Osady paleogeńskie w polskiej części niecki żytawskiej – nowe światło na problem wieku zapadliska tektonicznego

Kasiński, J. R.; Badura, J.; Pańczyk, M.; Pecskay, Z.; Saternus, A.; Słodkowska, B.; Urbański, P.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Osady paleogeńskie w polskiej części niecki żytawskiej – nowe światło na problem wieku zapadliska tektonicznego

Autorzy

Kasiński J. R. , Badura J. , Pańczyk M. , Pecskay Z. , Saternus A. , Słodkowska B. , Urbański P.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Paleogene deposits in the Polish part of the Zittau Basin – new light on the age of the tectonic depression

Języki publikacji

Abstrakty

Celem prac było rozpoznanie i zbadanie profilu osadów kenozoicznych na południowo-wschodnim obrzeżeniu niecki żytawskiej (ryft Ohrzy) u zbiegu granic Polski, Czech i Niemiec oraz określenie wieku skał osadowych i wulkanicznych związanych z wulkanizmem synsedymentacyjnym. Zlokalizowany w sąsiedztwie miejscowości Markocice otwór wiertniczy Opolno Zdrój PIG-1 osiągnął głębokość 200,0 m p.p.t. i został zatrzymany w utworach podłoża krystalicznego niecki żytawskiej; przewiercono nim cały profil serii osadowej wraz z wulkanitami. Próbki pobrane z rdzenia wiertniczego posłużyły do badań litologiczno-sedymentologicznych oraz laboratoryjnych, w tym do badań mineralogiczno-petrograficznych skał wulkanicznych i do oznaczenia wieku radiometrycznego metodą K-Ar (trzy próbki z rdzenia i jedna próbka referencyjna z odsłonięcia w sąsiedztwie otworu wiertniczego) oraz do badań zespołów sporowo-pyłkowych i fitoplanktonu obecnych w warstwie osadów węglistych nawierconej pod skałami wulkanicznymi (sześć próbek). Skały wulkaniczne datowano na 24,9–32,7 mln lat BP, a zatem utwory te mogły powstać nie później niż w późnym oligocenie. Wyniki badań palinologicznych nie pozwoliły na szczegółowe określenie wieku skał osadowych znajdujących się pod wulkanitami, jednak z superpozycji tych ostatnich wynika jednoznacznie, że są one starsze od górnego oligocenu, a zatem nie mogły powstać później niż we wczesnym oligocenie i stanowią zapewne ekwiwalent stratygraficzny formacji turoszowskiej. Wyniki badań przesuwają zatem początek sedymentacji utworów węglonośnych w niecce żytawskiej co najmniej do późnego paleogenu.

The aim of the study was to identify and examine the Cenozoic strata in the southeastern margin of the Zittau Basin (Ohře Rift) at the crossborder of Poland, Czech Republic and Germany, and to determine the age of the sedimentary and volcanic rocks related to synsedimentary volcanic events. The Opolno Zdrój PIG-1 borehole, located near the village of Markocice, reached a depth of 200.0 m b.g.l. and it was stopped in the crystalline basement of the Zittau Basin, piercing the whole sedimentary series together with the volcanites. A number of sedimentological and lithological studies and laboratory examinations have been performed on samples taken from drill cores. They included (1) a mineralogical/ petrographic study of volcanic rocks and absolute age determination using the K-Ar method (three samples from the borehole and one reference sample from a neraby outcrop) and (2) research of pollen-spore and phytoplankton assemblages from a layer of lignite-bearing sediments lying below the volcanic rocks (six samples). This work determined the age of the covering volcanic rocks at the 24.9– 32.7 million years BP, and therefore, the lignite-bearing rocks may have been deposited no later than the Late Oligocene. Although the results of palynological studies did not allow detailed determination of the age of the sedimentary rocks lying below the volcanites, but the superposition of the latter shows evidently that they are older than the Late Oligocene. They could not have been deposited later than in the Early Oligocene and are probably a stratigraphic equivalent of the Turoszów Formation. Thus, the results move the beginning of sedimentation of the coal-bearing layers in the basin Zittau Basin at least to the Late Paleogene.

Słowa kluczowe

paleogen datowania K-Ar niecka żytawska rów kruszcogórski bazaltoidy Dolny Śląsk

Paleogene K-Ar dating Zittau Basin Ore Mts. Graben basaltoids Lower Silesia

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2015

Tom

nr 461

Strony

295--324

Opis fizyczny

Bibliogr. 60 poz., rys., tab., zdj.

