Ptaki jako wskaźnik różnorodności biologicznej miast

• Autorzy: Michalicha M. , Mitrus C.

Identyfikatory

DOI

10.15584/pjsd.2018.22.1.8

Warianty tytułu

EN

Birds as indicators of urban biodiversity

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Tereny miejskie oddziaływają na zamieszkujące je zwierzęta głównie przez bardzo duże zagęszczenie ludności i zabudowy, pokarm pochodzenia antropogenicznego oraz wyższą średnią roczną temperaturę otoczenia. Jedne gatunki zaczęły kolonizować miasta, a inne przeciwnie - z powodu braku dogodnych siedlisk unikają miejskich aglomeracji. Zwierzęta są często używane jako wskaźnik bioróżnorodności. Ptaki jako zwierzęta wszechobecne, zwracające na siebie uwagę barwnym upierzeniem i śpiewem, czułe na zmiany środowiska, są bardzo dobrym wskaźnikiem bioróżnorodności. Zmiany ich liczebności i występowania informują nas o stanie całego środowiska przyrodniczego. Chroniąc różnorodność biologiczną zwierząt, musimy śledzić zmiany, jakie zachodzą w liczebności i rozmieszczeniu danych gatunków oraz zagrożenia na jakie są narażone wnikając do miast. Obecnie w Polsce opublikowano atlasy ornitologiczne dla dwunastu miast oraz dwie nie atlasowe monografie dotyczące awifauny miejskiej. Jak do tej pory żaden z atlasów polskich miast nie został powtórzony, a dane zawarte w niektórych sięgają lat 80. XX wieku. Zmiany, jakie nastąpiły w tym czasie, zdecydowanie zmieniły sytuację ptaków w środowisku miejskim. Przyczyną spadku liczebności niektórych gatunków jest ograniczenie liczby miejsc lęgowych, likwidowanie ich naturalnych ostoi przez wycinanie krzewów i drzew, ekrany dźwiękochłonne oraz prace przy modernizacji budynków. Problemem są również bezpańskie koty, które dziesiątkują znaczną populację ptaków. Niniejszy artykuł skupia się na aspektach regionalnych ochrony bioróżnorodności w miastach na przykładzie awifauny. Starania ochronne w skali regionu mogą przełożyć się na sukces bogactwa gatunkowego w szerszym aspekcie.

EN

Urban areas affect the animals that inhabit them mainly by: very high density of people and buildings, anthropogenic food resources and higher average annual ambient temperature. Some species have begun to colonize cities, while others quite the contrary, on account of lack of natural convenient habitats avoid urban agglomerations. Animals are often used as an indicator of biodiversity. Especially birds, as ubiquitous animals, attracting attention with colorful feathering and singing, sensitive to environmental changes are very good indicator of biodiversity. Changes in their abundance and distribution inform us about quality of the entire natural environment. Trying to protect the biological diversity of animals, we must follow the changes that occur in the abundance and distribution of the species and the threats to which they are exposed colonizing the cities. Nowadays in Poland at least, 12 urban avifauna atlases and 2 non-atlas form monographs have been published. So far, none of the atlas of Polish cities and towns has been repeated, and the data contained in some dates back to the 1980s. The changes that took place at that time, significantly changed the situation of birds in the urban environment. The reason for the decline abundance are: limiting the number of breeding sites, removing their natural refuges by cutting shrubs and trees, noise barriers and construction works on the modernization of buildings. The big problem is also stray cats, which decimating a significant populations of birds. This article focuses on regional aspects of biodiversity in urban area on the example of avifauna. Protective efforts at regional scale can translate into the success of species richness in the global aspect.

Słowa kluczowe

PL

bioróżnorodność; atlas ptaków; synurbizacja; awifauna miast

EN

biodiversity; bird atlas; synurbization; urban avifauna

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej w Rzeszowie, Oddział Południowo-Wschodni ; Polskie Towarzystwo Gleboznawcze Oddział w Rzeszowie
• Czasopismo: Polish Journal for Sustainable Development
• Rocznik: 2018
• Tom: T. 22, cz. 1
• Strony: 63--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz.

