Metody efektywnego i bezpiecznego magazynowania wodoru jako warunek powszechnego jego wykorzystania w transporcie i energetyce

• Autorzy: Siekierski Maciej , Majewska Karolina , Mroczkowska-Szerszeń Maja

Identyfikatory

DOI

10.18668/NG.2023.02.06

Warianty tytułu

EN

Methods of effective and safe hydrogen storage as a condition of its widespread use in transportation and energetics

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Uwarunkowania ekologiczne, ale także polityczne, a w ostatnim czasie również ekonomiczne związane z galopującym wzrostem cen surowców energetycznych, jak i samej energii, stały się powodem silnie rosnącego zainteresowania zarówno wydajnymi źródłami energii, jak też „czystymi” paliwami, w tym wodorem. Wprowadzenie wodoru do powszechnego użytku w transporcie i energetyce wiąże się jednak z szeregiem problemów natury technicznej, często rozwiązanych w skali laboratoryjnej, jednak ciągle oczekujących na wdrożenia. Katalog zagadnień związanych z wykorzystaniem wodoru jako paliwa do powszechnego użytku jest bardzo długi, jednak w niniejszej pracy skupiamy się na przybliżeniu problematyki dotyczącej przechowywania wodoru. Jako istotne omówione są kwestie metod sprężania, skraplania i lokalnego wytwarzania wodoru, a także przechowywania go i transportu w postaci związków chemicznych o różnej budowie. Pośród omówionych związków znalazły się między innymi wodorki metali o wysokiej aktywności chemicznej, borowodorek sodowy, amidoborany. Jako osobna grupa organicznych nośników wodoru mogą być rozpatrywane związki takie jak kwas mrówkowy, toluen, naftalen, a także inne mogące ulegać odwracalnemu uwodornieniu, jak pary aren–cykloalkan. Naświetlone zostały także problemy technologiczne związane z wykorzystaniem wspomnianych związków w przechowywaniu i transporcie wodoru. Istotną kwestię stanowią także metody wielkoskalowego magazynowania tego gazu, dlatego też w artykule zasygnalizowane zostały zagadnienia dotyczące problematyki podziemnych magazynów gazu (PMG) wykorzystywanych do magazynowania wodoru czy wreszcie – magazynowania go w istniejącej infrastrukturze przesyłowej. Ponadto przybliżony został zarys najistotniejszych uwarunkowań prawnych oraz strategii dotyczących wodoru, zarówno w skali kraju, jak i wspólnoty europejskiej.

EN

Environmental, political, and currently also economic factors related to the galloping increase in prices of raw materials and energy have become the reason for the growing interest in both efficient energy sources and so-called “clean” fuels, including hydrogen. However, the introduction of hydrogen for widespread use in transport and energy sectors is associated with several technical difficulties and challenges, often solved at the laboratory scale but still awaiting industrial implementation. The catalogue of issues related to the introduction of hydrogen as a fuel of general use is quite extensive. However, this paper focuses on explaining the problems associated with hydrogen storage. These include methods of hydrogen compression, liquefaction and in situ production as well as its storage and transportation in the form of various chemical compounds. The compounds discussed include metal hydrides of high chemical activity, sodium borohydride, and amidoboranes. As a separate group of organic hydrogen carriers compounds such as formic acid, toluene, and naphthalene as well as other capable of reversible hydrogenation such as arene-cycloalkane pairs, can also be considered. The paper also discusses technological issues related to the use of these compounds. The issue of customization and development of underground gas storage (UGS) towards hydrogen storage and storing it in the existing transmission infrastructure and the methods critical for a large-scale storage of this gas are also covered. Furthermore, an overview of the most critical legal regulations and strategies for hydrogen on the national and European Community level is provided.

Słowa kluczowe

PL

przechowywanie wodoru; sprężanie wodoru; skraplanie wodoru; wytwarzanie wodoru; związek wodoru; metoda przechowywania; transport; magazynowanie wielkoskalowe wodoru; podziemny magazyn wodoru

EN

hydrogen storage; hydrogen compression; hydrogen liquefaction; hydrogen production; hydrogen compounds; method of hydrogen storage; transport; large-scale hydrogen storage; underground hydrogen storage

• Wydawca: Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Nafta-Gaz
• Rocznik: 2023
• Tom: R. 79, nr 2
• Strony: 114--130
• Opis fizyczny: Bibliogr. 97 poz.

