Chronostratigraphy of alluvia and age of fluvial landforms in the Carpathian Foreland during the Vistulian

• Autorzy: Gębica P.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

A development of opinions on stratigraphy of alluvia and age of the Vistulian terraces in the valleys of the Carpathian foreland is presented, based mainly on publications of Professor Leszek Starkel. Studies of age of fluvial landforms and sediments of the Last Cold Stage in the Carpathian foreland have been started more than 100 years ago. Before them modern sedimentological methods and radiocarbon dating were introduced, pioneer studies of Pleistocene river terraces and sediments in the Carpathians were performed by Mieczysław Klimaszewski, and subsequently, by his student Leszek Starkel who mapped in 1950s a margin of the Carpathian Foothills as well as alluvial fans of Wisłoka, Wisłok and San rivers in the Carpathian foreland. In that time a stratigraphy of alluvial infillings in the marginal mountain zone was elaborated for the Late Vistulian and the Holocene. Starting from 1970s and basing on studies in key sites in the Wisłoka valley near Dębica, focused on palynological analyses and radiocarbon dating, general strati-graphical schemes of alluvial fills within the Vistulian terrace 15 m high and within the Holocene terrace 8-10 m high have been constructed. A comparison with the valleys in a periglacial area prowed that the Vistulian terrace 15 m high was incised before the maximum extension of the last Scandinavian ice sheet (i.e. before 20 ka BP) and the terrace 11-12 m high (with relics of braided river channels) was formed at the decline of the Plenivistulian. A final incision below the present river bed and aggradation occurred during the Late Vistulian (13-10 ka BP). The rivers changed their regime and their channel pattern from braided to large meanders-type as an effect of forest development and lower sediment load. The Younger Dryas cooling resulted in increased bedload and braiding.

Słowa kluczowe

EN

chronostratigraphy; alluvia; river terraces; Carpathian Foreland; Vistulian

• Wydawca: Institute of Geological Science Polish Academy of Science
• Czasopismo: Studia Quaternaria
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 30, Nr 1
• Strony: 19--27
• Opis fizyczny: Bibliogr. 83 poz., tab., rys.

Twórcy

autor

Gębica P.

• University of Information Technology and Management in Rzeszów, Department of Geography, Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów, Poland

