. Hasan. 2020. „Formulation of yogurt with banana peel extracts to enhance storability and bioactive properties”. Journal of Food Processing and Preservation 45 : e15191. DOI: 10.1111/jfpp.15191.
• [36] Kaur S., P.N. Chauhan, R.K. Harwansh, M. Chakma, S. Kaur. 2022. „Nutraceutical potential and processing aspects of Moringa oleifera as a superfood”. Current Nutrition & Food Science 18. Doi: 10.2174/157340 1318666220517104316.
• [37] Kaźmierczak M., Sznajder M. (red.). 2022. Polski sektor mleczarski 2022-2023. Przeźmierowo, Horyzont. M. Sznajder, 87.
• [38] Kulczyński B., M. Grdeń, J. Kobus-Cisowska, M. Taczanowski, D. Kmiecik, A. Gramza-Michalowska. 2017. „Nasiona chia. Nowa superfood”. Przemysł Spożywczy 71 (4) : 42-46. DOI 10.15199/65.2017.4.9.
• [39] Kumara M., P. Selvasekaranb, S. Kapoorc, M.D. Barbhaia, J.M. Lorenzode, V. Saurabhf, J. Potkuleg, S. Changanh, A. ElKelishi, S. Selimj, A.A.S. Sayedkl, R. Surinder, S. Marisennayya, S.R. Pandiselvamp, A. Deyq, S. Dhumalr, S. Nattas, R. Amarowiczt, J.F. Kennedy. 2022. „Moringa oleifera Lam. seed proteins: Extraction, preparation of protein hydrolysates, bioactivities, functional food properties, and industrial application”. Food Hydrocolloids 131 : 107791. DOI: 10.1016/j.foodhyd.2022.107791.
• [40] Lee S.Y., D.Y. Lee, J.H.K. Jae, H.K. Jae, W.J. Hyun, W.K. Hoon, D.H. Oh, S.H. Yoon, S.J. Hur. 2022. „Relationship between gut microbiota and colorectal cancer: Probiotics as a potential strategy for prevention”. Food Research International 156 : 111327. DOI: 10.1016/j.foodres.2022.111327.
• [41] Li Y., B. Zhang, J. Guo, Z. Cao, M. Shen. 2022. „The efficacy of probiotics supplementation for the treatment of atopic dermatitis in adults: A.systematic review and meta-analysis”. Journal of Dermatological Treatment 33 (6) : 2800-2809. DOI: 10.1080/09546634.2022.2080170.
• [42] Lisak Jakopović K., M. Repajić, R.I. Samarin, R. Božani, M. Blažić, B.I. Jurina. 2022. „Fortification of cow milk with Moringa oleifera extract: Influence on physicochemical characteristics, antioxidant capacity and mineral content of yoghurt”. Fermentation 8 : 545. DOI: 10.3390/fermentation8100545.
• [43] Liu C., J. Zheng, X. Ou, Y. Han. 2021. „Anti-cancer substances and safety of lactic acid bacteria in clinical treatment”. Front Microbiology 12 : 722052. DOI: 10.3389/fmicb.2021.722052.
• [44] Makino S., S. Ikegami, A. Kume, H. Horiuchi, H. Sasaki, N. Orii. 2010. „Reducing the risk of infection in the elderly by dietary intake of yoghurt fermented with Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus OLL1073R-1”. British Journal of Nutrition 104 : 998-1006. DOI: 10.1017/S000711451000173X.
• [45] Mbaeyi-Nwaoha D., I. Elizabeth, M. Nnamani, C. Lynda, D. Ndukwe, O. Okoro. 2019. „Evaluation of the effects of pectin extracted from jackfruit (Artocarpus heterohyllus) and passion fruit (Passiflora edulis var flavicarpa Deg.) peels on the quality attributes of yoghurt from skimmed milk”. Scholars Middle East Publishers, Dubai, United Arab Emirates : 371-385. DOI: 10.21276/sjpm.2019.4.4.17.
• [46] Mech M. (red.). 2013. Polski sektor mleczarski 2013. Przeźmierowo, Horyzont. M. Sznajder, 14-16.
