Szkic o ewolucji formy w polskiej architekturze sakralnej 1945–1965 na wybranych przykładach

• Autorzy: Malinowska-Petelenz Beata , Suchoń Filip

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK72EVOLUTION

Warianty tytułu

EN

Evolution of form in Polish religious architecture from the years 1945–1965 based on selected examples

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Szczególnym i ciekawym okresem w historii polskiej architektury sakralnej jest okres przedsoborowy: 1945–1965. W tym czasie w budownictwie sakralnym starły się wątki estetyczne wielu epok. Cel badań stanowiła analiza cech stylowych, porównanie dzieł różnych autorów i interpretacje wyjaśniające różnice stylowe. Zbiór wzorców stosowanych w omawianym okresie stanowi kolejny asumpt do stworzenia architektonicznej typologii i opisu ewolucji formy przedsoborowej polskiej architektury sakralnej. Zasadniczą grupę tworzą obiekty powtarzające i naśladujące historyzujące formy, kolejną stanowią kościoły przełamujące historyczny kostium i nawiązujące do modernistycznej architektury międzywojnia. Odrębną kategorię stanowią obiekty operujące nowymi formami i dyspozycjami wnętrz, zapowiadające wyraźny krok w kierunku współczesnego modernizmu. Powojenne dwudziestolecie to zatem czas przejściowy pomiędzy tradycją a nowoczesnością, charakteryzujący się szczególnym brakiem linearności.

EN

The pre-Conciliar period of 1945–1965 is a distinct and interesting period in the history of Polish religious architecture. During this time, aesthetic themes from many periods clashed in religious construction. The analysis of stylistic features, comparing the works of different authors and interpretations that explain stylistic differences were the objective of this study. The collection of patterns used in the period under study is another contribution to creating an architectural typology and documentation of the evolution of pre-Conciliar form and Polish religious architecture. The essential group here is formed by buildings that repeat and imitate historicizing forms, while the other consists of churches that did away with historical costume and referenced interwar Modernist architecture. Buildings that operate using new forms and interior dispositions that anticipated an important step in the direction of contemporary Modernism are a separate category. The two post-war decades were a transitional period between tradition and modernity that showed a distinct lack of linearity.

Słowa kluczowe

PL

polska architektura sakralna; architektura świątyń; typologia architektury

EN

Polish religious architecture; church architecture; architectural typology

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 72
• Strony: 33--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys.