Bibliografia

• 1.Alexandrowicz S.W., 1995. Malacofauna of the Vistulian loess in Cracow Region (S Poland). Annales UMCS, sec. B. 50, 1-28.
• 2.Alexandrowicz S.W., Klimek K., 1985. Latoszyn on the Wisłoka river. Section of the Vistulian Pleniglacial strata: stability stages of the Wisłoka river bed. In Poprawa D. ed., XIII Congress Carpatho-Balcan Geological Association, Guide to excursion 5, Instytut Geologiczny: 117-120.
• 3.Alexandrowicz S.W., Butrym J., Maruszczak H., 1989. The malacofauna of the younger and older loess of the Przemyśl region, SAe Poland. Folia Malacologica 3.
• 4.Alexandrowicz S.W., Klimek K., Kowalkowski A., Mamakowa K., Niedziałkowska E., Pazdur M., Starkel L., 1981. The evolution of the Wisłoka valley near Dębica during the Lateglacial and Holocene. Folia Quaternaria 53, 1-91.
• 5.Buraczyński J., Butrym J., 1989. The Vistulian development of a sandy plan in the Sandomierz Basin. Questiones Geogr. Spec. Issue 2: 17-30.
• 6.Friedberg W., 1903. Atlas Geologiczny Galicyi. Tekst do zeszytu 16. Arkusz Rudnik i Raniżów, Ropczyce i Dębica, Rzeszów i Łańcut. Wydawnictwa Komisyi Fizjograficznej Akademii Umiejętności, Kraków, 1-147.
• 7.Falkowski E., 1975. Variability of channel processes of lowiand rivers in Poland and changes of the valley floors during the Holocene. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego 19, 45-78.
• 8.Gębica P., 1995. Evolution of the Vistula valley and of alluvial fans of the Raba and Uszwica rivers between Uście Solne and Szczurowa in the Vistulian and Holocene. In Starkel L. (ed.) Evoiution of the Vistula river valiey during the last 15000 years, part V, Geographical Studies, Spec. Issue 8, 31-50.
• 9.Gębica P. 2004.Przebieg akumulacji rzecznej w górnym vistulianie w Kotlinie Sandomierskiej. Prace Geograficzne 193, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, 1-229.
• 10.Gębica P., 2011. Stratigraphy of alluvial fills and phases of the Holocene floods in the lower Wisłok river, SE Poland. Geographia Polonica 84, Special Issue, Part I, 39-60.
• 11.Gębica P., Czopek S., Szczepanek K., 2008. Changes of climate and prehistoric settlement recorded in deposits of Wisłok paleochannel in Grodzisko Dolne, Sandomierz Basin. Sprawozdania Archeologiczne 60: 295-323.
• 12.Gębica P., Płoskonka D., Kalinovyc N., 2009a. Origin, liihology and age of the Hoiocene terrace of the Wisłok river in the Sandomierz Basin. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 43, 77-95.
• 13.Gębica P., Szczepanek K., Wieczorek D., 2009b. LateVistulian alluvial filling in the San River valley in the Carpathian foreland (north of Jarosław town). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 63: 39-61.
• 14.Gębica P., Szczepanek K., Pazdur A., Sańko A.F., 1998. Vistulian terrace with loess cover in the Vistula river valley near Nowe Brzesko (Southern Poland). Biuletyn Peryglacjalny 37, 81-93.
• 15.Gilot E., Niedziałkowska E., Sobolewska M., starkel L., 1982. Pleniglacial aliuvial fan of the Biała Stream at Kaniów near czechowice (The Oświęcim Basin). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 15: 115-124
• 16.Harasimiuk M., 1991. Vistulian glacial cycles of the fluvial processes development in the valley of the middle Wieprz river (SE Poland). Annales UMCS, 46, 5, 81-109.
• 17.Jahn A., 1957. Przyczynki do znajomości teras karpackich. Czasopismo Geograficzne 28, 2, 171-185.
• 18.Jersak J., 1991. Osady rzeczne fazy pełni zimnego piętra Wisły w dolinie Wieprza między Szczebrzeszynem a Łańcuchowem In: Jersak J. ed. Less i osady dolinne, Prace Naukowe UŚ 1107, Katowice: 51-92.
• 19.Jersak J., Sendobry K., Śnieszko Z., 1992. Postwarciańska ewolucja wyżyn lessowych w Polsce. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 1227, Katowice, 5-198.