Twórcy

autor

Siekierski Maciej

• Politechnika Warszawska

autor

Majewska Karolina

• Politechnika Warszawska

autor

Mroczkowska-Szerszeń Maja

• Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• Ahmed S., Krumpelt M., 2001. Hydrogen from Hydrocarbon Fuels for Fuel Cells. International Journal of Hydrogen Energy, 26(4): 291–301.DOI: 10.1016/S0360-3199(00)00097-5.
• Amendola S.C., Onnerud P., Kelly M.T., Petillo P.J., Sharp-Goldman S.L., Binder M., 1999. A novel high power density borohydride-aircell. Journal of Power Sources, 84(1): 130–133. DOI: 10.1016/S0378-7753(99)00259-1.
• Assfour B., Leoni S., Seifert G., 2010. Hydrogen Adsorption Sites in Zeolite Imidazolate Frameworks ZIF-8 and ZIF-11. J. Phys. Chem. C.,114(31): 13381–13384. DOI: 10.1021/jp101958p.
• Bajdor K., 2005. Polska Platforma Technologiczna Wodoru i Ogniw Paliwowych. Przemysł Chemiczny, 84(11): 791–793.
• Binwale R.B, Rayalu S., Devotta S., Ichikawa M., 2008. Chemical hydrides: A solution to high capacity hydrogen storage and supply. International Journal of Hydrogen Energy, 33(1): 360–365. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2007.07.028.
• Bioenergy International, 2020. Hyundai Motor Invests in Hydrogenious LOHC Technologies. <https://bioenergyinternational.com/hyundaimotor-invests-in-hydrogenious-lohc-technologies/> (dostęp: czerwiec 2022).
• Blankenship T.S., Balahmar N., Mokaya R., 2017. Oxygen-rich microporous carbons with exceptional hydrogen storage capacity. Nature Communications, 8, 1545. DOI: 10.1038/s41467-017-01633-x.
• Boateng E., Chen A., 2020. Recent advances in nanomaterial-based solid-state hydrogen storage. Materials Today Advances, 6: 100022.DOI: 10.1016/j.mtadv.2019.100022.
• Brückner N., Obesser K., Bösmann A., Teichmann D., Arlt W., Dungs J., Wasserscheid P., 2014. Evaluation of Industrially Applied Heat-Transfer Fluids as Liquid Organic Hydrogen Carrier Systems. ChemSusChem, 7(1): 229–235. DOI: 10.1002/cssc.201300426.
• Castilla-Martinez C.A., Moury R., Demirci U.B., 2020. Amidoboranes and hydrazinidoboranes: State of the art, potential for hydrogen storage, and other prospects. International Journal of Hydrogen Energy, 45(55): 30731. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2020.08.035.
• Chih-Ting F.L., Karan K., Davis B.R., 2007. Kinetic Studies of Reaction between Sodium Borohydride and Methanol, Water, and Their Mixtures. Industrial and Engineering Chemistry Research, 46(17): 5478–5484. DOI: 10.1021/ie0608861.
• Choudhury N.A., Raman K.S., Sampath S., Shukla A.K., 2005. An alkaline direct borohydride fuel cell with hydrogen peroxide as oxidant. Journal of Power Sources, 143 (1–2): 1–8. DOI: 10.1016/j.jpowsour.2004.08.059.
• Clot E., Eisenstein O., Crabtree R.H., 2007. Computational structure–activity relationships in H2 storage: how placement of N atoms affects release temperatures in organic liquid storage materials. Chemical Communications, 22: 2231–2233. DOI: 10.1039/B705037B.
• College of the Desert, SunLine Transit Agency, 2001. Hydrogen Fuel Cell Engines and Related Technologies. <https://www1.eere.energy.gov/ hydrogenandfuelcells/tech_validation/pdfs/fcm01r0.pdf> (dostęp: czerwiec 2022).
• Collins L., 2020. ‘World’s First International Hydrogen Supply Chain’ Realised between Brunei and Japan. <https://www.rechargenews.com/transition/-world-s-first-international-hydrogen-supply-chain-realised-between-brunei-and-japan/2-1-798398> (dostęp: czerwiec 2022).