Twórcy

autor

Malinowska-Petelenz Beata

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

• https://orcid.org/0000-0001-9042-8139

autor

Suchoń Filip

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

• https://orcid.org/0000-0002-3098-0025

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• 1. Cichońska Izabela, Popera Karolina, Snopek Kuba, Architektura VII dnia, Wrocław 2016.
• 2. Czarnecki Maciej, Dziedzictwo architektury współczesnej. Problematyka i zakres ochrony obiektów powojennych, [w:] Modernizm w Europie – Modernizm w Gdyni. Architektura XX w. – jej ochrona i konserwacja, Gdynia 2016.
• 3. Grąbczewski Grzegorz, Rozwój problematyki konserwatorskiej architektury sakralnej – rys historyczny, „Resovia Sacra” 2021, R. XXVIII.
• 4. Jagielska Elżbieta, Ocena wartości zabytkowych architektury współczesnej – studium metodologii badań na przykładzie hotelu Cracovia w Krakowie, [w:] Modernizm w Europie – Modernizm w Gdyni. Architektura XX w. – jej ochrona i konserwacja, Gdynia 2016.
• 5. Jastrzębska-Puzowska Iwona, Kilka uwag o współczesnej architekturze sakralnej, „Archivolta” 2010, nr 1.
• 6. Jastrzębska-Puzowska Iwona, Synkretyzm i konstruktywizm jako kategorie stylistyczne w polskiej architekturze sakralnej w latach 1945–1965, [w:] Architektura sakralna XIX i pierwszej połowy XX wieku, Bydgoszcz 2017.
• 7. Jeleński Tomasz (red.), Rewaloryzacja i modernizacja budynków historycznych w dobie kryzysu klimatycznego, Warszawa 2022.
• 8. Kucza-Kuczyński Konrad, Architektura świątyń polskich przed milenium – i Europą, „Znak” 1999, nr 8.
• 9. Kucza-Kuczyński Konrad, Mroczek Andrzej, Nowe kościoły w Polsce, Warszawa 1991.
• 10. Kwaśniewski Artur, Po co badać – jak badać. Uwagi o metodyce współczesnych badań historyczno-architektonicznych i o ich stosowaniu przy adaptacji obiektów zabytkowych, „Architectus” 2019, nr 1 (57).
• 11. Lisowski Bohdan, Skrajnie awangardowa architektura XX wieku (1900–1914), Kraków 1962.
• 12. Majdowski Andrzej, Inwestycje kościelne i współczesna architektura sakralna w Polsce. Metodologia i zarys problematyki badawczej, UMK Toruń 2008.
• 13. Majdowski Andrzej, Stylistyka kościołów powojennych w Polsce, „Ecclesia” 2007, nr 3.
• 14. Majdowski Andrzej, Wzorce stylistyczno-kompozycyjne przedsoborowych kościołów w Polsce 1945–1965, [w:] Architektura I połowy XX wieku i jej ochrona w Gdyni i w Europie, Gdynia 2011.
• 15. Majdowski Andrzej, Jastrzębska-Puzowska Iwona, Gierlasiński Janusz, Inwestycje sakralne i architektura powojennych kościołów w Polsce. Metodologia i zarys problematyki badawczej, UMK, Toruń 2009.
• 16. Malinowska-Petelenz Beata, Sacrum in civitas, Kraków 2018.
• 17. Malinowska-Petelenz Beata, Sacrum po polsku. Kościoły polskie 1945–1965. Studia formy w autorskim szkicu architektonicznym, Kraków 2015.
• 18. Mazur Antoni, Moje kościoły, Kraków 2003.
• 19. Nadrowski Henryk, Kościoły naszych czasów. Dziedzictwo i perspektywy, Kraków 2000.
• 20. Niemojewski Lech, Konstruktywizm w architekturze, Warszawa 1933.
• 21. Niezabitowska Elżbieta, Metody i techniki badawcze w architekturze, Gliwice 2014.
• 22. Olszewski Andrzej K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• 23. Olszewski Andrzej K., Próba typologii współczesnych kościołów w Polsce, [w:] Sacrum i sztuka, Kraków 1989.
• 24. Rydiger Monika, Najnowsza architektura sakralna w Polsce – główne tendencje i problemy, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie” 1988, t. XXII.
• 25. Suchoń Filip, The Hidden Treasure, „Technical Transactions” 2018, vol. 115, z. 12.
• 26. Szafer Przemysław T., Nowe polskie kościoły, kreacja czy tradycja?, „Nasza Przeszłość: Studia z Dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce” 1988, t. 70.
• 27. Wąs Cezary, Antynomie współczesnej architektury sakralnej, Wrocław 2008.
• 28. Włodarczyk Małgorzata, Modernistyczna i postmodernistyczna architektura sakralna Krakowa w okresie PRL-u. Ochrona i konserwacja, [w:] Modernizm w Europie – Modernizm w Gdyni. Architektura XX w – jej ochrona i konserwacja, Gdynia 2016.
• 29. Wroński Józef, Kościoły Krakowa zbudowane w latach 1945–1989, Kraków 2010.
• 30. Zachwatowicz Jan, Kościoły w Polsce odbudowane i wybudowane 1945–1965, red. Tadeusz Dobrzeniecki, Warszawa 1966.
• 31. Zin Barbara, Ochrona idei nowatorskich na przykładzie przedsoborowej architektury sakralnej diecezji tarnowskiej, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2016, nr 48.
• Inne / Other
• 32. Buszko Anna, „Ewolucja myśli architektonicznej w sztuce sakralnej po reformach Soboru Watykańskiego II na przykładzie Krakowa”, praca doktorska pod kierunkiem prof. dr hab. Z. Tołłoczko, WA PK, Kraków 2006.
• Akty prawne / Legal acts
• 33. Uchwała w sprawie tymczasowego statutu Urzędu ds. Wyznań, § 4.2, „Monitor Polski” 1950, nr A-78, poz. 905.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).