• 20.Kalicki T., 1991. The evolution of the Vistula river valley between Cracow and Niepołomice in Late Vistulian and Holocene times. In: Starkel L. (Ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part IV, Geographical Studies, Special Issue 6, 11-37.
• 21.Kalicki T., 1997. The reflection of climate changes and human activity on sediments of small Forecarpathian tributaries of the Vistula river near Cracow, Poland. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 31, 129-141.
• 22.Klimaszewski M., 1948. Polskie Karpaty Zachodnie w okresie dyluwialnym. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, ser. B, 7, 1-236.
• 23.Klimaszewski M., 1958. Pleistocene outcrop at Dobra near Limanowa, Carpathian Mts., Bull. Acad. Polonaise Sciences, ser. clim. geol. geogr., 6, 5, 341-344.
• 24.Klimek K., 1992. The age of transformation of subcarpathian river channel pattern during Late Vistulian. Papers and Abstracts of Papers. Symposium on Global Continental Paleohydrology, Kraków-Mogilany, IX 1992, Zakład Geomorfologii i Hydrologii Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Krakowie.
• 25.Kołaczek P., 2011. 12 millennia of climatic and human induced vegetation changes in the lower San valley near Jarosław (sE Poland) in the Ligot of pollen analysis. Studia Quaternaria 28: 25-39.
• 26.Koperowa W., Środoń A., 1965. Pleniglacial deposits of the Last Glaciation At Zator (Westo f Kraków). Acta Palaeobotanica 6, 1: 1-31.
• 27.Kozarski S., 1983. River channel adjustment to climatic change in west cen tral Pol and. In Gregory K.J. (ed.). Background to Palaeohydrology: A Perspective, Wiley, Chichester, 355-374.
• 28.Kulczyński S., 1932. Die Altdiluvialen Dryasfloren der Gegend von Przemyśl. Acta Societ. Botanicorum Poloniae 9: 237-299.
• 29.Laskowska-Wysoczańska W., 1971. Stratygrafia czwartorzędu i paleogeomorfologia Niziny Sandomierskiej i przedgórza Karpat rejonu rzeszowskiego. Studia Geologia Polonica 17, 1-109.
• 30.Laskowska-Wysoczańska W., Niklewski J., 1969. Stratigraphical position of the skeleton of Mammuthus trogontheri from Rzochów near Mielec. Bull. Acad. Pol. Science 2: 131-141.
• 31.Łanczont M., 1995. Stratigraphy and paleogeography of loesses on the Przemyśl Foothills (SE Poland). Annales UMCS, Sec. B, 50, Lublin, 89-126.
• 32.Łanczont M., 2001. Contribution to chronostratigraphy and paleo-geography of the Vistulian deposits in the river valleys of the Carpathian Foothills near Przemyśl. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 35: 89-99.
• 33.Łomnicki A.M., 1903. Atlas Geologiczny Galicyi. Tekst do zeszytu 15. Arkusze: Rozwadów, Tarnobrzeg, Mielec, Tarnów, Szczucin, Uście Solne. Akademia Umiejętności, Kraków, 1-84.
• 34.Mamakowa K., 1962. Roślinność Kotliny Sandomierskiej w późnym glacjale i holocenie. Acta Palaeobotanica 3, 2, 3-57.
• 35.Mamakowa K., 1968. Flora z interstadiału Paudorf w Łążku koło Zaklikowa. Acta Palaeobotanica 9, 1: 29-44.
• 36.Mamakowa K., Rutkowski J., 1989. Wstępne wyniki badań litologicznych i paleobotanicznych profilu z Kryspinowa. In: Przewodnik 60 Zjazdu Pol. Tow. Geol., Kraków: 117-124.
• 37.Mamakowa K., Starkel L., 1972. The site III-2 Brzeźnica, Exc. Guide-book Symposium INQUA Commission on studies of Holocene, Poland, vol. I, 59-64.
• 38.Mamakowa K., Starkel L., 1974. New data about the profile of young Quaternary deposits at Brzeźnica in the Wisłoka valley, Sandomierz Basin. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 8, 47-59.
• 39.Mamakowa K., Starkel L., 1977. Stratigraphy of the Eo-and Meso-hoiocene aliuvia in Podgrodzie upon Wisłoka river. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 11, 101-110.
• 40.Mamakowa K., Środoń A., 1977. O pleniglacjalnej florze z Nowej Huty i osadach czwartorzędu doliny Wisły pod Krakowem. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego47, 4: 485-511.
