Przekształcenia średniowiecznego klasztoru kanoników laterańskich w Kaliszu w świetle badań architektonicznych elewacji

• Autorzy: Prarat Maciej

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK65KALISZ

Warianty tytułu

EN

Transformations of the Medieval Monastery of the Canons General of the Lateran in Kalisz in the light of architectural studies of the facade

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Klasztor kanoników laterańskich w Kaliszu jest jednym z ważniejszych zabytków architektury średniowiecznej zarówno miasta, jak i regionu. W dotychczasowym stanie badań podnoszono, że dzisiejsza bryła zapewne kryje w sobie dwa średniowieczne budynki. Nigdy jednak budynek ten nie był przedmiotem szerszych analiz. Tekst ma na celu prezentację wyników badań architektonicznych, wykonanych w latach 2016–2017. Objęto nimi wszystkie elewacje celem zarówno rozpoznania przekształceń, jak i określenia wniosków do prac konserwatorsko-restauratorskich. Na ich podstawie wyodrębniono osiem głównych faz budowlanych. Pierwotnie budynek ten był o połowę krótszy i nieco wyższy niż obecna bryła. Jeszcze w okresie średniowiecza został rozbudowany w kierunku zachodnim. Nowa część uzyskała jednak zupełnie inną artykulację. Najbardziej charakterystycznym jej elementem były podwójne, wąskie blendy z małymi otworami okiennymi piętra. W drugiej ćwierci XIX w. zmieniono jego funkcję na plebanię, przemurowano wtedy większość otworów. W takim też stanie dawny klasztor zachował się do dziś.

EN

The Monastery of the Canons Regular of the Lateran in Kalisz is one of the most significant monuments of medieval architecture in both the city and the whole region. In the current state of research, it has been emphasized that its present shape probably hides two medieval buildings. However, the building has never been the subject of wider analyzes. The aim of the text is to present the results of architectural research carried out in the years 2016–2017, which covered all the facades, in order to recognize the transformations and determine the conclusions for conservation and restoration works. Consequently, eight main construction phases were distinguished. Originally the building was half shorter and slightly taller than it is today. As soon as in the Middle Ages, it was extended towards the west. The new part, however, was given a completely different articulation. Its most characteristic element were double, narrow blendes with small window openings on the first floor. In the second quarter of the nineteenth century its function was changed into a rectory, and most of the openings were then remodeled. The former monastery has survived in this condition to this day.

Słowa kluczowe

PL

Kalisz; architektura średniowieczna; klasztor; badania architektoniczne

EN

Kalisz; medieval architecture; monastery; architectural research

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 65
• Strony: 157--168
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Prarat Maciej

• Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

• https://orcid.org/0000-0001-7076-2009

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta parafii św. Mikołaja w Kaliszu, sygn. 40, Kronika kościelna 1926–1932, t. 6.
• Opracowania / Secondary sources
• 2. Atlas zabytków architektury w Polsce, oprac. Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Robert Pasieczny, Warszawa 2011.
• 3. Chodyński Adam, Kościół św. Mikołaja w Kaliszu, Warszawa 1874.
• 4. Grzybkowski Andrzej, Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2015.
• 5. Kalisz – kościół par. p.w. św. Mikołaja, oprac. Marek Machowski, [w:] Katalog zabytków, red. Andrzej Włodarek, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. Teresa Mroczko, Marian Arszyński, Warszawa 1995, s. 100.
• 6. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie, red. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 6: Powiat kaliski, oprac. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, Zofia Winiarz, Warszawa 1960.
• 7. Kowalski Jacek, Gotyk wielkopolski: architektura sakralna XIII–XVI w., Poznań 2010.
• 8. Kowalski Jacek, Großpolen, [w:] Christofer Herrmann, Dethard v. Winterfeld (red.), Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, Petersberg 2016, t. 1, s. 268–378.
• 9. Pospieszny Kazimierz, Architektura kościoła św. Mikołaja w Kaliszu, „Rocznik Kaliski” 1987, nr 20, s. 79–138.
• 10. Raciborski Józef, Monografia Kalisza, Kalisz 1912.
• 11. Szczepaniak Tadeusz, „Ksiądz Jan Sobczyński jako duszpasterz, społecznik i historyk Kalisza w latach 190–1942”, Włocławek 1980, praca dyplomowa, mps.
• 12. Tomala Janusz, Architektura gotycka Wielkopolski, Kalisz 2013.
• 13. Tomala Janusz, Kalisz – miasto lokacyjne w XIII–XVIII w. Studium archeologiczno-architektoniczne, Kalisz 2004.
• 14. Tomala Janusz, Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. Architektura sakralna, t. 1, Kalisz 2007.
• 15. Walczak-Niewiadomska Agata, „Kronika kościelna Kalisza”jako źródło badań nad dziejami miasta, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 2007, nr 14, s. 65–72.
• 16. Woźniak Mieczysław Arkadiusz, Kalisz 1914. Pogrom miasta, Kalisz 1995.
• 17. Zimnowoda-Krajewska Bożena, Badania architektury ceglanej - kryteria analityczne i graficzna interpretacja wniosków, [w:] Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, red. Marian Arszyński, Maciej Prarat,
• 18. Bożena Zimnowoda-Krajewska, Ulrich Schaaf, Toruń 2015, s. 121–136.
• Inne / Others
• 19. „Klasztor kanoników regularnych. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa”, oprac. D. Stoces, Kalisz 1993, mps w zbiorach delegatury kaliskiej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu.
• 20. „Program prac konserwatorskich elewacji domu parafialnego dawniej klasztoru kanoników laterańskich przy katedrze kaliskiej”, oprac. Marek Kawczyński, Maria Marzec, Kalisz 2015, mps w zbiorach delegatury kaliskiej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu.
• 21. Zimnowoda-Krajewska Bożena, Prarat Maciej, „Elewacje dawnego klasztoru kanoników laterańskich w Kaliszu. Badania architektoniczne i wnioski konserwatorskie, cz. 1: Elewacja południowa i zachodnia, cz. 2: Elewacja północna i wschodnia, Toruń–Kalisz 2016–2017”, mps w zbiorach delegatury kaliskiej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).