Ruiny zamku w Czchowie – analiza prac konserwatorskich i budowlanych

• Autorzy: Martyka Anna

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK64CASTLE

Warianty tytułu

EN

Ruins of Czchów Castle - analysis of conservation and construction work

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Średniowieczny zamek w Czchowie, usytuowany na jednym ze wzgórz nad Dunajcem, stanowi niezwykle malowniczą dominantę w krajobrazie miasta i okolicy. Jest to jeden z najstarszych zamków królewskich zbudowanych przy trakcie handlowym na Węgry. Jako pierwsza powstała wieża strażnicza, której inicjatorem był prawdopodobnie król Wacław II. Strażnica wraz z komorą celną zapewniały militarną i administracyjną ochronę interesów państwa polskiego na jego południowym pograniczu. O wyjątkowości zamku w Czchowie świadczy jego sąsiedztwo w postaci średniowiecznego układu urbanistycznego z gotyckim kościołem i drewnianą dzwonnicą oraz wczesnośredniowiecznej osady o nazwie Grodzisko. W wyniku zakończonej w roku 2018 konserwacji i rekonstrukcji założenia zamkowego dominantą wysokościową krajobrazu miejskiego stała się już nie tylko wolno stojąca wieża, lecz także zrekonstruowana baszta bramna. Oprócz znaczenia w wymiarze symbolicznym i kulturowym zabytek zyskał nowe wartości użytkowe i ekonomiczne jako atrakcja oraz miejsce edukacji i wypoczynku turystów i mieszkańców.

EN

The medieval castle in Czchów, situated on one of the hills above the Dunajec River, is an exceedingly picturesque landmark in the landscape of the town and the nearby countryside. It is one of the oldest royal castles to be built near the trade route to Hungary. A guard tower was the first to be built, probably on the orders of king Wenceslaus II. The guard tower, along with a customs chamber, ensured the military and administrative protection of the Polish state’s interests in its southern borderlands. The exceptionality of Czchów Castle is highlighted by its proximity to a medieval urban layout with a Gothic church and a timber bell tower, along with an early medieval settlement named Grodzisko. As a result of the conservation and reconstruction of the castle complex, it was not only the freestanding tower that acted as the vertical landmark of the townscape, but also the reconstructed gatehouse tower. Apart from its symbolic and cultural significance, the heritage site gained new utilitarian and economic values as an attraction and place of education and rest for tourists and residents.

Słowa kluczowe

PL

Czchów; zamek; wieża; średniowiecze; rekonstrukcja; konserwacja

EN

Czchów; castle; knowledge; Middle Ages; reconstruction; conservation

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 64
• Strony: 28--44
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Martyka Anna

• Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury Politechniki Rzeszowskiej