• [47] Moussa O.B., E. Rouissi, M. Boulares, M. Hassouna. 2020. „Effects of chia seed levels on quality and bio-functional profile of stirred yoghurt”. Acta Alimentaria 49 (4) : 398-405. DOI: 10.1556/066.2020.49.4.5.
• [48] Mroz M., A.E. Ratajczak, E. Korek. 2020. „Potencjalne zagrożenia wynikające ze spożycia wybranych produktów ≪superfoods≫”. Alergia Astma Immunologia 25 (1) : 24-27.
• [49] Narayana R., A. Kale. 2019. „Functional probiotic yoghurt with Spirulina”. Asian Journal of Dairy and Food Research 38 (4) : 311-314. DOI: 10.18805/ajdfr.DR-1472.
• [50] Njoya M.A., A.R. Ejoh, J.R. Kuiate, S.D. Mendi. 2020. „Minerals, antioxidant activity and consumer preference of ginger spiced yoghurt”. Advances in Nutrition and Food Science.
• [51] Ozcan M., S. Findik, V. Uylaşer, D. Coban. 2020. „Investigation of the physical and chemical properties of traditional homemade yogurt with different rates of pollen additions”. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi 20 : 516-521. DOI: 10.31590/ejosat.736476.
• [52] Pandey A., R.D. Pandey, P. Tripathi, P.P. Gupta, J. Haider. 2012. „Moringa oleifera Lam. (Sahijan) – A.plant with a plethora of diverse therapeutic benefits: An updated retrospection”. Journal of Medicinal and Aromatic Plant Studies 1 : 1-8. DOI: 10.4172/2167-0412.1000101.
• [53] Paswan V.K., H. Rose, Ch.S. Singh, S. Yamini, A. Rathaur. 2021. „Herbs and spices fortified functional dairy products”. W: Herbs and Spices – New Processing Technologies. R.S. Ahmad (Ed.). Wydawnictwo IntechOpen, Londyn, Zjednoczone Krolestwo. DOI: 10.5772/intechopen.98775.
• [54] Pei R., D.A. Martin, D.M. DiMarco, B.W. Bolling. 2017. „Evidence for the effects of yogurt on gut health and obesity”. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 57 (8) : 1569-1583. DOI: 10.1080/10408398.2014.883356.
• [55] Prakash Singh M., K. Soni, R. Bhamra, R. Kumar Mittal. 2022. „Superfood: Value and need”. Current Nutrition & Food Science 18 (1) : 65-68. DOI: 10.2174/1573401317666210420123013.
• [56] Proestos C. 2018. „Superfoods: recent data on their role in the prevention of diseases”. Current Research in Nutrition and Food Science 6 (3) : 576-593. DOI: 10.12944/CRNFSJ.6.3.02.
• [57] Raikos V., H. Ni, H. Hayes, V. Ranawana. 2019. „Antioxidant properties of a yogurt beverage enriched with salal (Gaultheria shallon) berries and blackcurrant (Ribes nigrum) pomace during cold storage”. Beverages 5 : 2. DOI: 10.3390/beverages5010002.
• [58] Rynek mleka. 2022. Stan i perspektywy 62, IERiGŻ-PIB, Warszawa.
• [59] Saad M.A., E.S. Elkhtab. 2019. „Antimicrobial activity of Moringa oleifera leaves extract and its effect on the shelf life and quality of yoghurt”. Egyptian Journal of Dairy Science 47 : 91-99.
• [60] Salama H.H., M. Trif, A.V. Rusu, S. Bhattacharya. 2022. „Application of functional and edible coatings and films as promising strategies for developing dairy functional products – A.review on yoghurt case”. Coatings 12 (6) : 838. DOI: 10.3390/coatings12060838.
• [61] Shabong F., A. Singh, S.A. Hossain, E. Emika. 2021. „Studies on utilization of passion fruit pulp and passion fruit peel in fruit yogurt”. The Pharma Innovation Journal 10 (2) : 466-471.
• [62] Shivangini P., M. Kaushal, N. Parikh. 2022. „Comprehensive review: Miracle tree Moringa oleifera Lam”. Current Nutrition & Food Science 18 (2) : 166-180. DOI: 10.2174/1573401318666211221115735.