• Czepirski L., 2007. Porowate materiały węglowe w układach magazynowania energii. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 23(3): 75–84.
• Deming W.E., Shupe L.E., 1932. Some Physical Properties of Compressed Gases, III. Hydrogen. Physical Review, 40(5): 848. DOI:10.1103/PhysRev.40.848.
• Demirbas A., 2002. Fuel Properties of Hydrogen, Liquefied Petroleum Gas (LPG), and Compressed Natural Gas (CNG) for Transportation. Energy Sources, 24(7), 601–610. DOI: 10.1080/00908312.2002.11877434.
• Dersch-Hansmann M., Hug-Diegel N., Wonik T., 2010. Ein vollständiges Röt-Profil (Oberer Buntsandstein) in Nordhessen – Lithostratigraphie, Sedimentfazies, Geochemie und Geophysik der Kernoborhung Fürstenwald. Geol. Jahrb. Hessen, 136: 65–107.
• Dillon A.C., Jones K.M., Bekkedahl T.A., Kiang C.H., Bethune D.S., Heben M.J., 1997. Storage of hydrogen in single-walled carbon nanotubes. Nature, 386(6623): 377–379. DOI: 10.1038/386377a0.
• Doppler M., 2005. Rozwój i przyszłość napędu hybrydowo-wodorowego dla samochodów. Praca magisterska. Akademia GórniczoHutnicza, Kraków.
• Dorociak M., Tomecki M., 2019. Wodorowa alternatywa. Raport 2019. 3000Gospodarka, Warszawa. <https://static.300gospodarka.pl/media/2019/04/alternatywa_wodorowa_raport.pdf> (dostęp: czerwiec 2022).
• Edwards P.P., Kuznetsov V.L., David W.I.F., Brandon N.P., 2008. Hydrogen and fuel cells: Towards a sustainable energy future. Energy Policy, 36(12): 4356–4362. DOI: 10.1016/j.enpol.2008.09.036.
• Feist-Burkhardt S., Götz A.E., Szulc J., Borkhataria R., Geluk M., Haas J., Hornung J., Jordan P., Kempf O., Michalík J., Nawrocki J., Reinhardt L., Ricken W., Röhling H.-G., Rüffer T., Török Á., Zühlke R., 2008. Triassic. [W:] McCann T. (ed.). The Geology of Central
• Europe. Geological Society of London, 2: 749–821. ISBN 9781862393899.
• Fellay C., Dyson P.J., Laurenczy G., 2008. A Viable Hydrogen-Storage System Based On Selective Formic Acid Decomposition with a Ruthenium Catalyst. Angewandte, 47(21): 3966–3968. DOI: 10.1002/anie.200800320.
• Florusse L.J., Peters C.J., Schoonman J., Hester K.C., Koh C.A., Dec S.F., Marsh K.N., Sloan E.D., 2004. Stable Low-Pressure Hydrogen Clusters Stored in a Binary Clathrate Hydrate. Science, 306(5695): 469–471. DOI: 10.1126/science.1102076.
• Folentarska A., Kulawik D., Ciesielski W., Pavlyuk V., 2016. Nowoczesne materiały do przechowywania wodoru jako paliwa przyszłości. Chemistry Environment Biotechnology, 19: 125–129. DOI: 10.16926/cebj.2016.19.17. García-Holley P., Schweitzer B., Islamoglu T., Liu Y., Lin L., Rodriguez S., Weston M.H., Hupp J.T., Gómez-Gualdrón D.A., Yildirim T.,
• Farha O.K., 2018. Benchmark Study of Hydrogen Storage in Metal–Organic Frameworks under Temperature and Pressure Swing Conditions. ACS Energy Lett., 3(3): 748–754. DOI: 10.1021/acsenergylett.8b00154.
• Graetz J., Reilly J., Sandrock G., Johnson J., Zhou W.M., Wegrzyn J., 2006. Aluminum Hydride, AlH3, As a Hydrogen Storage Compound. Brookhaven National Laboratory, Upton.
• Granath B., 2017. Liquid Hydrogen – the Fuel of Choice for Space Exploration. <https://www.nasa.gov/content/liquid-hydrogen-the-fuel-ofchoice-for-space-exploration> (dostęp: czerwiec 2022).
• Han S.S., Furukawa H., Yaghi O.M., Goddard W.A., 2008. Covalent Organic Frameworks as Exceptional Hydrogen Storage Materials. Journal of the American Chemical Society, 130(35): 11580–11581. DOI: 10.1021/ja803247y.
