Model litofacjalny stożka ujściowego Wisły jako zapis interakcji środowiska lądowego i morskiego

• Autorzy: Koszka-Maroń D.

Warianty tytułu

EN

Lithofacies model of the Vistula river-mouth fan as a record of the interaction of marine and terrestial environments

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The study area (20 km²) covers part of the Vistula River's delta front and prodelta, active since 1895. The Vistula river-mouth fan is a unique area of intense accumulation of clastic material, whose development can be investigated from a precisely defined moment in the history of its origin to the present day. The research has resulted in a morphodynamic model (based on bathymetric plans of the contemporary Vistula mouth area over the period of 1894–2000) and a facies model of the Vistula mouth fan. The analysis of the morphometric models shows that 105 years after the Vistula Cross-Cut was opened, the volume of the sediment accumulated in the fan was 133.39 million m3 and the rate of accretion has decreased. Facial models were created on the basis of results of lithological analysis of sediments. The Vistula mouth fan is built of delta front sediments represented mainly by sand facies (fine-, medium- and coarse-grained, locally with gravel, as well as marine and freshwater mollusc shells), only locally by silt facies. The thickness of the river-mouth fan sands is 11–15 m. The prodelta sediments are found on the fan's forefield within a depth zone of 12–16 m, and they also underlie the fan sediment. Their thickness is up to ca. 10 m. Cluster analysis of the individual grain-size distributions made it possible to distinguish two lithofacies in the Vistula mouth fan: lithofacies A (fine-grained sand, silty sands, clayey silt) and lithofacies B (medium-grained and coarse-grained sand). This allowed reconstructing the processes which has taken place over the last 100 years, and to forecast future changes in the development of the active part of the Vistula Delta.

Słowa kluczowe

PL

Wisła; czoło delty; prodelta; model facjalny; morfodynamika

EN

Vistula river; delta front; prodelta; facial model; morphodynamics

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 64, nr 5
• Strony: 315--327
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Koszka-Maroń D.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Geologii Morza, ul. Kościerska 5, 80-328 Gdańsk

Bibliografia

• 1. ACHREM E. & GIERSZEWSKI P. 2007 - Zbiornik Włocławski. Inspekcja Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
• 2. BABIŃSKI Z. 2013 - Aktualny stan dolnej Wisły i perspektywy jej zagospodarowania. [W]: Z. Zioło, G. Starodub & H. Połcik (red.), Drogi wodne Europy Środkowo-Wschodniej. Studia regionalne i lokalne Polski południowo-wszchodniej. Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Progress, 11: 67-78.
• 3. FOLK R.L. & WARD W.C. 1957 - Brazos river bar: A study in the signifi- cance of grain size parameters. J. Sediment. Petrol., 27 (1): 3-27.
• 4. FRANZ M., KOZAKIEWICZ A., NAGUSZEWSKI A., PIWOWARSKA M., OSTROWSKI R., SKAJAM. & SZMYTKIEWICZ M. 2005 - Ewolucja Przekopu Wisły w świetle historycznych danych batymetrycznych. Inż. Geotech., 5: 383-391.
• 5. GIERSZEWSKI PJ. & SZMAŃDA J.B. 2010 - Litodynamiczna interpretacja warunków akumulacji osadów dennych Zbiornika Włocławskiego. [W]: T. Ciupa & R. Suligowski (red.), Woda w badaniach geograficznych. Inst. Geogr. UJK., Kielce: 169-177.
• 6. GRADZIŃSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A. & UNRUG R. 1986 - Zarys sedymentologii. Wydaw. Geol., Warszawa: s. 628.
• 7. JAROSZEWSKI W., MARKS L. & RADOMSKI A. 1985 - Słownik geologii dynamicznej. Wyd. Geol., Warszawa.
• 8. KOSZKA-MAROŃ D. 2004a - Model przestrzenny rozwoju form i osadów współczesnego ujścia Wisły. Projekt badawczy 3PO4D 00622. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Gdańsk (Arch.720).
• 9. KOSZKA-MAROŃ D. 2004b - Historia rozwoju stożka ujściowego Wisły w warunkach umiarkowanej transgresji. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Gdańsk (Arch.710).
• 10. KOWALSKI T. 1976 - Stan i dynamika stożka ujściowego Wisły oraz bilans jego osadów od roku 1953. IM Gdańsk.
• 11. KOZAKIEWICZ A. & OSTROWSKI R. 2005 - History and optimization of the Vistula Outlet at Świbno. [W:] W. Majewski & M. Robakie- wicz (red.), Seminar: Sediment Transport in River and Transitional Waters. Gdańsk. May 18-22. Inst. Hydro-Eng. Pol. Acad. Sci.: 20-25.
• 12. KRZYMIŃSKA J. 2004 - Model biofacjalny stożka ujściowego Wisły. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Gdańsk (Arch.7002).
• 13. MAKOWSKI J. 1995 - Setna rocznica wykonania Przekopu Wisły 1895-1995. IBW PAN. Gdańsk: 98.
• 14. PASSEGA R. & BYRAMJE R. 1969 - Grain size image of clastic deposits. Sediment., 13: 232-252.
• 15. PATIL G.P. & TAILIE C. 2001 - A multiscale hierarchical Markov transition matrix model for generating and analyzing thematic raster maps. Environ. Ecol. Stat., 8.
• 16. ZACHOWICZ J. & DOBRACKI R. 2003 - Geologiczne warunki ochrony i kształtowania południowego brzegu Bałtyku oraz obszarów ujściowych Odry i Wisły - Etap III. Gdańsk-Szczecin. Nar. Arch. Geol., PIG-PIB Gdańsk (Arch. 631).
• 17. ZIELIŃSKI T. & PISARSKA-JAMROŻY M. 2012 - Jakie cechy litologiczne osadów warto kodować, a jakie nie? Prz. Geol., 60 (7): 387-397.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.