Identyfikacja i ocena stanu zachowania osiedli i kolonii robotniczych w Rudzie Śląskiej

• Autorzy: Szweda Agata

Identyfikatory

DOI

10.30450/201817

Warianty tytułu

EN

Identification and assessment of the condition of workers’ estates and settlements in Ruda Śląska

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Osiedla robotnicze i patronackie wrosły w krajobraz Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Szczególnie są obecne w przestrzeni Rudy Śląskiej, gdzie zachowało się ponad 30 kolonii tego typu. Stały się też wyznacznikami śląskiej tożsamości. Wykorzystując doświadczenia miast przemysłowych krajów zachodniej Europy, Górny Śląsk wzmacnia starania na rzecz zachowania osiedli jak i specyficznych architektonicznie obiektów poprzemysłowych regionu, jako wartościowych składników dziedzictwa kulturowego. Głównym celem artykułu jest identyfikacja zachowanych osiedli i kolonii robotniczych w tkance miejskiej Rudy Śląskiej oraz ocena stopnia ich zachowania. Podczas badań terenowych zebrano informacje niezbędne do oceny stanu zachowania obiektów. Oceny dokonano na podstawie opracowanych kryteriów waloryzacji: materiał budowlany, liczba zachowanych budynków, występowanie zintegrowanej przestrzennie infrastruktury towarzyszącej, układ przestrzenny, stopień skomunikowania z pozostałą częścią miasta i miastami okolicznymi oraz ogólny stan zachowania. Analiza map topograficznych oraz przegląd map historycznych umożliwiły prześledzenie przekształceń układów przestrzennych omawianych obiektów oraz ich otoczenia. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że osiedla i kolonie robotnicze w Rudzie Śląskiej są w dobrej kondycji. Na tej podstawie można planować strategię rozwoju Rudy Śląskiej z uwzględnieniem potencjału turystycznego analizowanych osiedli.

EN

Workers’ patronage estates are an integral part of the landscape of Upper Silesia and Zagłębie Dąbrowskie. They are particularly present in the area of Ruda Śląska, where over 30 settlements of this type have been preserved. They have also become determiners of the Silesian identity. Following the experience of the industrial cities of western Europe, Upper Silesia supports efforts for the preservation of estates and architectonically specific post-industrial objects of the region as valuable components of cultural heritage. The main aim of this paper is to identify preserved workers’ estates and settlements in the urban structure of Ruda Śląska and to assess their condition. Field research allowed information to be collected which was necessary in assessing the condition of these objects. The assessment was carried out based on the following evaluation criteria: building material, number of preserved buildings, spatially integrated accompanying facilities, spatial arrangement, public transport connection with the remaining part of the city, and general condition. Analyses of topographic maps and reviews of historic maps made it possible to trace transformations of spatial arrangements of the discussed objects and their surroundings. The obtained results suggest that workers’ estates and settlements in Ruda Śląska are in good condition. Based on this conclusion, it is possible to plan a development strategy for Ruda Śląska with regards to the potential for tourism of the estates under discussion.

Słowa kluczowe

PL

osiedla robotnicze; kolonie robotnicze; turystyka industrialna; dziedzictwo postindustrialne; Ruda Śląska

EN

workers estates; workers' settlements; industrial tourism; postindustrial heritage; Ruda Śląska

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 40 (2)
• Strony: 91--106
• Opis fizyczny: Bibliogr. 56 poz., ryc., tab., fot., map., wykr.

Twórcy

autor

Szweda Agata

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Earth Sciences, Sosnowiec, Poland