• [63] Shori A.B. 2022. „Storage quality and antioxidant properties of yogurt fortified with polyphenol extract from nutmeg, black pepper, and white pepper”. Electronic Journal of Biotechnology 57 : 24-30. DOI: 10.1016/j.ejbt.2022.03.003.
• [64] Sobczak A., M. Danowska-Oziewicz, K. Ząbek, J. Miciński, A. Narwojsz. 2022. „Effect of vitamin C fortification on the quality of cow’s and goat’s yoghurt”. Food Science & Nutrition 10 (11) : 3621-3626. DOI: 10.1002/fsn3.2959.
• [65] Taneva I., T. Valev. 2019. „Yoghurt with goji berry fruits (Licium barbarum L.)”. Applied Researches in Technics, Technologies and Education 7 (2) : 131-137. DOI: 10.15547/artte.2019.01.005.
• [66] Taneva I., Z. Zlatev. 2020. „Total phenolic content and antioxidant activity of yoghurt with goji berries (Lycium barbarum)”. Scientific Study & Research. Chemistry & Chemical Engineering, Biotechnology, Food Industry 21 (1) : 125-131.
• [67] Vidović B.B., D.D. Milinčić, M.D. Marčetić, J.D. Djuriš, T.D. Ilić, A.Ž. Kostić, M.B. Pešić. 2022. „Health benefits and applications of goji berries in functional food products development: A.review”. Antioxidants 11 (2) : 248. DOI: 10.3390/antiox11020248.
• [68] Wajs J., A. Brodziak. 2022. „Zastosowanie frakcji MCT z oleju kokosowego w żywieniu i wpływ na zdrowie”. Żywność. Nauka Technologia. Jakość 29 (1) : 39-51. DOI: 10.15193/zntj/2022/130/406.
• [69] Wajs J., K. Krol, A. Brodziak. 2021. „Milk and dairy products as a source of antiviral compounds”. W Zdrowie i style życia. Ekonomiczne, społeczne i zdrowotne skutki pandemii. Nowak W., K. Szalonka (red.) , 413-425. Uniwersytet Wrocławski.
• [70] Wajs J., M. Stobiecka. 2020. „Wpływ mlecznych produktów fermentowanych na zdrowie człowieka”. W Zdrowie i styl życia. Determinanty długości życia. Pod redakcją / Wioletty Nowak, Katarzyny Szalonki (Health and lifestyle. Determinants of life expectancy). Nowak W., K. Szalonka (red.) , 133-152. Uniwersytet Wrocławski.
• [71] Wallace T.C., J.B. Blumberg, B. Burton-Freeman, C.O. Chen, K.M. Crowe-White, A. Drewnowski, S. Hooshmand, E. Johnson, R. Lewis, R. Murray, A. Shapses, D.D. Wang. 2020. „Fruits, vegetables, and health: A.comprehensive narrative, umbrella review of the science and recommendations for enhanced public policy to improve intake”. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 60 (13) : 2147-2211. DOI: 10.1080/10408398.2019.1632258.
• [72] Wiadomości Handlowe. 2018. https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/polska-moze-byc-liczacym-sie-producentem-tzw-superfoods-raport.
• [73] Yahia E.M., M.E. Maldonado Celis, M. Svendsen. 2017. „The contribution of fruit and vegetable consumption to human health”. Fruit and Vegetable Phytochemicals 1-52. DOI: 10.1002/9781119158042.ch1.
• [74] Zahid H.F., C.S. Ranadheera, Z. Fang, S. Ajlouni. 2022. „Functional and healthy yogurts fortified with probiotics and fruit peel powders”. Fermentation 8 : 469. DOI: 10.3390/fermentation8090469.
• [75] Zhang T., C.H. Jeong, W.N. Cheng, H. Bae, H. Geuk Seo, M.C. Petriello, S.G. Han. 2018. „Moringa extract enhances the fermentative, textural, and bioactive properties of yogurt”. LWT Food Science and Technology 101 : 276-284. DOI: 10.1016/j.lwt.2018.11.010.
• [76] Zuba-Ciszewska M. 2020. „Rola spółdzielni w zapewnieniu dostępności żywności w Polsce − na przykładzie produktów mleczarskich”. Wieś i Rolnictwo 186 : 103.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).