Wpływ wybranych barier górskich na rozkład opadów w polskich Karpatach

• Autorzy: Cebulak E. , Limanówka D. , Pyrc R. , Gębica P. , Starkel L.

Warianty tytułu

EN

Influence of Selected Mountain Barrier for the Distribution of Precipitation in the Polish Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Krawędzie gór i wyżyn stanowią istotne bariery dla przepływu mas powietrza wędrujących znad oceanów. Przy znacznej wysokości i szerokości pasm górskich mogą one stanowić zaporę trudną do przebycia albo być strefą podwyższonych opadów, zwłaszcza dla wędrujących cyklonów. Nawet niewysokie progi stanowią barierę, która objawia się w postaci prądów konwekcyjnych. Autorzy omawiają przykłady z różnych części polskich Karpat. Zwarte krawędzie Beskidu Śląskiego, Małego i Żywieckiego do 1 km wysokości wystawione są na opady ośrodków niżowych z kierunków W-NW. Ku wschodowi krawędź rozbita jest na mniejsze grupy górskie Beskidu Wyspowego, co ułatwia wnikanie opadów w głąb gór wysokich. Niekiedy chmura burzowa wędruje wzdłuż wysokiego progu (np. krawędzi Zachodnich Bieszczadów), ale i próg Pogórza wysoki tylko do 200 m sprzyja lokalnym opadom konwekcyjnym.

EN

The edges of mountains and uplands constitute significant barriers to the flow of air masses travelling from the oceans. The barriers are particularly difficult to be overcome when the height and width of mountain ranges are large, such settings can be create zones of increased rainfall, especially for roaming cyclones. Even low mountain edges form barriers which induce convectional currents. The authors discuss examples from various parts of the Polish Carpathians. The compact edges of the Silesian, Mały and Żywiecki Beskids up to 1 km high are exposed to precipitation of low-pressure systems from the W-NW directions. To the east, the edge is split into smaller mountain groups of the Beskid Wyspowy, which facilitates the penetration of high rainfall into the mountain interior. Sometimes storm clouds travel along a high edge of the mountains, e.g. along the edge of the Western Bieszczady. The edge of the foothills, only up to 200 m high, favours local convection rainfall.

Słowa kluczowe

PL

bariery orograficzne; progi morfologiczne; opady ekstremalne; orografia Karpat; opady w Karpatach

EN

orographic barriers; morphological thresholds; precipitation extremes; orography of the Carpathians; rainfall in the Carpathian Mountains

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2018
• Tom: Z. 1-2
• Strony: 123--133
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., mapy, tab., wykr.

Twórcy

autor

Cebulak E.

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Krakowie, Kraków, Polska

autor

Limanówka D.

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Krakowie, Kraków, Polska

autor

Pyrc R.

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Krakowie, Kraków, Polska

autor

Gębica P.

• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów, Polska

autor

Starkel L.

• Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Polska

Bibliografia

• [1] Cebulak E., 1998, Przegląd opadów ekstremalnych, które wywołały powodzie w XX wieku w dorzeczu górnej Wisły, [w:] Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku: konferencja naukowa w Krakowie 7-9 maja 1998, L. Starkel, J. Grela (red.), Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, Kraków, 21-37.
• [2] Cebulak E., Faško P., Lapin M., Štastný P., 2000, Extreme precipitation events in the Western Carpathians, Prace Geograficzne, 108, 117-124.
• [3] Cebulak E., Limanówka D., Malota A., Niedbała J., Pyrc R., Starkel L., 2008, Przebieg i skutki ulewy w dorzeczu górnego Sanu w dniu 26 lipca 2005 roku, Materiały Badawcze IMGW. Seria: Meteorologia, 40, 56 s.
• [4] Cebulak E., Niedźwiedź T., 1998, Ekstremalne zjawiska opadowe w dorzeczu górnej Wisły w latach 1995-1996, [w:] Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, L. Starkel (red.), Dokumentacja Geograficzna, 11, 11-30.
• [5] German K., 1998, Przebieg wezbrania i powodzi 9 lipca 1997 roku w okolicach Żegociny oraz ich skutki w krajobrazie, [w:] Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku: konferencja naukowa w Krakowie 7-9 maja 1998, L. Starkel, J. Grela (red.), Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, Kraków, 177-184.
• [6] Gorczyca E., 2004, Przekształcanie stoków fliszowych przez procesy masowe podczas katastrofalnych opadów (dorzecze Łososiny), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 102 s.
• [7] Grela J., Słota H., Zieliński J. (red.), 1999, Dorzecze Wisły: monografia powodzi lipiec 1997, IMGW, Warszawa, 199 s.
• [8] Kveton V., Smensky R., Vesely R., 1997, Rozlozeni srazek pri povodnich v červenci 1997, Meteorologicke Zpravy, 50 (6), 171-177.
• [9] Maciejewski M., Ostojski M. S., Walczykiewicz T. (red.), 2011, Dorzecze powodzi. Monografia powodzi maj-czerwiec 2010, IMGW-PIB, Warszawa, 236 s.
• [10] Niedźwiedź T., 1972, Heavy rainfall in the Polish Carpathians during the flood in July 1970, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 6, 194-198.
• [11] Niedźwiedź T., Czekierda D., 1998, Cyrkulacyjne uwarunkowania katastrofalnej powodzi w lipcu 1997 roku, [w:] Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku: konferencja naukowa w Krakowie 7-9 maja 1998, L. Starkel, J. Grela (red.), Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, Kraków, 53-66.
• [12] Patkowski B., 2002, Rola ekstremalnych wezbrań w kształtowaniu koryta Uszwicy (na przykładzie powodzi w latach 1997-1998), Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej, 81 (3), 139-152.
• [13] Rączkowski W., Mrozek T., 2002, Actating of landsliding in the Polish Flysch Carpathians by the end of the 20th century, Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 36, 91-111.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).