Twórcy

autor

Michalicha M.

• Katedra Zoologii, Wydział Biologiczno-Rolniczy Uniwersytetu Rzeszowskiego

autor

Mitrus C.

• Katedra Zoologii, Wydział Biologiczno-Rolniczy Uniwersytetu Rzeszowskiego

Bibliografia

• 1. Anderies J. M., Madhusudan K., Shochat E. 2007. Living in the city: Resource availability, predation, and bird population dynamics in urban areas. J.T.Biol. 247. 36-49. 10.1016/j.jtbi.2007.01.030.
• 2. Balmori A., Hallberg O. 2007. The urban decline of the house sparrow (Passer domesticus): a possible link with electromagnetic radiation. Electromagn. Biol. Med. 26. 141-151.
• 3. Betleja J., Cempulik P., Chrul Z., Grochowski T., Ostański M., Schneider G., Szlama D. 2007. Atlas ptaków lęgowych Gliwic, rozmieszczenie i liczebność w latach 1988–1990. Roczn. Muz. Górnośl. (Przyroda) 17. 158 ss.
• 4. Biaduń W. 2004. Ptaki Lublina. Wyd. Akad. Med. Lublin.
• 5. Biaduń W. 2008. Spadek liczebności populacji wróbla Passer domesticus w Lubinie. [W:] Indykiewicz P., Jerzak L., Barczak T. (red.) Fauna miast. Ochronić różnorodność biotyczną w miastach. SAR Pomorze. Bydgoszcz. 115-123.
• 6. Bocheński M., Ciebiera O., Dolata P., Jerzak L., Zbyryt A. 2013. Ochrona ptaków w mieście. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim.
• 7. Czwałga T. 1992. Awifauna lęgowa miasta Sulechowa w latach 1988-1989. Lubuski Przegl. Przyr. 3. 13-69.
• 8. Czyż S. 2008. Atlas ptaków lęgowych Częstochowy 2003-2007. Wyd. S. Czyż. Częstochowa.
• 9. Dolata P. T., Kamiński P., Winiecki A. 2005. Kawka Corvus monedula w Polsce – przegląd badań. [W:] Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań. 65-88.
• 10. EC. 2010. EU Biodiversity Action Plan. [dok. elektr.: http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/brochures/2020%20Biod%20brochure%20final%20lowres.pdf.: data wejścia 08.12.2017].
• 11. GDOŚ. 2017. [dok. elektr.: natura2000.gdos.gov.pl/. data wejścia 08.12.2017].
• 12. Gregory R. D., Noble D., Field R., Marchant J., Raven M., Gibbons D. W. 2003. Using birds as indicators of biodiversity. Ornis Hungarica. 12. 11-24.
• 13. GUS. 2016. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2016 r. [dok. elektr.: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/7/13/1/powierzchnia_i_ludnosc_w_przekroju_terytorial. data wejścia 08.12.2017].
• 14. Janiszewski T., Wojciechowski Z., Markowski J. (red.). 2009. Atlas ptaków lęgowych Łodzi. Wyd. Uniw. Łódzkiego. Łódź.
• 15. Jermaczek A., Czwałga T., Jermaczek D., Nowak A., Stańko R., Schneider G., Żegliński G. 1992. Ptaki lęgowe miasta Gorzowa w roku 1989. Lubuski Przegl. Przyr. 3. 41-69.
• 16. Jermaczek D., Jermaczek A., Filipczak K. 1990. Ptaki lęgowe miasta Świebodzina w latach 1988-1989. Lubuski Przegl. Przyr. 1. 3-33.
• 17. Kawa P., Ostański M. 2015. Ptaki lęgowe Rzeszowa. Ptaki Podkarpacia. 13. 3-44.
• 18. Kostecka J. 2011. Studium przypadku: jaskółka oknówka Delichon urbicum okazją do przemyślenia potrzeby retardacji przekształcania zasobów przyrody i ochrony świadczeń ekosystemów. Problemy Ekorozwoju. vol. 6. no 1. 139-144.
• 19. Kratzer P.A. 1956. The climate of cities. Braunschweig. Vieweg.