Twórcy

autor

Kasiński J. R.

jacek.kasinski@pgi.gov.pl

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Badura J.

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Pańczyk M.

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Pecskay Z.

Institute of Nuclear Research of the Hungarian Academy of Science (Atomki), H-4026 Debrecen, Bemtér 18/c, PO Box 51

autor

Saternus A.

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Słodkowska B.

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Urbański P.

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Bibliografia

1. AHRENS H., 1959 — Stratigraphisch-tektonische Untersuchungen im Tertiar von Seifhennersdorf. Geologie, 8: 340.
2. AHRENS H., LOTSCH D., 1963 — Tektonische Bewegungen im Tertiar der zentralen Niederlausitz. Geologie, 12: 833–849.
3. ALIBERT C., LETTERRIER J., PANASIUK M., ZIMMERMANN J.-L., 1987 — Trace and isotope geochemistry of the alkaline Tertiary volcanism in southwestern Poland. Lithos, 20: 311–321.
4. BADURA J., 2009 — Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Bogatynia (782). Panstw. Inst. Geol., Warszawa.
5. BADURA J., PECSKAY Z., KOSZOWSKA E., WOLSKA A., ZUCHIEWICZ W., PRZYBYLSKI B., 2005 — New age and petrological constraints on Lower Silesian basaltoids, SW Poland. Acta Geodyn. Geomater., 139: 7–15.
6. BALOGH K., 1985 — K/Ar dating of Neogene volcanic activity in Hungary: experimental technique, experiences and methods of chronologic studies. Hung. Acad. Sci. Inst. Nucl. Sci. (Atomki), D: 277–288.
7. BELLON H., KOPECKY L., 1980 — Radiometric age datation of the rift volcanism of the Bohemian Massif. Modern Geol., 7: 178–185.
8. BELLON H., BUZEK E., GAUDANT J., KVAEEK Z., WALTHER H., 1998 — The Eeske stoedohooi magmatic complex in Northern Bohemia 40K-40Ar ages for volcanism and biostratigraphy of the Cenozoic freshwater formation. Newsl. Stratigr., 36: 77–103.
9. BEREZOWSKI Z., 1973 — Szczegółowa Mapa Geologiczna Sudetów wskali 1:25 000, ark. Bogatynia. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
10. BERGGREN W.A., KENT D.V., SWISHER III C.C., AUBRY M.-P., 1995 — A revised Cenozoic geochronology and chronostratigraphy. W: Geochronology Time Scales and Global Stratigraphic Correlation (red. W.A. Berggren i in.). SEMP Spec. Publ,. 54: 129–212.
11. BIAŁEK D., BADURA J., KASINSKI J.R., PRZYBYLSKI B., WIŚNIEWSKI J., ZAGOŻDŻON P.P., 2003 — Wycieczka 5. Wendyjskie podłoże i kenozoiczna pokrywa pogranicza łużycko-izerskiego. W: Przewodnik do wycieczek LXXIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego: 26–39. WIND, Wrocław.
12. BIRKENMAJER K., PECSKAY Z., 2002 — Radiometric dating of the Teriary volcanics in Lower Silesia, Poland. I. Alkali basaltic rocks of the Opole region. Bull. Pol. Akad. Sci., Ser. Sci. Terre, 50: 31–50.
13. BIRKENMAJER K., PECSKAY Z., GRABOWSKI J., LORENC M. W., ZAGOŻDŻON P.P., 2007 — Radiometric dating of the Tertiary volcanics in Lower Silesia, Poland. V. K-Ar and palaeomagnetic data from Late Oligocene to Early Miocene basaltic rocks of the North-Sudetic Depression. Ann. Soc. Geol. Polon., 77: 1–16.
14. BOHME M., 2007 — Revision of the cyprinids from the Early Oligocene of the Eeske Stoedohooi Mountains and the phylogenetic relationships of Protothymallus Laube 1901 (Teleostei, Cyprinidae, Gobioninae). Acta Mus. Nar. Pragae, Ser. B, Hist. Natur., 63: 175–194.