Bibliografia

• Baranowska M., 2008: Koncepcja miasta idealnego w dobie ery industrialnej – na przykładzie osiedla przemysłowego New Lanark [in:] Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej (ed.): M. Kulesza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 306-315.
• Beeho A., Prentice R., 1997: Conceptualizing the experiences of heritage tourists: A case study of New Lanark World Heritage Village. Tourism Management, http://sciencedirect.com/science/article/pii/S0261517796001033#!, 18: 75-87.
• Binek-Zajda A., Lazar S., Szaleniec I., 2016: Kopalnia i osiedle robotnicze „Saturn”. Historia, architektura, ludzie. Towarzystwo Powszechne „Czeladź”, Muzeum Saturn w Czeladzi, Czeladź: 159 p.
• Byrne D., 1998: Land versus People – The Urban Process in the Reconstruction of Industrial Cities [in:] Social Aspects of Reconstruction of Old Industrial Regions in Europe (ed.): K. Wódz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice: 106-119.
• Chmielewska E., 2005: Historyczne kolonie i osiedla robotnicze w Sosnowcu [in:] Historyczne osiedla robotnicze, Referaty wygłoszone na sesji naukowej w Katowicach w dniach 9-10 września 2005: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 47-55.
• Chmielewska M., 2009: Osiedla i kolonie robotnicze w Katowicach – identyfikacja, rozmieszczenie i stan zachowania. Acta Geographica Silesiana, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec: 9-15.
• Chmielewska M., Lamparska M., Pytel S., Jurek K., 2016. Zagłębiowskie osiedla patronackie. Projekt szlaku turystycznego. Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego „Moje Miasto”, Będzin, 76 p.
• Chmielowski J., Kamiński Z. J., 1996: Rewitalizacja dzielnicy Załęże w Katowicach. Szanse i trudności realizacji projektu [in:] Rewitalizacja historycznych dzielnic mieszkalnoprzemysłowych. Idee – projekty – realizacje (eds): N. Juzwa, K. Wódz, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, Urząd Miejski w Bytomiu, Katowice: 31-35.
• Dewhirst R., 2004. Saltaire. The Town Planning Review, Liverpool, 31: 135-144.
• Faliszek K., 1996: Załęże – 2000: Społeczne aspekty projektu rewitalizacji dzielnicy [in:] Rewitalizacja historycznych dzielnic mieszkalno-przemysłowych. Idee – projekty – realizacje (eds): N. Juzwa, K. Wódz, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, Urząd Miejski w Bytomiu, Katowice: 36-39.
• Friedrichs J., Küppers R., 1998. Revitalization Strategies of Cities in the Ruhr Area [in:] Social Aspects of Reconstruction of Old Industrial Regions in Europe (ed.): K. Wódz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice: 86-105.
• Frużyński A., 2005. Powstanie i rozwój zabrzańskich osiedli patronackich od XVIII do 1939 r. [in:] Historyczne osiedla robotnicze, Referaty wygłoszone na sesji naukowej w Katowicach w dniach 9-10 września 2005: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego: 77-83.
• Głazek D., 2005. Gdzie mieszkał ongiś robotnik? [in:] Historyczne osiedla robotnicze, Referaty wygłoszone na sesji naukowej w Katowicach w dniach 9-10 września 2005: Śląskie Centrum-Dziedzictwa Kulturowego: 8-16.
• Horwat J., 1994.W Pana Dworakowym rudzkim kalejdoskopie historycznym, Zarząd Miasta Ruda Śląska, Ruda Śląska: 29-39.
• Kempen R., Dekker K., Hall S., Tosics I., 2005. Restructuring large housing estates in Europe: Restructuring and resistance inside the welfare industry. Policy Press University of Bristol, Bristol, 392 s.
• Klajmon B., 2005. Rewitalizacja kolonii Zgorzelec w Bytomiu [in:] Historyczne osiedla robotnicze, Referaty wygłoszone na sesji naukowej w Katowicach w dniach 9-10 września 2005: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego: 32-38.
• Kobierski M., Porada J., b.r. Historia Orzegowa, http://orzegow.home.pl.
• Lamparska M., 2017a: Osiedla patronackie w cywilizacyjnej przestrzeni Europy. Kulturowe dziedzictwo robotniczej codzienności. Acta Geographica Silesiana, Sosnowiec, 26: 51-61.
