Hydrogeomorfologiczne skutki intensywnych opadów na międzyrzeczu Bystrzycy i Giełczwi (Wyżyna Lubelska)

• Autorzy: Michalczyk Z. , Janicki G. , Rodzik J. , Siwek K.

Warianty tytułu

EN

Hydrogeomorphological effects of intensive rainfalls on the Bystrzyca and Giełczew interfluve (Lublin Upland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W dniach 31 lipca-6 sierpnia 2005 w okolicy Lublina wystąpiły wysokie, intensywne opady (tab. 1). Największy z nich miał miejsce w nocy z 3/4 sierpnia - w dwu stacjach jego wysokość przekroczyła 100 mm (ryc. 1). Był to opad o zmiennym natężeniu do 1 mm/min., trwający 4-5 godzin. W obszarze ok. 400 km2, objętym izohieta 100 mm, wystąpił intensywny spływ powierzchniowy, o skutkach erozyjnych. Wielkość spływu w terenie rolniczym uwarunkowana była użytkowaniem ziemi, struktura upraw oraz rozłogiem pól i przebiegiem dróg. Dominacja upraw zbożowych determinowała na stokach przewagę spływu rozproszonego oraz niewielkiego spłukiwania. Tylko na niewielkiej powierzchni: dróg, upraw roślin korzeniowych oraz pól o glebie spulchnionej, miała miejsce koncentracja spływu i erozja linijna (ryc. 3). Maksymalna wielkość erozji w skali pola osiągnęła: 200 t/ha materiału przemieszczonego i 70 t/ha materiału odprowadzonego, obniżenie powierzchni pola o 5 mm, a wypukłych fragmentów stoku do 8 cm. Depozycja materiału, w postaci stożków i pokryw proluwialnych, miała miejsce w dnach suchych dolin. Skoncentrowany spływ uformował tu epizodyczne koryta: transportowe i depozycyjne w wyłożonych zbożach oraz erozyjne w uprawach z gleba odsłonięta. Poniżej przecinających je dróg powstały kotły eworsyjne, o objętości do 50 m3, z odsypami wyerodowanego materiału. Większość uruchomionego materiału glebowego pozostała w obrębie suchych dolin, natomiast spływ wody stanowił główne źródło zasilania wezbrań w dolinach rzecznych. Odpływ jednostkowy ze zlewni suchych dolin, o powierzchni do 5 km2, osiągał wielkość 1-2,5 m3/s/km2. W dolinach małych cieków perenialnych, o powierzchni zlewni.

EN

On the 31st July-6th August 2005 in Lublin surroundings, high and intensive rainfalls appeared (Table 1). The highest one took place at night of 3rd-4th August and its level exceeded 100 mm in two stations (Fig. 1). It was the rain of changeable intensity to 1 mm·min-1, lasting 4-5 hours. In the area of 400 square kilometers enclosed with 100 mm isohyet, an intensive runoff with erosional effects appeared. Its size in rural area was conditioned by land use, crop structure, field pattern and road network. Majority of corn fields determined the predominance of dispersed runoff and little rainwash. Concentration of runoff and linear erosion took place only on small area of: roads, fields with root plants and fields of aerated soil (Fig. 3). The maximum of erosion rate in the field scale reached: 200 t·ha-1 of translocated material and 70 t·ha-1 of carried material, field surface lowering by 5 mm and convex parts of slope by 8 cm. Deposition of material, in form of fans and proluvial covers took place in dry valley floors. Concentrated runoff formed here episodic channels: transport and deposition in channels being flat and erosional channels in crops with uncovered soil. Below roads crossing the channels, potholes with the capacity to 50 m3 and bars of eroded material were formed. Most of moved soil material was left within dry valleys whereas water runoff was the main source of flood waters in river valleys. Specific outflow from dry valley catchments, with the area of 5 square km, reached 1-2.5 m3 (s·km2)-1. In valleys of small perennial flows with catchment area less than 50 square km (for instance: Skrzyniczanka, upper Stawek and Sierotka Streams), located in zone of the highest rainfall, local floods appeared. They caused losses in road and hydrotechnical infrastructure. Waves from these catchments, with specific outflow to 0.8 m3 (s·km2)-1, caused relatively smaller flood waters in higher valleys in next days (Fig. 2). Five-times growth of flow in Biskupice on the Giełczew River and seven-times one in Sobianowice on the Bystrzyca river occurred. On 4th-11th August period, about 12 mm of water flowed from these catchments but in the Czerniejówka catchment, level of groundwater raised about 30-70 cm.

