Bastion III „Kleparz” Twierdzy Kraków – uwarunkowania procesu rewaloryzacji

• Autorzy: Wielgus Krzysztof , Środulska-Wielgus Jadwiga

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK61KLEPARZ

Warianty tytułu

EN

Bastion III Kleparz of the Cracow Fortress – conditions of the restoration process

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Bastion III „Kleparz” dawnej Twierdzy Kraków z racji swego śródmiejskiego położenia i złożonego procesu przemian (militarnych i niemilitarnych) może być traktowany jako ikoniczny, indykatywny i probierczy przykład zabytkowych XIX-wiecznych fortyfikacji w Polsce. Po przedstawieniu jego wartości historycznych (dokumentacyjnych, porównawczych, edukacyjnych) w artykule ukazane zostają syntetyczne uwarunkowania techniczne, przestrzenne i kontekstowe, kulturowe i społeczne, krytycznie ważne dla trwającego procesu rewaloryzacji tego zabytku.

EN

Due to its downtown location and complex transformations (military and non-military) across history, Bastion III Kleparz of the former Cracow Fortress can be treated as an iconic, indicative and probative example of the heritage of nineteenthth-century fortifications in Poland. After presenting its historical values (documentary, comparative, educational) – this article presents a synthetic summary of technical, spatial and contextual conditions, as well as cultural and social determinants, which are critical for the ongoing revaluation process of this monument.

Słowa kluczowe

PL

zabytki inżynierii; zabytki; fortyfikacji; Twierdza Kraków; techniczne i kulturowe; uwarunkowania rewaloryzacji

EN

engineering landmarks; heritage of fortification; Cracow Fortress; technical and cultural conditions of revaluation

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 61
• Strony: 101--111
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Wielgus Krzysztof