• Lamparska M., 2017b: Turystyka wśród górniczych szybów. Szlak turystyczny i przewodnik po dawnych i współczesnych kopalniach na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, 206 p.
• Lazar S., Binek-Zajda A., 2015: Osiedle patronackie Piaski. Historia i architektura. Towarzystwo Powszechne „Czeladź”, Czeladź, 128 p.
• Ligięza J., Żywirska M., 1964: Zarys kultury górniczej. Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, 258 p.
• Mapa topograficzna, 1997: Główny Geodeta Kraju, arkusz M34, 62B, skala 1:50000, PPGK Warszawa.
• Mercik H., 2003. Rozwój budownictwa patronackiego na terenie dzisiejszej Rudy Śląskiej (kolonie „Ficinus” i „Carl-Emanuel” [in:] Ruda Śląska – tradycja i teraźniejszość dla przyszłości: przestrzeń miasta jako miejsce identyfikacji mieszkańców(eds): W. Świątkiewicz, M. Lubina, Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka, Ruda Śląska: 7-23.
• Mrozek W., 1987: Górnośląska rodzina robotnicza w procesie przeobrażeń. Śląski Instytut Naukowy, Katowice, 258 p.
• Myga-Piątek U., 2000: Problemy ochrony krajobrazów regionu górnośląskiego na tle polityki ochrony przyrody i dóbr kultury województwa śląskiego [in:] Środowisko przyrodnicze regionu górnośląskiego. Stan poznania, zagrożenia i ochrona (eds): A.T. Jankowski, U. Myga-Piątek, S. Ostaficzuk, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Oddział Katowicki PTG, Sosnowiec: 63-71.
• Myga-Piątek U., Chmielewski T. J., Solon J., 2015: Rola cech charakterystycznych, wyróżników i wyznaczników krajobrazu w klasyfikacji i audycie krajobrazów aktualnych [in:] Klasyfikacje i oceny krajobrazów Polski drugiej dekady XXI w., Problemy Ekologii Krajobrazu (ed.): T.J. Chmielewski, t. XL: 177-186.
• Nalepa-Orłowska I., 1955. Typy robotniczego osadnictwa górniczo-hutniczego na Górnym Śląsku [w:]Górny Śląsk. Prace i materiały geograficzne (red.): A. Wrzosek, Wydawnictwo Literackie, Kraków: 345-380.
• Nita J., Plit J., Nita M., 2018: Surowce skalne jako materiał budowlany w polskim krajobrazie – analiza regionalna. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 40, in print.
• Nowak-Lenartowska A., 1973: Osiedla przyzakładowe jako problem urbanistyczny regionu. Na przykładzie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Łódź, 144 p.
• Odoj G., 2014: Postindustrialne dziedzictwo kultury materialnej w procesie rewitalizacji (na przykładzie górnośląskich osiedli patronackich).Studia Etnologiczne i Antropologiczne, Cieszyn, 14: 210-222.
• Ogiela E., 2003: Familok – przestrzeń kulturowa życia rodzinnego i sąsiedzkiego [in:] Ruda Śląska – tradycja i teraźniejszość dla przyszłości: przestrzeń miasta jako miejsce identyfikacji mieszkańców (ed.): W. Świątkiewicz, M. Lubina, Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka, Ruda Śląska: 45-55.
• Piątek J., 2016: Wstęp [in:] Zagłębiowskie osiedla patronackie. Projekt szlaku turystycznego (eds): M. Chmielewska, M. Lamparska, S. Pytel, K. Jurek, Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego „Moje Miasto”, Będzin: 5.
• Piecha-van Schagen B., Węcki M. (eds), 2017. Kolonie robotnicze w Zabrzu i ich mieszkańcy: żyło się biednie, ale szczęśliwie. Muzeum Górnictwa Węglowego, Zabrze: 517 s.
• Plan miasta Ruda Śląska w skali 1:20000, b.r. Wydawnictwo kartograficzne DAUNPOL, Warszawa.
• Podgórscy B., A., 2014.Nazwy terenowe i miejscowe w Rudzie Śląskiej. Od Abesynii do Żylety. Leksykon toponimiczno-ojkonimiczny z antologią tekstów źródłowych. Miejska Biblioteka Publiczna, Wydawnictwo Volumina, Ruda Śląska – Szczecin: 857 s.
• Przewoźnik P., 2007. Osiedla robotnicze elementem krajobrazu przemysłowego – współczesna rola osiedli robotniczych w krajobrazie kulturowym na przykładzie Chorzowa. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, Sosnowiec, 6: 165-178.
