Podobne czy niepodobne – uwagi na marginesie analizy formalnej obiektów obronnych na podstawie numerycznych modeli terenu. Przykład grodów i zamków z umocnieniami drewniano-ziemnymi na Śląsku, Polska

• Autorzy: Legut-Pintal Maria , Rajski Paweł

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc190102

Warianty tytułu

EN

Similar or dissimilar – remarks on formal analysis of defensive structures based on digital terrain models. Example of earthworks strongholds and castles from Silesia, Poland

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł powstał w związku z realizacją projektu „Od grodu do zamku – nowe metody i perspektywy badawcze”. Jego celem było wykonanie dokumentacji (planów warstwicowych, cieniowanych modeli reliefu, profili itp.) dla stanowisk archeologicznych o zachowanej formie terenowej z obszaru województwa dolnośląskiego. Przy wykorzystaniu danych z lotniczego skanowania laserowego przygotowano opracowania dla 200 grodów, zamków i fortyfikacji wczesnonowożytnych – łącznie blisko 1400 wizualizacji. Uzyskany materiał stał się podstawą do analiz, w tym rozważań o możliwości zaobserwowania grup obiektów „podobnych”. Stał się również pretekstem do dyskusji o możliwości określenia typowych form obiektów dla poszczególnych okresów historycznych oraz zadania pytań o przyczyny zaobserwowanych podobieństw i różnic. Pomimo ograniczeń metody i słabego stopnia rozpoznania wielu obiektów wydaje się, że udało się znaleźć korelacje między formą stanowisk (zarysem umocnień i ich profilem) a ich chronologią.

EN

This paper is a result of the project “From a stronghold to a castle – new methods and research perspectives”, whose main goal was the creation of documentation (altitude plans, shaded digital terrain models, profiles) for archaeological sites with preserved terrain form. Basing on the digital terrain model (DTM) from airborne scanning data, documentation for ca. 200 archaeological sites (mostly early medieval strongholds, castles and early modern fortification) was created. The documentation consist of nearly 1400 visualisations. Basing on this material, some attempts of formal analyses were made. It was possible to observe groups of “similar” sites. The project has inspired a discussion about the possibilities of building a model of a typical form of defensive structures in the early and high medieval period and to ask questions about the cause of observed similarities and differences. Despite limitations of the method and the poor level of archaeological recognition of many objects, it seems that correlations between the form and profile of fortifications and their chronology is clearly visible.

Słowa kluczowe

PL

Lidar; zamki; grody; Śląsk; umocnienia drewniano­ziemne

EN

Lidar; castles; strongholds; Silesia; earthworks

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 1 (57)
• Strony: 21--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., il.

Twórcy

autor

Legut-Pintal Maria

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

autor

Rajski Paweł

• Śląskie Studio Architektury, Wrocław

Bibliografia

• [1] Marciniak­Kajzer A., Średniowieczny dwór rycerski w Polsce. Wizerunek archeologiczny, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2011.
• [2] Bogdanowski J., Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, PWN, Warszawa–Kraków 2002.
• [3] Rozpędowski J., Gród a zamek w Polsce – problem genezy i typologii, [w:] Początki zamków w Polsce, Prace Naukowe IHASiT PWr, t. 12, Studia Materiały, nr 5, Wydawnictwo PWr, Wrocław 1978, 91–96.
• [4] Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Arkady, Warszawa 2004.
• [5] Hensel W., Słowańszczyzna wczesnośredniowieczna – zarys kultury materialnej, PWN, Warszawa 1987.
• [6] Olczak J., Siuchniński K., Typologia wczesnośredniowiecznych grodzisk Pomorza Środkowego, „Slavia Antiqua” 1976, t. 23, 111–152.
• [7] Rodak S., Podstawy datowania grodów z końca X–początku XIII wieku na Dolnym Śląsku, „In Pago Silensi. Wrocławskie Studia Archeologiczne”, t. 4, Instytut Archeologii UWr, Wrocław 2017.
• [8] Guerquin B., Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1974.
• [9] Kajzer L., Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X–XVIII wieku, Wydawnictwo UŁ, Łódź 1993.
• [10] Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2003.
• [11] Nowakowski D., Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław 2008.
• [12] Bogdanowski J., O podstawach systematyki zamków średniowiecznych uwag kilka, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1995, t. 45, z. 1, 6–10.
• [13] Boguszewicz A., Przemiany w XIII-wiecznym śląskim budownictwie obronnym, [w:] K. Wachowski (red.), Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, Uniwersytet Wrocławski, Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, Wrocław 1998, 97–111.
• [14] Nowakowski D., Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław 2017.
• [15] Kaletynowie M., T., Lodowski J., Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1968.
• [16] Jaworski K., Grody w Sudetach (VIII–X w.), Instytut Archeologii UWr, Wrocław 2005.
• [17] Moździoch S., Stan badań archeologicznych nad młodszym podokresem wczesnego średniowiecza na Śląsku, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Ossolineum, Wrocław 1992, 187–199.
• [18] Tietz B., Upadek grodów wschodniej części strefy Tornow-Klenica a proces budowy władztwa Piastów na terenie Wielkopolski, [w:] W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski (red.), Spór o początki Państwa Polskiego. Historiografia, tradycja, mit, propaganda, Towarzystwo Historyczne „Historia Iagellonica”, Kraków 2017, 99–118.
• [19] Dudlicz M., Problem datowania grodzisk typu Tornow i grupy Tornow-Klenica, „Archeologia Polski” 1994, t. 29, z. 1–2, 31–49.
• [20] Wojciechowski Z., Najstarszy ustrój plemienno-szczepowy i administracja do 1139 r., [w:] S. Kutrzeba (red.), Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. 1, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2013, 123–154.
• [21] Moździoch S., Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku: studium archeologiczne, Ossolineum, Wrocław 1990.
• [22] Jaworski K., Wały kamienno-drewniano-ziemne jako element fortyfikacji późnośredniowiecznych zamków sudeckich, [w:] K. Wachowski (red.), Kultura średniowiecznego Śląska i Czech, „Zamek”, Instytut Archeologii UWr, Wrocław 1996, 85–92.
• [23] Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach, t. 2: Księstwo jaworskie, Instytut Archeologii UWr, Wrocław 2009.
• [24] Durdík T., Nástin vývoje českých hradů 12.–13. století, „Archaelogia Historica” 1978, t. 3, 41–59.
• [25] Pawłowski A., Grody stożkowate, ostrosłupowe i wieże mieszkalno-obronne na Śląsku w średniowieczu, praca doktorska, Politechnika Wrocławska, Wrocław 1978.
• [26] Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D., Problematyka późno-średniowiecznych dworów na kopcu na Śląsku w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 2009 r. w Bełczu Małym, gm. Wąsosz, „Przegląd Archeologiczny” 2011, t. 59, 137–166.
• [27] Łesiuk M., Sprawozdanie i opracowanie z prac archeologicznych związanych z projektem naukowym pn. „Od grodu do zamku – nowe metody i perspektywy badawcze”, Radziechów 2016, [mpis w archiwum WUOZ w Legnicy].
• [28] Śledzik­Kamiński R., Obóz wojskowy z XVII w. we Wrocławiu Widawie, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2005, t. 47, 271–276.
• [29] Kwaśniewski A., Problem obronności siedzib szlacheckich na Śląsku i ziemi kłodzkiej w okresie renesansu, [w:] M. Chorowska, E. Różycka­Rozpędowska (red.), Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2005, 129–146.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).