Osady permo-triasu w basenie Liplas-Tarnawa

• Autorzy: Kiersnowski H.

Warianty tytułu

EN

Permian-Triassic deposits of the Liplas Tarnawa Basin

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Osady permo-triasu w profilu otworu Tarnawa 1 potwierdzają wcześniejsze informacje dotyczące istnienia permskiego i triasowego basenu na południe od Krakowa. Basen ten zlokalizowany jest na styku trzech głównych jednostek strukturalnych: wschodniej części bloku górnośląskiego, południowo-zachodniego skraju bloku małopolskiego i północnego obrzeżenia kompleksu płaszczowin Karpat zewnętrznych. Przyjmuje się, że basen ten ma strukturę rowu tektonicznego typu pull-apart. Klastyczne osady nie rozdzielonego permo-triasu (P-T) zachowały się w wielu miejscach na południe i południowy wschód od Krakowa. Występowały one pierwotnie na bardziej rozległym obszarze, ulegając później wieloetapowej erozji. Zachowały się one jedynie na obszarach stanowiących pierwotnie osie starszych paleozoicznych synklin o przebiegu NNW–SSE, zbudowanych z utworów dolnego i miejscami górnego karbonu. Synkliny te zostały w permie silnie zdyslokowane ruchami tektonicznymi o charakterze blokowym. Powstało wówczas szereg rowów tektonicznych o znacznej subsydencji. Jednym z nich jest rów Liplas–Tarnawa, wypełniony osadami P-T o znanej dotychczas miąższości osiągającej 1400 m, znajdujący się w obrębie południowo-wschodnich peryferii basenu górnośląskiego. Osady w północnej części rowu Liplas–Tarnawa znajdują się przypuszczalnie na pierwotnej głębokości. Przesuwając się na południe osady P-T pogrążone są coraz głębiej na kolejnych stopniach tektonicznych, zapadających pod nasunięte płaszczowiny karpackie. Struktura rowu tektonicznego, pogrążenie i zasięg tych osadów dalej na południe pozostają nieznane. Podstawowe litofacje tworzą drobnoklastyczne osady typu red bed oraz siarczany powstałe w warunkach klimatu suchego. Interpretacja zapisu cykliczności depozycji osadów prowadzi do wniosku, że sedymentacja w rowie tektonicznym związana była z silną pulsacyjną subsydencją i szybkim tempem akumulacji osadów. Sedymentacja osadów przebiegała w trzech zasadniczych etapach. Etap I (górny perm) cechował się przewagą sedymentacji gruboklastycznej. Etap II (górny perm) zaznaczył się dużym udziałem w osadach anhydrytów. Etap III (prawdopodobnie dolny trias) charakteryzował się z kolei znacznym udziałem gipsów syngenetycznych lub epigenetycznych. Występowanie w profilu permo-triasu znacznej ilości siarczanów tłumaczone jest warunkami paleoklimatycznymi i związanym z tym środowiskami sedymentacji — kontynentalnej sebhki.

EN

The analysed Permian-Triassic depositional sequence from the Tarnawa 1 borehole, attested earlier information about a Permian-Triassic trough located south of Cracow. The trough, originated as a pull-apart basin, is located on the junction of three main structural units: eastern part of the Upper Silesia Block, south-western margin of the Małopolska Block and northern margin of the Outer Carpathians nappe complex. Clastic rocks of unseporated Permian-Triassic (P-T) sedimentary sequence are known from several places located south and south-east of Cracow. Previously they formed a more vast sedimentary cover, removed later by multistage crosional processes. They are preserved only in the areas of axis (running NNW-SSE) of earlier Palaeozoic synclines, formed by Lower and partly Upper Carboniferous rocks. During the Permian time, these synclines were strongly deformed by tectonic block movements. Those movements resulted in several tectonic troughs with characteristic strong subsidence. One of them is the Liplas-Tarnawa trough infilled by Permian-Triassic deposits over 1400 m. thick. In the northern part of the Liplas-Tarnawa trough the P-T sedimentary complex is assumed to be at a primary depth. Passing, towards to the south, the P-T complex is buried deeper in successive tectonic steps, plunging under the thrust Carpathian nappes. Farther to the south, the tectonic trough structure, depth and reach of the P-T sedimentary complex are unknown. The Permian-Triassic deposits in the Liplas-Tarnawa trough are composed of fine clastic lithofacies of a red bed type and sulphates deposited under arid climate conditions. Interpretation of the sedimentary cyclicity takes the consequence that sedimentation in the tectonic trough was associated with strong, pulsatory subsidence and quick accumulation processes. It has been ascertained that the P-T sedimentary complex was deposited during three main stages. Stage I (Upper Permian) was characterized by a dominance of coarse clastic sedimentation. Stage II (Upper Permian) was characterized by a significant contribution of anhydrite and gypsum beds and strikes. Stage III (probable Lower Triassic) was characterized by the presence of syngenetic or epigenetic gypsum nodules and veins. The significant amount of sulphates in the whole P-T sedimentary sequence is interpreted as a deposition under continental palaeoclimatic conditions, controlled inland or coastal sabkha sedimentary environment.

