Zabójcze związki chemiczne w świecie zwierząt

• Autorzy: Porębska Gabriela , Zalewska Aleksandra

Warianty tytułu

EN

Deadly chemical compounds in animal kingdom

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Jednym z mechanizmów obronnych zwierząt lub służących do atakowania ofiary jest stosowanie trucizn i jadów. Przyrodnicy odkryli wiele gatunków, które samodzielnie wytwarzają toksyczne związki chemiczne. Jady oraz trucizny wykorzystywane przez takie osobniki stanowią zazwyczaj mieszaninę różnych związków. Różnorodność toksyn daje naukowcom szereg możliwości aplikacyjnych szczególnie w farmakologii. Jednymi z bardziej interesujących związków są batrachotoksyna, wywarzana przez skórę tropikalnych żab oraz kantarydyna, obecna w pokrywach chrząszczy z rodziny olejcowatych. Batrachotoksyna zaburza pracę kanałów sodowych, a jej badania przyczyniają się do rozwoju neurofizjologii czy biofizyki. Natomiast kantarydyna stosowana jest w medycynie tradycyjnej od wieków w leczeniu chorób skóry, jednakże możliwe jest jej zastosowanie w terapii nowotworów. Wiele innych związków wyizolowanych z trucizn lub jadów wykorzystano do opracowania istniejących leków lub wiąże się z nimi duże nadzieje w najbliższej przyszłości.

EN

One of the defensive or offensive mechanisms of animals is the use of poisons and venoms. Naturalists have discovered many species that independently produce toxic chemical compounds. The venoms and poisons used by such individuals usually consist of a mixture of different compounds. The diversity of toxins provides scientists with a range of potential applications, especially in pharmacology. Some of the more interesting compounds include batrachotoxin, produced by the skin of tropical frogs, and cantharidin, present in the elytra of beetles from the Meloidae family. Batrachotoxin disrupts the function of sodium channels, and its study contributes to the development of neurophysiology and biophysics. On the other hand, cantharidin has been used in traditional medicine for centuries to treat skin diseases, but its potential application in cancer therapy is also being explored. Many other compounds isolated from poisons or venoms have been used to develop existing drugs or hold great promise for the near future.

Słowa kluczowe

PL

jady; trucizny; związki aktywne biologicznie; kantarydyna; batrachotoksyna

EN

venoms; poisons; biologically active compounds; cantharidin; batrachotoxin

• Wydawca: Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Czasopismo: Analit
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 14
• Strony: 67--72
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz.

Twórcy

autor

Porębska Gabriela

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Zalewska Aleksandra

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• [1] J. Bajger, Zastosowanie chemii jadów w systematyce płazów i gadów, Przegląd zoologiczny, XX, 1, 59-64
• [2] T. Kłapeć, G. Kania, Zwierzęta trujące i jadowite. Wybrane przykłady należące do bezkręgowców, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 20, nr 1, 102-106
• [3] E. Hodgson, Toxins and Venoms, Progress in Molecular Biology and Translational Science, Volume 112, Chapter 14, 373-415
• [4] P. Honerjager, M. Reiter, The Cardiotoxic Effect of Batrachotoxin, Naunyn-Schmiedebergs Arch. Pharmacol. 299, 239-252 (1977)
• [5] J.P. Dumbacher Batrachotoxin, Encyclopedia of Toxicology (third Edition) 2014, 371-373
• [6] J. Patocka, K. Schwanhauser Wulf, M. V. Marini Palomeque, Dart Poison Frogs and Their Toxin, ASA Monitor 99-5(74):80-89 (1999)
• [7] I. Całkosiński, A. Zasadowski, A. Bronowicka-Szydełko, K. Dzierzba, E. Seweryn, M. Dobrzyński, A. Gamian, Substancje wydzielane przez gruczoły skóre płazów jako nowe źródło antybiotyków i związków biologicznie czynnych, Postepy Hig Med Dosw, 209 tom 63, 537-548
• [8] Myers C.W., Daly J.W., Malkin B.: A dangerously toxic new frog (Phyllobate) used by Emberá Indians of Western Colombia, with discussion of blowgun fabrication and dart poisoning, Bulletin American Museum Nat History, New York, 1978; 161: Article 2, 311-64
• [9] T. Dodd Buttera, M. Broderick, Animals, Poisonous and Venomous, Encyclopedia of Toxicology, Volume 1, 246-251
• [10] https://entomo.pl/artykuly/abcjaloszynski/XIII_chemia_IV.php dostęp: 22.02.24
• [11] Moed L, Shwayder TA, Chang MW, Cantharidin revisited: a blistering defense of an ancient medicine, Arch Dermatol, 2001
• [12] Smakosz AK. Bug as a Drug. Lytta vesicatoria L. Applications in Nineteenth Century Official Medicine. Pharmacog Rev. 2022;16(31):27-33
• [13] Carlos E. Puerto Galvis, Leonor Y. Vargas Mendez, Vladimir V. Kouznetsov, Cantharidin-Based Small Molecules as Potential Therapeutic Agents, Chem Biol Drug Des 2013; 82: 477–499
• [14] https://www.fda.gov/drugs/news-events-human-drugs/fda-approves-first-treatment-molluscum-contagiosum dostęp 22.04.24
• [15] S. Knutelski, A. Kuryło, E. Knutelska, Dobroczynne owady w zrównoważonym rozwoju. Chrząszcze i motyle w lecznictwie, Polish Journal for Sustainable Development, 2019, Tom 23 (1)
• [16] Konrad K. Hus, Aleksandra Bocian, Potencjał farmakologiczny składników jadu węży, KOSMOS, 2019, Tom 68, nr 1, 57-64
• [17] D'Ambra I., Lauritano C. A Review of Toxins from Cnidaria. Mar Drugs. 2020;18(10):507
• [18] Lago J., Rodríguez L.P., Blanco L., Vieites J.M., Cabado A.G. Tetrodotoxin, an Extremely Potent Marine Neurotoxin: Distribution, Toxicity, Origin and Therapeutical Uses. Mar Drugs. 2015 Oct 19;13(10):6384-406

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).