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• Bogdanowski Janusz, Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Warszawa, Kraków 2002.
• Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Janda Magdalena, Gosztyła Marek, Problematyka budowy średniowiecznych miast Podkarpacia – ze stanu badań, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 57.
• Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salma Jan, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
• Kiryk Feliks, Miasta ziemi sądeckiej w XIII–XVI wieku, „Rocznik Sądecki” 2007, t. 35.
• Kiryk Feliks, Rozwój urbanizacji Małopolski XIII–XIV w.: województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków 1985.
• Kołodziejski Stanisław, Król Wacław II – budowniczy zamków na pograniczu polsko-węgierskim, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2011, nr 23 (108).
• Kowalczyk Elżbieta, Brona małopolska: ze studiów nad obroną ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2000.
• Krasnowolski Bogusław, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. 1: Miasta ziemi krakowskiej, chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych, Kraków 2004.
• Krasnowolski Bogusław, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. 2: Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, Kraków 2004.
• Kuśnierz-Krupa Dominika, Figurska-Dudek Joanna, Malczewska Joanna, Dziedzictwo architektoniczne (ratusz oraz pałac) miasta Dukli na Podkarpaciu, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 57.
• Malik Rafał, Średniowieczne lokacje miejskie nad Dunajcem. Czchów. Ze studiów nad budową i kształtem miasta lokacyjnego, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2018, nr 24.
• Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w zespołach i krajobrazie, Wrocław 2007.
• Rojkowska-Tasak Halina, Niewalda Waldemar, Granice rekonstrukcji na przykładzie ruin zamków w Wytrzyszczce i Czchowie, [w:] Zamki w ruinie – zasady postępowania konserwatorskiego, red. Bogusław Szmygin, Piotr Molski, Warszawa–Lublin 2012.
• Szmygin Bogusław (red.), Historyczne ruiny – ochrona, użytkowanie, zarządzanie, Warszawa–Lublin 2018.
• Szmygin Bogusław, Molski Piotr (red.), Ochrona i konserwacja ruin zamkowych – wybrane problemy i przykłady, Warszawa–Lublin 2013.
• Szmygin Bogusław, Molski Piotr (red.), Zamki w ruinie- zasady postępowania konserwatorskiego, Warszawa–Lublin 2012.
• Szmytke Robert, Kryteria morfologiczne w procedurze administracyjnej nadawania statusu miasta, „Wiadomości Statystyczne” 2018, R. LXIII, https://stat.gov.pl/.
• Szpunar Andrzej, Zamek w Czchowie, pow. brzeski, woj. małopolskie, [w:] Polonia minor medii aevi: studia ofiarowane Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków–Krosno 2003.
• Szpunar Andrzej, Zamek w Czchowie, stan badań i źródeł archeologicznych oraz próba odtworzenia wyglądu budowli, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, red. Jan Gancarski, Anna Muzyczuk, Krosno 2007, s. 269–286.
• Szpunar Andrzej, Glinianowicz Marcin, Uzbrojenie późnośredniowieczne z zamku w Czchowie w Małopolsce, „Acta Militaria Mediaevalia” 2006, t. 2.
• Szydłowski Tadeusz, Pomniki architektury epoki piastowskiej we województwach krakowskiem i kieleckiem z 186 ilustracjami i mapką orjentacyjną, Kraków 1928.
• Żaki Andrzej, Archeologia Czchowa nad Dunajcem, cz. 1: Zamczysko Baszta w świetle wstępnych badań, „Acta Archaeologica Carpathica” 1967, t. 9, z. 2.
• Żurowski Józef, Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych okręgu zachodnio-małopolskiego i śląskiego za lata 1924–1926, „Wiadomości Archeologiczne” 1929, t. 10, http:// wiadomosci-archeologiczne.pl/spis-tresci-tom-10.
• Akty prawne / Legal acts
• Karta Ochrony Historycznych Ruin, Uchwała Walnego Zgromadzenia Członków PKN ICOMOS z 4 grudnia 2012, http://www.icomos-poland.org/pl/dokumenty/uchwaly/130-karta-ochrony-historycznych-ruin.html.
• Karta Wenecka, postanowienia i uchwały II Międzynarodowego Kongresu Architektów i Techników Zabytków w Wenecji w 1964, https://www.nid.pl/upload/iblock/15f/15f3d8201c79013f37d81be7c64697f5.pdf.
• Publikacje prasowe / Press publications
• „Tygodnik Ilustrowany”, 14 I 1865, t. 11, nr 277, http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1865/foto/n09.htm.
• Projekty / Projects
• „Baszta, ruiny zamczyska”. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, opracował Marek Grabski, 1997, Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków delegatura w Tarnowie.
• Beiersdorf Zbigniew, Krasnowolski Bogusław, „Czchów – studium historyczno-urbanistyczne”, mps, PKZ, Kraków 1980, archiwum WUOZ Tarnów, sygn. 1884a.
• „Czchów – zamek. Aranżacja ruin. Projekt architektoniczno-konstrukcyjny”, architekt Waldemar Niewalda, konstruktor Stanisław Kaczmarski, Kraków 1999.
• „Czchów – zamek. Odbudowa budynku mieszkalnego”, architekt Waldemar Niewalda, Kraków 2001.
• „Czchów – zamek, projekt aranżacji ruin wraz z infrastrukturą techniczną i komunikacyjną. Projekt zamienny”, Pracownia Konserwacji Zabytków Arkona Sp. z o.o., główny architekt Magdalena Matejko, Kraków 2016.
• „Grodzisko – Miejski Park Zieleni i Wypoczynku na szlaku militarno-historycznym – prace budowlano-rekonstrukcyjne na wzgórzu zamkowym w Czchowie”, PKZ Arkona Sp. z o.o., główny architekt Magdalena Matejko, Kraków 2016.
• „Inwentaryzacja, projekt zagospodarowania i konserwacji Baszty i odkrytych reliktów archeologiczno-architektonicznych zamku w Czchowie”, Otmar Vogt, Andrzej Walkowski, 1967, Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, delegatura w Tarnowie, nr inw. 848.
• „Program prac konserwatorskich na renowację murów wieży zamkowej w ramach zadania «Czchów – zamek. Projekt aranżacji ruin wraz z infrastrukturą techniczną i komunikacyjną – renowacja murów wieży zamkowej»”, PKZ Arkona Sp. z o.o. Agata Mamoń, Kraków 2018.
• „Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego Czchów zamek”, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Andrzej Szpunar, współpraca Barbara Frankowicz-Szpunar, Andrzej Michta, Tarnów 2018.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• Kołodziejski Stanisław, Ruiny zamku Czchów, https:// zabytek.pl/pl/obiekty/czchow-ruiny-zamku.
• Kołodziejski Stanisław, Ruiny zamku Melsztyn, 2014, https://zabytek.pl/pl/obiekty/melsztyn-ruiny-zamku.