• Hauenstein P., Seeberger D., Wasserscheid P., Thiele S., 2020. High performance direct organic fuel cell using the acetone/isopropanol liquid organic hydrogen carrier system. Electrochemistry Communications, 118. DOI: 10.1016/j.elecom.2020.106786.He T., Pei Q., Chen P., 2015. Liquid organic hydrogen carriers. Journal of Energy Chemistry, 24(5): 587–594. DOI: 10.1016/j.jechem.2015.08.007.
• Hemme C., Van Berk W., 2018. Hydrogeochemical Modeling to Identify Potential Risks of Underground Hydrogen Storage in Depleted Gas Fields. Applied Sciences, 8(11): 1–19. DOI: 10.3390/app8112282.
• Holladay J.D., Hu J., King D.L., Wang Y., 2009. An Overview of Hydrogen Production Technologies. Catalysis Today, 13(4): 244–260.DOI: 10.1016/j.cattod.2008.08.039.
• ILK Dresden. Hydrogen and methane testing field at the ILK. <https://www.ilkdresden.de/leistungen/forschung-und-entwicklung/projekt/wasserstoff-und-methan-versuchsfeld-am-ilk> (dostęp: czerwiec 2022).
• Innocent B., Liaigre D., Pasquier D., Ropital F., Léger J.-M., Kokoh K.B., 2009. Electro-reduction of carbon dioxide to formate on lead electrode in aqueous medium. Journal of Applied Electrochemistry, 39: 227–232. DOI: 10.1007/s10800-008-9658-4.
• Jaworski J., Kukulska-Zając E., Kułaga P., 2019. Wybrane zagadnienia dotyczące wpływu dodatku wodoru do gazu ziemnego na elementy systemu gazowniczego. Nafta-Gaz, 75(10): 625–632. DOI: 10.18668/ng.2019.10.04.
• Jensen C.M., Zidan R., Mariels N., Hee A., Hagen C., 1999. Advanced titanium doping of sodium aluminum hydride: segue to a practical hydrogen storage material. International Journal of Hydrogen Energy, 24(5): 461–465.
• Jessop P.G., Ferenc J., Chih-Cheng T., 2004. Recent advances in the homogeneous hydrogenation of carbon dioxide. Coordination Chemistry Reviews, 248: 2425–2442. DOI: 10.1016/j.ccr.2004.05.019.
• Joó F., 2008. Breakthroughs in Hydrogen Storage – Formic Acid as a Sustainable Storage Material for Hydrogen. ChemSusChem, 1(10):789–866. DOI: 10.1002/cssc.200800133.
• Kariya N., Fukuoka A., Utagawa T., Sakuramoto M., Goto Y., Ichikawa M., 2003. Efficient hydrogen production using cyclohexane and decalin by pulse-spray mode reactor with Pt catalysts. Applied Catalysis A: General, 247(2): 247–259. DOI: 10.1016/S0926-860X(03)00104-2.
• Kong L., Cui X., Jin H., Wu J., Du H., Xiong T., 2009. Mechanochemical Synthesis of Sodium Borohydride by Recycling Sodium Metaborate. Energy Fuels, 23(10): 5049–5054. DOI: 10.1021/ef900619y.
• Lewandowski W.M., 2012. Proekologiczne odnawialne źródła energii. Wyd. 4. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• Lhuillier C., Brequigny P., Contino F., Mounaïm-Rousselle C., Mounaïm-Rousselle C., 2020. Experimental study on ammonia/hydrogen/air combustion in spark ignition engine conditions. Fuel, 269: 117448. DOI: 10.1016/j.fuel.2020.117448.
• Li M., Bai Y., Zhang C., Song Y., Jiang S., Grouset D., Zhang M., 2019. Review on the research of hydrogen storage system fast refueling in fuel cell vehicle. International Journal of Hydrogen Energy, 44(21): 10677–10693. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2019.02.208.
• Meyer D., 2021. Odnawialny wodór: jakie są korzyści dla UE? <https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20210512STO04004/odnawialny-wodor-jakie-sa-korzysci-dla-ue> (dostęp: czerwiec 2022).
• Milewski O., 2017. Amoniak coraz tańszy. Chemia i Biznes, 6.