• 41.Mamakowa K., Starkel L., Boratyn J., Brud S., 1997. Stratigraphy of the Vistulian aliuvia fills in the Wisłoka valiey north of Dębica. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 31, 83-99
• 42.Maruszczak H., 1987. Loesses in Poiand, their stratigraphy and paleogeographical interpretation. Annales UMCS, sec. B, 41, 2, 15-54.
• 43.Mycielska-Dowgiałło E., 1987. Morphogenesis of Vistula valley in northern part of Sandomierz Basin in the Late Glacial and Holocene. In: Starkel L. ed. Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part III, Geogr. Stud., Spec. Issue 4: 115-129.
• 44.Niedziałkowska E., Gilot E., Pazdur M., Szczepanek K., 1985. The Upper Vistula valley near Drogomyśl in the Late Vistulian and Holocene. Folia Quaternaria 56, 101-132.
• 45.Niedziałkowska E., Szczepanek K., 1993-1994. Utwory pyłowe vistulianskiego stożka Wisły w Kotlinie Oświęcimskiej. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 27-28: 29-44.
• 46.Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L., 1975. The leading problems of palaeogeography of the Holocene in the Polish Carpathians. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego19, 27-44.
• 47.Rotnicki K., 1987. Main phases of erosion and accumulation in the middle and lower Prosna valley in the Glacial-Interglacial cycle. Geographia Polonia 53, Warszawa, 53-65.
• 48.Sokołowski T., 1981. Uwagi o terasach doliny Dunajca koło Tarnowa. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 51 3-4: 579-594.
• 49.Sokołowski T., Wasylikowa K., 1984. Utwory czwartorzędowe den dolin Wisły i Wilgi w rejonie Ludwinowi In: Materiały sympozjum Holocen okolic Krakowa, AGH, Kraków: 29-34.
• 50.Starkel L., 1957. Rozwój morfologiczny progu Pogórza Karpackiego miedzy Dębicą a Trzciana. Prace Geograficzne Instytutu Geografii PAN 11, 1-152.
• 51.Starkel L. 1960. Rozwój rzeźby Polskich Karpat fliszowych w holocenie. Prace Geograficzne Instytutu Geografii PAN 22, 1-239.
• 52.Starkel L., 1972. Kotlina Sandomierska. In Klimaszewski M. (ed.), Geomorfologia Polski t.1 Góry i wyżyny, PWN, Warszawa, 138-166.
• 53.Starkel L., 1977. Last Glacial and Holocene fluvial chronology in the Carpathians valleys. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 11, 33-51.
• 54.Starkel L., 1980. Stratigraphy and chronology of the Vistulian in the Polish Carpathians and Subcarpathians Basins. Quaternary Studies in Poland 2, 121-135
• 55.Starkel L., 1983. The reflection of hydrologic changes in the fluvial environment of the temperate zone during the last 15000 years. In Gregory K.J. (ed.), Background to palaeohydrology, J Wiley, Chichester, 213-234.
• 56.Starkel L., 1984. Karpaty i kotliny podkarpackie. In Mojski E.J. (ed.) Budowa geologiczna Polski, t. 1, Stratygrafia, część 3b kenozoik Czwartorzęd. Wyd. Geologiczne, Instytut Geologiczny, Warszawa, 292-312.
• 57.Starkel L., 1988. Paleogeography of the periglacial zone in Poland during the maximum advance of the Vistulian ice-sheet. Geographia Polonica 55, 151-163.
• 58.Starkel L. 1993.
• 59.Starkel L., 1994. Reflection of glacial-interglacial cycle in the evolution of the Vistula river basin, Poland. Terra Nova 6: 1-9
• 60.Starkel L., 1995a. New data on the Late Vistulian and Holocene evolution of the Wisłoka river valley near Dębica. In Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part V, Geographical Studies, Spec. Issue 8, Institute of Geography and Spatial Organization PAS, 73-90.
• 61.Starkel L. 1995b. Evo lulion of Carpathian valleys and the Fore Carpathian Basins in the Vistulian and Holocene. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 29, 5-40.
• 62.Starkel L., 1996. Cykle glacjalno-interglacjalne w ewolucji systemu rzecznego Wisły. In: Kostrzewski A. (Ed.) Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych 2, Wyd. UAM, Poznań, 297-305.