• Instytut Architektury Krajobrazu, Politechnika Krakowska

autor

Środulska-Wielgus Jadwiga

• Instytut Architektury Krajobrazu, Politechnika Krakowska

Bibliografia

• 1. Generalübersichts Plan von Krakau 1:10 000, ok. 1900, w zbiorach CAW w Warszawie, kopia w UMK w Krakowie.
• 2. Plan No I/10 Bastion III kat. „e”, Kraków, grudzień 1927, w zbiorach CAW w Warszawie, kopia w UMK w Krakowie.
• 3. Rapportsplan über die Bastion III Kleparz 1:800; po 1888, w zbiorach CAW w Warszawie, kopia w UMK w Krakowie.
• 4. Bogdanowski Janusz, Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa–Kraków 1996.
• 5. Bogdanowski Janusz, Dawna twierdza Kraków. Dziś podstawa systemu zieleni miasta, „Teki Krakowskie” 1997, nr 4.
• 6. Bogdanowski Janusz, Problemy rewaloryzacji fortyfikacji systemu rozproszonego z przełomu XIX i XX wieku, Konserwatorska Teka Zamojska, Warszawa–Zamość 1984 (materiały z sesji naukowej w Zamościu 26–27 listopada 1981, cz. 2).
• 7. Bogdanowski Janusz, Warownie i zieleń Twierdzy Kraków, Kraków 1979.
• 8. Bogdanowski Janusz, Holcer Zygmunt, Kornecki Marian, Swaryczewski Andrzej, Mały słownik terminologiczny dawnej architektury obronnej w Polsce, Kraków 1988.
• 9. Holewiński Mirosław, Problematyka konserwatorska zespołów koszarowych na przykładzie Twierdzy Kraków, [w:] Fortyfikacja, t. 1: O skuteczną ochronę fortyfikacji historycznych, red. Waldemar Brzoskwinia, Warszawa–Kraków 1995.
• 10. Janczykowski Jan, Ochrona i konserwacja obiektów dawnej Twierdzy Kraków, [w:] Fortyfikacja, t. 8: Lokalne programy ochrony i zagospodarowania zabytkowych zespołów obronnych, red. Piotr Molski, Warszawa 1999.
• 11. Janczykowski Jan, Z problematyki adaptacji krakowskich fortów, Kraków 2002 (seria: Atlas Twierdzy Kraków, seria II, t. 2).
• 12. Janczykowski Jan, Zabytki architektury obronnej XIX i XX w. w południowo-wschodniej Polsce i problemy ich ochrony, Ochrona Zabytków Architektury Obronnej (materiały konferencyjne), red. Piotr Molski, Giżycko 1997.
• 13. Wielgus Krzysztof, Problemy rejestracji zieleni fortecznej na przykładzie twierdz Przemyśl i Kraków, [w:] Zamki, miasta warowne, ogrody, red. Janusz Bogdanowski, Mirosław Holewiński, Kraków 2002.
• 14. Wielgus Krzysztof, Środulska-Wielgus Jadwiga, Mikulski Marcin, Pstuś Dariusz, Obronność Krakowa XIX i XX wieku jako elementów rozwoju miasta, [w:] Nowe studia nad rozwojem przestrzennym Krakowa, red. Jerzy Wyrozumski, Kraków 2007.
• 15. [MAŁ], „Pieszczenie wału”. Ziemno-zielone prace rekonstrukcyjne na Bastionie III „Kleparz”, „Dziennik Polski” 1999 (26 X).
• 16. [MAŁ], Piwnica Win Importowanych „Vinfort” ratuje Bastion III, „Dziennik Polski” 2003.
• 17. [MM], „Armata będzie wielka”. Kopia działa z 1861 r. atrakcją turystyczną w forcie „Kleparz”, „Dziennik Polski” 2003 (11 IV).
• 18. [MM], „Brama do twierdzy”. Nowa atrakcja turystyczna w Krakowie; ścieżka dydaktyczno-turystyczna, punkt informacyjny, winiarnia i restauracja w Forcie Kleparz, „Dziennik Polski” 9 XI 2002.
• 19. [MM], „Twierdza na blachę”. Przygotowania do sezonu turystycznego na Bastionie III Kleparz; kompletna mapa Twierdzy Kraków, „Dziennik Polski” 4 III 2003.
• 20. Wiatrak Mariusz, „Forty Kleparz”. Pojawiło się nowe miejsce na koncertowej mapie Krakowa, „Gazeta Wyborcza” 2010 (26 XI).
• 21. Wielgus Krzysztof, „Nasz Fort”, czyli początki rewaloryzacji Bastionu III „Kleparz” Twierdzy Kraków, cz. 1, 2, Wiadomości Lokalne. Informator Rady Dzielnicy V m. Krakowa, kwiecień–maj 2002.
• 22. Bastion nr III – Fort „Kleparz” (ob. Piwnice Win Importowanych Sp. z o.o.). Wstępna koncepcja architektoniczno-krajobrazowa rewaloryzacji. Etap I. Udostępnienie wału artylerii. Projekt urządzenia wału, parkingu i zieleńca w miejscu wałów rdzenia. Wykonano: Politechnika Krakowska, Instytut Architektury Krajobrazu, Zakład Krajobrazu Otwartego i Budowli Inżynierskich, kierownictwo naukowe, weryfikacja: prof. dr hab. inż. arch. Janusz Bogdanowski, kierownik zakładu: prof. dr hab. inż. arch. Maria Łuczyńska-Bruzda; zespół autorski: dr inż. arch. Krzysztof Wielgus (koordynacja prac), dr inż. arch. Mirosław Holewiński, mgr inż. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus, mgr inż. ogr. Marcin Gajda, Artur Aksman, Mirosław Mailinger, Maciej Szromik; konsultant ds. inżynierii drogowej: prof. dr hab. inż. Andrzej Rudnicki; Kraków 1998.
• 23. Rewaloryzacja Bastionu III Kleparz. Projekt placu wielofunkcyjnego w lewym międzypolu szyjowym fortu wraz z drogą dojazdową i przekształceniem zieleńca, zespół autorski: dr inż. arch. Krzysztof Wielgus, dr inż. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus, mgr inż. arch. Joanna Piekło; współpraca: Helena Parczewska, Katarzyna Łukaszewska; ArchStudio, Kraków 2001.