• Przewoźnik P., 2008. Osiedla robotnicze w postindustrialnym krajobrazie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego [in:] Krajobraz zbudowany na węglu – Intelektualna i artystyczna perspektywa różnorodności krajobrazów w regionach poprzemysłowych (ed.): J. Gorgoń, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach, Katowice: 157-167.
• Rendchen G., 1996. Bariery rewitalizacji dzielnic mieszkalno-przemysłowych (na przykładzie Kolonii Zgorzelec w Bytomiu)[in:] Rewitalizacja historycznych dzielnic mieszkalno-przemysłowych. Idee – projekty – realizacje (eds): N. Juzwa, K. Wódz, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, Urząd Miejski w Bytomiu, Katowice: 40-50.
• Rommelspacher T., 1998. Structural Change and Social Splitting in the Ruhr Area [in:] Social Aspects of Reconstruction of Old Industrial Regions in Europe (eds): K. Wódz, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice: 80-85.
• Sokołowska-Moskwiak J., 2011: Idea miasta-ogrodu na przykładach osiedli miast górnośląskich. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice: 225 s.
• Stankiewicz B., 2014: Dziedzictwo kulturowe przemysłu i struktur osadniczych w obszarze Aglomeracji Górnośląskiej. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice: 397 p.
• Sulimowska-Ociepka A., 2016: Kłopotliwe dziedzictwo – historyczne osiedla robotnicze Górnego Śląska [in:] Przegląd kulturoznawczy(ed.): E. Wilk, nr 1 (27), s. 60-72.
• Szweda A., 2018: Osiedla robotnicze Rudy Śląskiej jako wyróżnik krajobrazu – analiza perspektyw rozwoju w kontekście potencjału turystycznego, Sosnowiec, maszynopis pracy znajduje się w Archiwum Uniwersytetu Śląskiego w Chorzowie.
• Tobór-Osadnik K., 2007: Osiedla robotnicze – „niemi świadkowie” przemian w przemyśle wydobywczym na Górnym Śląsku (wybrane przykłady). WUG: Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, Katowice, 152: 61-63.
• Urbańczyk Ł., 2014a: Kolonia Ficinus w Rudzie Śląskiej jako przykład udanej rewitalizacji osiedla robotniczego, http://wirtualnaruda.pl/os-ficinus.htm.
• Urbańczyk Ł., 2014b: Kolonia robotnicza przy ul. Jana III Sobieskiego w Rudzie Śląskiej – przywracanie wartości architektonicznych zabytkowej zabudowy w toku postępowań administracyjnych, http://wirtualnaruda.pl/os-sobieskiego.htm.
• Wagner T., 2016: Architektura – urbanistyka – krajobraz. Ochrona i interpretacja dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska na wybranych przykładach. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice: 289 p.
• Wojtkun G., 2014: Między tradycjonalizmem w mieszkalnictwie a nowoczesnością. Przestrzeń i Forma, Szczecin, 21: 229-260.
• Wódz K., 1996. Społeczne przesłanki rewitalizacji starych osiedli robotniczych [in:] Rewitalizacja historycznych dzielnic mieszkalno-przemysłowych. Idee – projekty – realizacje (eds): N. Juzwa, K. Wódz, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, Urząd Miejski w Bytomiu, Katowice: 170-174.
• Wójcik-Tracz I., 2003: Familoki i szklane domy. Socjologiczne studium semiotyki przestrzeni miejskiej na przykładzie dzielnicy Nowy Bytom w Rudzie Śląskiej [in:] Ruda Śląska – tradycja i teraźniejszość dla przyszłości: przestrzeń miasta jako miejsce identyfikacji mieszkańców(eds): W. Świątkiewicz, M. Lubina, Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka, Ruda Śląska: 36-44.
• Yoel M., 1992: “Industrial landscapes” as positive settings for tourism development in declining industrial cities [in]: GeoJournal, http://link.springer.com/article/10.1007/BF00273115#citeas, 28.4: 457-463.
• European Landscape Convention (Journal of Law 2006, no. 14, item. 98).
• Act of October 9, 2015 - Revitalisation Law (Journal of Law 2015 item. 1777).
• Act of April 24, 2015 amending certain acts in relation to strengthening landscape protection instruments (Journal of Law 2015 item. 774).
• http://orsip.pl/geoportal
• http://wirtualnaruda.pl

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).