• Ministerstwo Klimatu i Środowiska, 2019. Polityka energetyczna Polski do 2040 r. <https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetycznapolski> (dostęp: czerwiec 2022).
• Morawa-Eblagon K., Tam K., Tsang S.C.E., 2012. Comparison of catalytic performance of supported ruthenium and rhodium for hydrogenation of 9-ethylcarbazole for hydrogen storage applications. Energy & Environmental Science, 5: 8621–8630. DOI: 10.1039/c2ee22066k.
• Müller B., Müller K., Teichmann D., Arlt W., 2011. Energy Storage by CO2 Methanization and Energy Carrying Compounds: A Thermodynamic Comparison. Chemie Ingenieur Technik, 83(11): 1753–2063. DOI: 10.1002/cite.201100113.
• Nguyen D., Choi Y., Park C., Kim Y., Jee J., 2020. Effect of supercharger system on power enhancement of hydrogen-fueled spark-ignition engine under low-load condition. International Journal of Hydrogen Energy, 46(9): 6928–6936. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2020.11.144.
• Niemann M.U., Srinivasan S.S., Phani A.R., Kumar A., Goswami D.Y., Stefanakos E.K., 2008. Nanomaterials for Hydrogen Storage Applications: A Review. Journal of Nanomaterials, 2008. DOI: 10.1155/2008/950967.
• Ouyang L., Zhong H., Li H.W., Zhu M., 2018. A Recycling Hydrogen Supply System of NaBH4 Based on a Facile Regeneration Process: A Review. Inorganics, 6(1): 10. DOI: 10.3390/inorganics6010010.
• Park E.H., Jeong S.U., Jung U.H., Kim S.H., Lee J., Nam S.W., Lim T.H., Park Y.J., Yu Y.H., 2007. Recycling of sodium metaborate toborax. International Journal of Hydrogen Energy, 32(14): 2982–2987. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2007.03.029.
• Parkhurst D.L., Appelo C.A.J., 2013. Description of input and examples for PHREEQC version 3 – A computer program for speciation, batch-reaction, one-dimensional transport, and inverse geochemical calculations. U.S. Geological Survey Techniques and Methods, book. 6,chap. A43: 497. <http://pubs.usgs.gov/tm/06/a43/>.
• Pinzón M., Romero A., de Lucas Consuegra A., de la Osa A.R., Sánchez P., 2021. Hydrogen production by ammonia decomposition over ruthenium supported on SiC catalyst. Journal of Industrial and Engineering Chemistry, 94: 326–335. DOI: 10.1016/j.jiec.2020.11.003.
• Projekt HESTOR. <https://www.lotos.pl/2491/poznaj_lotos/projekty_dofinansowane_przez_ue/hestor> (dostęp: czerwiec 2022).
• Rifkin J., 2002. The Hydrogen Economy: The Creation of the Worldwide Energy Web and the Redistribution of Power on Earth. Jeremy P.Tarcher, Blackwell Publishers, New York.
• Rogala B., 2022. Fit for 55 – co to jest i co ten pakiet oznacza dla Polski? <https://300gospodarka.pl/explainer/fit-for-55-co-to-jest> (dostęp:czerwiec 2022).
• Romański, L., 2007. Wodór nośnikiem energii. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław.
• Rönsch S., Schneider J., Matthischke S., Schlüter M., Götz M., Lefebvre J., Prabhakaran P., Bajohr S., 2016. Review on methanation – from fundamentals to current projects. Fuel, 166: 276–296. DOI: 10.1016/j.fuel.2015.10.111.
• Sakintuna B., Lamari-Darkrim F., Hirscher M., 2007. Metal hydride materials for solid hydrogen storage: A review. International Journal Hydrogen Energy, 32(9): 1121–1140. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2006.11.022.
• Schlapbach L., Züttel A., 2001. Hydrogen-storage materials for mobile applications. Nature, 414, 353–358. DOI: 10.1038/35104634.