• 24. Program funkcjonalno-przestrzenny zagospodarowania fortu [Kleparz]. Projekt koncepcyjny przebudowy, rozbudowy, nadbudowy wraz ze zmianą sposobu użytkowania istniejącego zespołu obiektów fortecznych Bastion nr III – Fort Kleparz z dotychczasowej funkcji produkcyjno-magazynowej na cele hotelowe, administracyjno-biurowe z częścią konferencyjną, handlowo-usługowo-gastronomiczne oraz muzealno-wystawiennicze wraz z urządzeniami budowlanymi. Zespół autorski: architektura: mgr inż. arch. Joanna Piekło, dr inż. arch. Krzysztof Wielgus, mgr inż. arch. Małgorzata Aleksandrowicz; współpraca: Tadeusz Górski, Anna Kuchniak, Arkadiusz Sordyl; branże: wod.-kan.- gaz-co-elektryka: mgr inż. Jerzy Krysa, mgr inż. Jerzy Oprocha; ArchStudio, Kraków 2005. Uzgodnienie konserwatorskie 3 II 2006.
• 25. Program prac remontu konserwatorskiego ceglanego muru skarpowego prawego czoła [północno-wschodniego] Bastion III – Fort „Kleparz”, Twierdza Kraków, Etap I 2012. Wpis do rejestru zabytków: nr A-307 z 1968. Opracowanie: mgr Bożena Klyszcz, mgr Halina Baster, część historyczna mgr Stanisław Sławiński, konsultacja: dr inż. arch. Krzysztof Wielgus, Kraków, luty 2011.
• 26. Dokumentacja techniczna Bastion III „Kleparz”. Remont muru skarpowego prawego czoła [północno-wschodniego], Kraków, ul. Kamienna 2–4, nr ewidencyjny działki 263/4, 235/3; wykonanie: architektura: mgr inż. arch. Joanna Piekło; ekspertyza techniczna, projekt konstrukcji: mgr inż. Robert Kocwa, ArchStudio, Kraków, maj 2012.
• 27. Sprawozdanie z remontu konserwatorskiego dotyczy ceglanego muru skarpowego prawego czoła [północno-wschodniego]. Bastion III – Fort „Kleparz”, Twierdza Kraków, Etap I 2012. Wpis do rejestru zabytków: nr A-307 z 1968. Generalny wykonawca: Pracownia Konserwacji i Remontu Zabytków i Dzieł Sztuki Antoni Kałużny 31-154 ul. Worcella 10/14. Sprawozdanie opracowały: mgr Bożena Klyszcz, mgr Halina Baster, nadzór naukowo-badawczy: dr inż. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus, Kraków 2012.
• 28. Projekt o charakterze strategicznym, obejmujący całokształt zagospodarowania Twierdzy Kraków, wykonany dla Miejskiego Konserwatora Zabytków – program planu ochrony zespołu historyczno- -krajobrazowego Twierdzy Kraków, wykonany na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki, Instytut Architektury Krajobrazu, Zakład Krajobrazu Otwartego i Budowli Inżynierskich, na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa, Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Oddziału Ochrony Zabytków. Kierownictwo naukowe: dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski, prof. PK; zespół autorski: dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski, prof. PK, dr inż. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus, dr inż. arch. Anna Staniewska, dr inż. arch. Krzysztof Wielgus (koordynacja prac), mgr inż. arch. kraj. Aleksandra Bąk, mgr Waldemar Brzoskwinia, mgr inż. arch. kraj. Karol Chajdys, mgr inż. arch. kraj. Tadeusz Górski, mgr inż. arch. kraj. Katarzyna Jakubowska, mgr inż. arch. kraj. Kasper Jakubowski, mgr inż. arch. kraj. Łukasz Kielar, mgr inż. arch. kraj. Jan Kocieniewski, mgr inż. arch. Piotr Leonowicz, mgr inż. arch. kraj. Anna Maj, mgr Marcin Jakub Mikulski, mgr inż. arch. kraj. Ewa Pasula, mgr inż. arch. Joanna Piekło, Dariusz Pstuś, mgr Halina Rojkowska, mgr inż. arch. Wojciech Rymsza-Mazur, mgr Michał Szkoła.
• 29. Atlas Twierdzy Kraków, t. 5, Seria II, Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Miasta Krakowa, Oddział Ochrony Zabytków, Kraków 2010, edycja 2012. Redakcja: mgr Halina Rojkowska, Oddział Ochrony Zabytków Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Miasta Krakowa; dr inż. arch. Krzysztof Wielgus, Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, Instytut Architektury Krajobrazu, Zakład Krajobrazu Otwartego i Budowli Inżynierskich, mgr inż. arch. kraj. Karol Chajdys, Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, Instytut Architektury Krajobrazu, Zakład Krajobrazu Otwartego i Budowli Inżynierskich.
• 30. O przyszłość Twierdzy Kraków. Program ochrony zespołu historyczno-krajobrazowego, kier. nauk. dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski, prof. PK; zespół autorski: dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski, profesor PK, dr inż. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus, dr inż. arch. Anna Staniewska, dr inż. arch. Krzysztof Wielgus (koordynacja prac), mgr inż. arch. kraj. Aleksandra Bąk, mgr Waldemar Brzoskwinia, mgr inż. arch. kraj. Karol Chajdys, mgr inż. arch. kraj. Tadeusz Górski, mgr inż. arch. kraj. Katarzyna Jakubowska, mgr inż. arch. kraj. Kasper Jakubowski, mgr inż. arch. kraj. Łukasz Kielar, mgr inż. arch. kraj. Jan Kocieniewski, mgr inż. arch. Piotr Leonowicz, mgr inż. arch. kraj. Anna Maj, mgr Marcin Jakub Mikulski, mgr inż. arch. kraj. Ewa Pasula, mgr inż. arch. Joanna Piekło, Dariusz Pstuś, mgr Halina Rojkowska, mgr inż. arch. Wojciech Rymsza-Mazur, mgr Michał Szkoła.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).