• 20. Krogulec J. (red.). 1998. Ptaki łąk i mokradeł Polski (Stan populacji, zagrożenia i perspektywy ochrony). Fundacja IUCN Poland. Warszawa.
• 21. Kunysz P., Kurek H. 1997. Atlas ptaków lęgowych miasta Przemyśla 1993-1996. Badania n. Ornitofauną Ziemi Przemyskiej. 5. 5-46.
• 22. Kuźniak S. 1996. Atlas ptaków lęgowych Leszna w latach 1990–1993. Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków. UAM. 6. 83.
• 23. Lepczyk C., Mertig A., Liu J. 2004. Landowners and cat predation across rural to urban landscapes. Biol. Cons. 115. 191-201.
• 24. Lewińska J. 2000. Klimat miasta, zasoby, zagrożenia, kształtowanie. IGPiK. Kraków.
• 25. Luniak M. 1993. Kosy miejskie i leśne – czyli o synurbizacji zwierząt. Problemy. 1. 28-31.
• 26. Luniak M., Kozłowski P., Nowicki W., Plit J. 2001. Ptaki Warszawy 1962-2000. IGiPZ PAN. Warszawa.
• 27. Luniak M. 2005. Ochrona kawki Corvus monedula wobec modernizacji budownictwa. [W:] Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań. 299-312.
• 28. Luniak M. 2017. Urban Ornithological Atlases in Europe: A Review. Ecology and Conservation of Birds in Urban Environments. 209-223. 10.1007/978-3-319-43314-1_11.
• 29. Mitrus C., Zbyryt A. 2017. Reducing avian mortality from noise barrier collisions along an urban roadway. Urban Ecos 10.1007/s11252-017-0717-7
• 30. Nowakowski J., Dulisz B., Lewandowski K. 2006. Ptaki Olsztyna. Prac. Wyd. „ElSet”. Olsztyn.
• 31. Pakuła M., Knioła T. 2013. Oddziaływanie linii elektroenergetycznych na ornitofaunę oraz metody jego oceny. Przegląd Przyrodniczy. XXIV. 3 (2013). 61-107.
• 32. Ptaszyk J. 2003. Ptaki Poznania – stan jakościowy i ilościowy oraz jego zmiany w latach 1850–2000.Wyd. Nauk. UAM. ser. Zoologia. 26. Poznań.
• 33. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz.U. 2016 poz. 2183.
• 34. Stój M., Dyczkowski J. 2002. Ptaki Jasła liczebność, rozmieszczenie. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań.
• 35. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski, rozmieszczenie, liczebność i zmiany. „pro Natura”. Wrocław.
• 36. Tryjanowski P., Hartel T., Báldi A., Szymański P., Tobolka M., Herzon I., Goławski A., Konvička M., Hromada M., Jerzak L., Kujawa K., Lenda M., Orłowski M., Panek M., Skórka P., Sparks T. H., Tworek S., Wuczyński A., Żmihorski M. 2011. Conservation of farmland birds faces different challenges in Western and Central-Eastern Europe. Acta Ornithol. 46. 1-12.
• 37. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880. tekst jednolity.
• 38. Wesołowski T., Czeszczewik D., Hebda G., Maziarz M., Mitrus C., Rowiński P. 2015. 40 years of breeding bird community dynamics in a primeval temperate forest (Białowieża National Park, Poland). Acta Ornithol. 50.1 95-120.
• 39. Węgrzynowicz A. 2013. Changes in the House Sparrow Passer domesticus population in cities and towns of Poland.
• 40. Williams P. H., Gaston K. J. 1994. Measuring more of biodiversity: can higher-taxon richness predict wholesale species richness? – Biol. Conserv. 67. 211-217.
• 41. Zawadzka D., Lontkowski J. 1996. Ptaki drapieżne. Dlaczego chronimy, ekologia, oznaczanie. Agencja Rekl.-Wyd. A. Grzegorczyk. Warszawa.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).