• Schlesinger H.I., Brown H.C., Abraham B., Bond A.C., Davidson N., Finholt A.E., Gilbreath J.R., Hoekstra H., Horvitz L., Hyde E.K., Katz J.J., Knight J., Lad R.A., Mayfield D.L., Rapp L., Ritter D.M., Schwartz A.M., Sheft I., Tuck L.D., Waler A.O., 1953. New Developments in the Chemistry of Diborane and the Borohydrides. I. General Summary. Journal of the American Chemical Society,75(1): 186–190. DOI: 10.1021/ja01097a049.
• Shindo K., Kondo T., Arakawa M., Sakurai Y., 2003. Hydrogen adsorption/desorption properties of mechanically milled activated carbon. Journal of Alloys and Compounds, 359(1–2): 267–271. DOI: 10.1016/S0925-8388(03)00201-9.
• Sirosh N., Niedzwiecki A., 2008. Development of Storage Tanks. Hydrogen Technology. ISBN: 978-3-540-79027-3.
• Sørensen B., Spazzafumo G., 2018. Hydrogen and Fuel Cells, Emerging Technologies and Applications. Elsevier Science.
• Soyk D., 2015. Diagenesis and reservoir quality of the Lower and Middle Buntsandstein (Lower Triassic), SW Germany. Ruprecht-KarlsUniversität Heidelberg. DOI: 10.11588/heidok.00018871.
• Starobrat A., 2020. Nowe materiały do magazynowania wodoru oparte na skandzie, itrze i glinie: synteza i właściwości fizykochemiczne. Praca doktorska. Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
• Stracke M.P., Ebeling G., Cataluña R., Dupont J., 2007. Hydrogen-Storage Materials Based on Imidazolium Ionic Liquids. Energy & Fuels,21(3): 1695–1698. DOI: 10.1021/ef060481t.
• Strategia w zakresie wodoru na rzecz Europy neutralnej dla klimatu, 2020.
• Suh M.P., Park H.J., Prasad T.K., Lim D.-W., 2011. Hydrogen Storage in Metal–Organic Frameworks. Chemical Reviews, 112(2), 782–835.DOI: 10.1021/cr200274s.
• Surygała J., 2008. Wodór jako paliwo. Wyd. 1. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• Takach M., Sarajlić M., Peters D., Kroener M., Schuldt F., von Maydell K., 2022. Review of Hydrogen Production Techniques from Water Using Renewable Energy Sources and Its Storage in Salt Caverns. Energies, 15(4): 1415. DOI: 10.3390/en15041415.
• Takeichi N., Senoh H., Yokota T., Tsuruta H., Hamada K., Takeshita H.T., Tanaka H., Kiyobayashi T., Takano T., Kuriyama T., 2003. „Hybrid hydrogen storage vessel”, a novel high-pressure hydrogen storage vessel combined with hydrogen storage material. International Journal of Hydrogen Energy, 28: 1121–1129.
• Tarasov B.P., Fursikov P.V., Volodin A.A., Bocharnikov M.S., Shimkus Y.Y., Kashin A.M., Yartys V.A., Chidziva S., Pasupathi S., Lototskyy M.V., 2021. Metal hydride hydrogen storage and compression systems for energy storage technologies. International Journal Hydrogen Energy, 46(25): 13647–13657. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2020.07.085.
• Tarkowski R., 2017a. Perspectives of using the geological subsurface for hydrogen storage in Poland. International Journal of Hydrogen Energy, 42(1): 347–355. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2016.10.136.
• Tarkowski R., 2017b. Wybrane aspekty podziemnego magazynowania wodoru. Przegląd Geologiczny, 65(5), 282–291.
• Taube M., Taube P., 1979. A liquid organic carrier of hydrogen as a fuel for automobiles (Nuclear power as a motive power for cars). Eidg. Institut fur Reaktorforschung Würenlingen, Schweiz.
• Teichmann D., Stark K., Müller K., Zöttl G., Wasserscheid P., Arlta W., 2012. Energy storage in residential and commercial buildings via Liquid Organic Hydrogen Carriers (LOHC). Energy & Environmental Science, 5: 9044–9054. DOI: 10.1039/C2EE22070A.