• 63.Starkel L., 1998. Ewolucja dolin rzecznych Europy Środkowej w młodszym czwartorzędzie. Acta Facultatis Rerum Natura-lium. Geografia -Geologia 168, 6, 137-150.
• 64. Starkel 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś, Monografie Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagspodarowania PAN, 1, Warszawa, 1-263.
• 65. Starkel 2002. Younger Dryas-Preboreal transition documented in the fluvial environment of Polish rivers. Global and Planetary Change 35, 157-167.
• 66. Starkel L., 2008. Rozwój badań nad ewolucją rzeźby Karpat Fliszowych w ostatnim glacjale. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU, 5, 2007, 85-94.
• 67. Starkel L., 2011. 50 lat rozwoju badań nad ewolucją dolin rzecznych w południowej Polsce w holocenie. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU, 9, Kraków, 35-45.
• 68. Starkel L., Gębica P., 1995. Evolution of river valleys in southern Poland during the Pleistocene-Holocene transition. Biuletyn Peryglacjalny 34, 177-190.
• 69. Starkel L., Gębica P., Superson J., 2007. Last glacial-interglacial cycles in the evolution of river valleys in southern and central Poland. Quaternary Science Reviews 26, 2924-2936.
• 70. Starkel L., Gębica P., Kalicki T., Ludwikowska M., Niedziałkowski E., 1999. Chronostratygrafia aluwiów i form fluwialnych w południowej Polsce. In Pazdur A., Bluszcz A., Stankowski W., Starkel L. (ed.) Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowania radiowęglowego i luminescencyjnego, Wind J. Wojewoda, Wrocław, 132-156. Starkel L.
• 71. Granoszewski W., 1995. The Younger Dryas paleome-ander of the Wisłoka river at the Wola Żyrakowska near Dębica. In Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part V, Geographical Studies, Spec. Issue, 8, Institute of Geography and Spatial Organization PAS, 91-100.
• 72. Starkel L., Klimek K., Mamakowa K., Niedziałkowski E., 1982. The Wisłoka river valley in the Carpathian foreland during the Late Glacial and the Holocene. In Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part I, Geographical Studies, Special Issue 1, 41-56.
• 73. Starkel L. (ed.), 1987, 1990, 1991, 1995, 1996, Evolution of the Vistula river valley during the last 15000 years, part II-VI, Geographical Studies, Special Issue, 4, 5, 6, 8, 9, IGiPZ PAN, Wrocław
• 74. Stupnicka E., Szumański T., 1957. Dwudzielność młodoplejsto-ceńskich poziomów żwirowych w Karpatach. Acta Geologica Polonica 7, 4, 439-447.
• 75. Szafer W., 1952. Schyłek plejstocenu w Polsce. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 65.
• 76. Szumański A., 1983. Paleochannels of large meanders in the river valleys of the Polish Lowland. Quaternary Studies in Poland 4, 207-216.
• 77. Szumański A., 1986. Postglacjalna ewolucja i mechanizm transformacji dna doliny dolnego Sanu. Kwartalnik AGH, Geologia 12, 1: 5-84.
• 78. Środoń A., 1952. Ostatni glacjał i postglacjał w Karpatach. Biuletyn Instytutu Geologicznego 67, 3, 27-75.
• 79. Środoń A., 1965. O florach kopalnych w terasach dolin rzecznych. Folia Quaternaria 21, 1-27.
• 80. Środoń A., 1968. O roślinności interstadiału paudorf w Karpatach Zachodnich. Acta Palaeobotanica 9, 1, 1-27.
• 81. Woldstedt P., 1956. Uber die Gliederung der Wurm-Eiszeit und die Stellung der Losse in ihr. Eiszeitalter und Gegenwart, Bd. 7.
• 82. Wójcik A., 2010. Czwartorzędowe stożki Wisły między Ustroniem a Goczałkowicami. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU, t. 8, Kraków, 45-53.
• 83. Wójcik A., Malata T., Szczepanek K., 1999. Stanowisko Grodzisko Nowe. Problem wieku plejstoceńskich teras piaszczystych w dolinie Sanu przy ujściu Wisłoka. In VI Konferencja stratygrafii plejstocenu Polski "Czwartorzęd wschodniej części Kotliny Sandomierskiej", Czudec 31.08.-4.09.1999, Państwowy Instytut Geologiczny, Kraków, 115-117.