Słowa kluczowe

PL

paleogeografia permu; baseny permu i triasu; sedymentacja klastyczno-siarczanowa; cykliczność sedymentacji; Karpaty zewnętrzne

EN

clastic-evaporatic sedimentation cycliecyty; Outer Carpathians; Permian palaeogeography; Permian-Triassic basins

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2001
• Tom: T. 174
• Strony: 87--100
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz.

Twórcy

autor

Kiersnowski H.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, Warszawa 00-975, Poland

Bibliografia

• 1. Aleksandrowski, P. Structural analysis of Palaeozoic-Triassic complex in Tarnawa 1 well (Western Outer Carpathians) based on Halliburton sed dipmeter data (2001) Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (174), pp. 133-142.
• 2. Aleksandrowski, P., Mastalerz, K., Jarosiński, M. Tarnawa 1. Analiza strukturalna, sedymentologiczna i geodynamiczna profilu otworu na podstawie danych upadomierza (1996) Arch. BG Geonafta. Warszawa.
• 3. Baran, U., Jawor, E., Jawor, W. Rozpoznanie geologiczne i wyniki prac poszukiwawczych za wȩglowodorami w zachodniej czȩści polskich Karpat (1997) Prz. Geol, 45 (1), pp. 66-75.
• 4. Buła, Z. Lithology and stratigraphy of carboniferous and Lower Permian clastics from the Tarnawa 1 borehole section (2001) Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (174), pp. 61-66.
• 5.Buła, Z., Habryn, R., Krieger, W., Kurek, S., Markowiak, M., Woźniak, P. (1996) Strefa kontaktu bloków Górnośla̧skiego i Małopolskiego. Mapa Geologiczna bez Permu i utworów młodszych. (obszar Górnośla̧skiego Zagłȩbia Wȩglowego wg Z. Buły, A. Kotasa, 1994, red.) Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Sosnowiec.
• 6. Buła, Z., Jachowicz, M., Zaba, J. Principal characteristics of the Upper Silesian block and Małopolska block border zone (southern Poland) (1997) Geological Magazine, 134 (5), pp. 669-677.
• 7. Dybova-Jachowicz, S., Filipiak, P. (1998) Wyniki badań mikroflorystycznych skał z otworu wiertniczego Tarnawa 1. W: Badania Paleozoiku w podłożu Karpat Fliszowych w rejonie ̇Zegociny-Tarnawa (red. H. Matyja). Arch. PGNiG, BG GEONAFTA Kraków
• 8. Dybova-Jachowicz, S., Filipiak, P. Lower Permian Miospore association in the Tarnawa 1 borehole section (2001) Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (174), pp. 81-86.
• 9. Kiersnowski, H., Maliszewska, A. Grubookruchowe osady czerwonego spa̧gowca w rejonie siewiersko-olkuskim w świetle nowych badań (1985) Prz. Geol, 33 (4), pp. 181-192.
• 10. Kiersnowski, H. Litostratygrafia permu północno-wschodniego obrzeżenia Górnośla̧skiego Zagłȩbia Wȩglowego - Nowa propozycja (1991) Prz. Geol, 39 (4), pp. 198-203.
• 11. Konior, K. Budowa geologiczna "Wypiętrzenia Rzeszotarskiego" w świetle najnowszych danych wiertniczych i geofizycznych (1974) Rocz. Pol. Tow. Geol, 44 (2-3), pp. 321-375.
• 12. Lipiec, M. (1998) Ekspertyza Wicku Litoklastów Wȩglanowych z permskich zlepieńców otworu Tarnawa 1, na podstawie otwornic. W: Badania Paleozoiku w podłożu Karpat Fliszowych w rejonie Zegociny-Tarnawa.
• 13. Maliszewska, A. (1998) Opracowanie diagenezy osadów Permu z odwiertu Tarnawa 1. W: Badania Paleozoiku w Podłożu Karpat Fliszowych w rejonie Zegociny-Tarnawa. (red. H. Matyja) Arch. PGNiG, BG GEONAFTA. Kraków
• 14. Moryc, W. Trias przedgórza Karpat Środkowych (1971) Rocz. Pol. Tow. Geol, 41 (3), pp. 419-486.
• 15. Moryc, W., Senkowiczowa, H. O wieku pstrych utworów z Liplasu (1968) Kwart. Geol, 12 (3), pp. 537-546.
• 16. Nemec, W., Postma, G. Quaternary alluvial fans in southwestern Crete: sedimentation processes and geomorphic evolution (1993) Alluvial sedimentation, pp. 235-276.
• 17. Poprawa, P., Jarosinski, M., Pepel, A., Kiersnowski, H., Jawor, E. Tectonic evolution of the Liplas-Tarnawa area - Analysis of subsidence, mesostructures, seismic and grawimetric data (2001) Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (174), pp. 143-160.
• 18. Stemulak, J., Jawor, E. Wgłȩbna budowa geologiczna przedgórza Karpat w obszarze na zachód od Dunajca i Wisły (1963) Kwart. Geol, 7 (2), pp. 169-184.
• 19. Trzepierczyńska, A. (1998) Analiza biostratygraficzna na podstawie Miospor w profilu Tarnawa 1. W: Badania Paleozoiku w podłożu Karpat Fliszowych w rejonie Zegociny-Tarnawa. (red. H. Matyja). Arch. PGNiG, BG GEONAFTA
• 20. Vozarova, A., Vozar, J. Late Paleozoic in West Carpathians (1988) Geologicky Ustav Dionyza Stura.