• Verhelst S., Sierens R., 2001. Hydrogen engine-specific properties. International Journal of Hydrogen Energy, 26(9): 987–990. DOI:10.1016/S0360-3199(01)00026-X.
• Wan Z., Tao Y., Shao J., Zhang Y., You H., 2019. Ammonia as an Effective Hydrogen Carrier and a Clean Fuel for Solid Oxide Fuel Cells. Energy Conversion and Management, 228: 113729. DOI: 10.1016/j.enconman.2020.113729.
• Wang B., Goodman D.W., Froment G.F, 2008. Kinetic modeling of pure hydrogen production from decalin. Journal of Catalyst, 253(2):229–238. DOI: 10.1016/j.jcat.2007.11.012.
• Wang D., Ji Ch., Wang S., Wang Z., Yang J., Zhao Q., 2020. Numerical Study on the Premixed Oxygen-Enriched Ammonia Combustion. Energy Fuels, 34(12): 16903–16917. DOI: 10.1021/acs.energyfuels.0c02777.
• Wang Z., Parrondo J., He Ch., Sankarasubramanian S., Ramani V., 2019. Efficient pH-gradient-enabled microscale bipolar interfaces in direct borohydride fuel cells. Nature Energy, 4: 281–289. DOI: 10.1038/s41560-019-0330-5.
• Welch G.C., Juan R.R.S., Masuda J.D., Stephan D.W., 2006. Reversible, Metal-Free Hydrogen Activation. Science, 314(5802): 1124-1126. DOI: 10.1126/science.1134230.
• Wicks G.G., Heung L.K., Schumacher R.F., 2004. SRNL’s porous, hollow glass balls open new opportunities for hydrogen storage, drug delivery and national defense. American Ceramic Society Bulletin, 87(6): 23.
• Wijayanta A.T., Oda T., Purnomo C.W., Kashiwagi T., Azizb M., 2019. Liquid hydrogen, methylcyclohexane, and ammonia as potential hydrogen storage: Comparison review. International Journal of Hydrogen Energy, 44(29): 15026–15044. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2019.04.112.
• Wong-Foy A.G., Matzger A.J., Yaghi O.M., 2006. Exceptional H2 Saturation Uptake in Microporous Metal-Organic Frameworks. Journal of the American Chemical Society, 128(1): 3494–3495. DOI: 10.1021/ja058213h.
• Xiao H., Lai S., Valera-Medina A., Li J., Liu J., Fu H., 2020. Experimental and modeling study on ignition delay of ammonia/methane fuels. Energy Research, 44: 6939–6949. DOI: 10.1002/er.5460.
• Yolcular S., Olgun Ö., 2008. Ni/Al2O3 catalysts and their activity in dehydrogenation of methylcyclohexane for hydrogen production. Catalysis Today, 138(3–4): 198–202. DOI: 10.1016/j.cattod.2008.07.020.
• Zhevago N.K., Chabak A.F., Denisov E.I., Glebov V.I., Korobtsev S.V., 2013. Storage of cryo-compressed hydrogen in flexible glass capillaries. International Journal of Hydrogen Energy, 38(16): 6694–6703. DOI: 10.1016/j.ijhydene.2013.03.107.
• Zhou L., 2005. Progress and problems in hydrogen storage methods. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 9(4): 395–408. DOI:10.1016/j.rser.2004.05.005.
• Zielony Ład: klucz do neutralnej klimatycznie i zrównoważonej UE, 2020. <https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20200618STO81513/zielony-lad-klucz-do-neutralnej-klimatycznie-i-zrownowazonej-ue> (dostęp: czerwiec 2022).
• Züttel A., 2004. Hydrogen storage methods. Naturwissenschaften, 91: 157–172. DOI: 10.1007/s00114-004-0516-x.
• Akty prawne i dokumenty normatywne
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/94/UE z dnia 22 października 2014 r. w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych w art. 2 w sposób bezpośredni uwzględniała wodór jako paliwo alternatywne, wskazując konieczność wybudowania nowych sieci infrastruktury paliwowej.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).