Słowa kluczowe

PL

gwałtowne ulewy; odpływ epizodyczny; erozja wodna

EN

rapid downpours; episodic runoff; water erosion

• Wydawca: Wydawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
• Czasopismo: Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 17, No. 4
• Strony: 30--41
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Michalczyk Z.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, al. Kraśnicka 2 c, d, 20-718 Lublin

autor

Janicki G.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, al. Kraśnicka 2 c, d, 20-718 Lublin

autor

Rodzik J.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, al. Kraśnicka 2 c, d, 20-718 Lublin

autor

Siwek K.

• Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, al. Kraśnicka 2 c, d, 20-718 Lublin

Bibliografia

• BURACZYŃSKI J., WOJTANOWICZ J. 1974: Rozwój wąwozów lessowych w okolicy Dzierzkowic na Wyżynie Lubelskiej pod wpływem gwałtownej ulewy w czerwcu 1969 roku. Ann. UMCS B, 26: 135-168.
• CHOMICZ K. 1951: Ulewy i deszcze nawalne w Polsce. Wiad. Służby Hydrol. i Meteorol. 2, 3: 5-88.
• CIEPIELOWSKI A. 1970: Maksymalne wielkości spływów jednostkowych z deszczów nawalnych. Przegl. Geofiz. 15 (23), 2: 179-193.
• CIEPIELOWSKI A., DĄBKOWSKI Sz. L. 1968: Wezbranie małych dopływów Wojsławki w dniu 28.V.1965 roku. Pr. Studia. Kom. Gosp. Wodn. i Surowc. 9: 289-298.
• DĘBSKI K. 1958: Odpływ z deszczu nawalnego we wsi Piaski Szlacheckie pod Krasnymstawem w czerwcu 1956 roku. Gosp. Wodna 18, 8: 339-342.
• GÓRNIAK A. 1982: Skutki gwałtownej ulewy w okolicach Krasnego na Działach Grabowieckich (23.VII.1980). Prace Stud. Koła Nauk. Geogr. 21-37.
• JAHN A. 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geogr. IG PAN 7: 1-453.
• JANICKI G., RODZIK J., TYC A. 2008: Zastosowanie klasyfikacji litologicznej w typologii krajobrazu naturalnego Wyżyn Polskich. Probl. Ekol. Krajobr. 19 (w druku).
• MAJ H. 2006: Rolnicze użytkowanie ziemi w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem województwa lubelskiego. Materiały z I Ogólnopol. Konf. Geografów - Doktorantów. Red. M. Harasimiuk. Lublin 12-14 czerwca 2006 r., Wydaw. Akad., Lublin: 225-239.
• MARUSZCZAK H. 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie. W: Geomorfologia Polski. Red. M. Klimaszewski 1: 340-383.
• MARUSZCZAK H., TREMBACZOWSKI J. 1958: Geomorfologiczne skutki gwałtownej ulewy w Piaskach Szlacheckich koło Krasnegostawu. Ann. UMCS B, 11: 129-168.
• MICHALCZYK Z. 1984: Charakterystyka stosunków wodnych dorzecza Grodarza. Przew. Ogólnopol. Zjazdu PTG, Lublin 13-15 IX 1984 r., cz. 2: 121-125.
• MICHALCZYK Z., WILGAT T. 1998: Stosunki wodne Lubelszczyzny. Badania hydrograficzne w poznawaniu środowiska, 4, Wydaw. UMCS, Lublin: 1-167.
• RODZIK J. 1984: Natężenie współczesnej denudacji w silnie urzeźbionym terenie lessowym w okolicy Kazimierza Dolnego. Przew. Ogólnopol. Zjazdu PTG, Lublin 13-15 IX 1984 r., cz. 2: 125-130.
• RODZIK J., JANICKI G. 2003: Local downpours and their erosional effects. Papers on Global Change IGBP 10: 49-66.
• RODZIK J., JANICKI G., REJMAN J. 2007: Human induced conditions of sediment transport during heavy rainfall in catchments of first-order of the Lublin Upland (Poland). Procedings of COST 634 International Conference “off-site impacts of soil erosion and sediment transport”. Praque, Czech Republic, 1st-3rd October 2007: 39-43.
• SIWEK K. 2006: Zróżnicowanie opadów atmosferycznych na Lubelszczyźnie w latach 1951-2000. Praca doktorska w Zakładzie Meteorologii i Klimatologii UMCS, Lublin.
• SULIGOWSKI R. 2004: Struktura czasowa i przestrzenna opadów w Polsce. Próba regionalizacji. Prace Inst. Geogr. AŚ, 12, Kielce.
• TEISSEYRE A.K. 1995: Episodic channels and the development of dry valleys in cropland: Questiones Geographicae 17/18: 65-78.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).