15. BRAUSE H., 1989 — Miozane tektonische Bewegungen in der SE-Lausitz. Wissentsch.-techn. Informationsdienst Zentr. Geol. Inst., A 30: 31–34.
16. DALRYMPLE G.B., LANPHERE M.A., 1969 — Potassium-argon dating: principles, techniques and applications to geochronology. W.H. Freeman, San Francisco.
17. von DANIELS C.H., CICHA I., SPIEGLER D., 1985 — Correlation of Neogene regional stages between the boreal Tertiary of NW Germany and the Paratethys using Uvigerina (Foraminifera). W: 8th Symposium on European Late Cenozoic Mineral Resources. Abstracts: 163–165. Hungarian Geol. Surv., Budapest.
18. DITTRICH P., STEDING D., 1989 — Vorratsberechnung Braunkohlenerkundung Zittau 1988: Bereichsteil Geologie. VEB Geol. Forsch. Erkund. Arch. Sachs. Landesamt fur Umwelt und Geol., Bereich Boden und Geol., Freiberg.
19. DYJOR S., 1986 — Evolution of sedimentation and palaeogeography of near-frontier areas of the Silesian part of Paratethys and of the Tertiary Polish-German basin. Zeszyty Nauk. AGH, 1077, Geologia, 12: 7–23.
20. DYJOR S., 1994 — Formacja młodotrzeciorzedowa i związane z nią węgle brunatne Dolnego Śląska. Prac. Nauk. Inst. Gór. Politechn. Wrocł., 74, Konferencje, 16: 82–90.
21. FEJFAR O., KVAECK Z., 1993 — Excursion nr 3. Tertiary basins in Northwest Bohemia. Jahr. Paläont. Gesellsch., 63: 1–35.
22. HIRSCH D., RASCHER J., SCHULZE H., 1989 — Die Braunkohlen-Lagerstatten der Oberlausitz (Tertiarbecken von Berzdorf und Zittau). Wissentsch.-techn. Informationsdienst Zentr. Geol. Inst., A 30: 10–19.
23. Informacia po II i III etapam 1977/78 gg. podtimy 1.13.2.: Sostavlini kart prognoza uglinosnosti pirspiktivnych tiritorij stran-elenov SEV i ich promyšlenna ocenka. 1978. Sov. Ekon. Vzaimopom., Post. Komm. Geol. – Deleg. GDR, Berlin.
24. JECZMYK M., BERESTKA A., BELOK A., BITTMAROWA M., IWASINSKA I., JUSKOWIAKOWA M., KANASIEWICZ J., KOŚCIOWKO H., MARCINKOWSKI S., MORAWSKA T., PANASIUK M., SOKOŁOWSKA G., 1982 — Wyniki rozpoznania geologiczno-surowcowego mineralizacji toru i pierwiastkow towarzyszących. Rejon Markocice–Opolno-Zdroj. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
25. KANASIEWICZ J., 1990a — Wyniki badań geologicznych podłoża krystalicznego w rejonie niecki żytawskiej. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
26. KANASIEWICZ J., 1990b — Structure and mineralization of the ENE part of the Ohoe continental rift. Geotect. Metall., 14: 141–147.
27. KASIŃSKI J.R., 1990 — Opracowanie kartograficzne tektoniki podłoża osadów trzeciorzędowych w niecce żytawskiej. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
28. KASIŃSKI J.R., 1991 — Tertiary lignite-bearing lacustrine facies of the Zittau Basin: Ohoe rift system (Poland, Germany and Czechoslovakia. W: Lacustrine facies analysis (red. P. Anadon). Spec. Publ. Int. Assoc. Sediment. Geol., 13: 93–107.
29. KASIŃSKI J.R., 2000a — Geological atlas of the Tertiary lignite-bearing association in the Polish part of the Zittau Basin, scale 1:50 000. Panstw. Inst. Geol., Warszawa.
30. KASIŃSKI J.R., 2000b — Propozycja podziału litostratygraficznego osadów trzeciorzędowej asocjacji brunatnowęglowej w polskiej cześci Górnołużyckiego Zagłębia Węgla Brunatnego. W: XXIII Sympozjum „Geologia formacji węglonośnych Polski” (red. I. Lipiarski): 69–79. AGH, Krakow.
31 KASIŃSKI J.R., PANASIUK M., 1987 — Geneza i ewolucja strukturalna niecki żytawskiej. Biul. Państw. Inst. Geol., 357: 5–35.
32. KASIŃSKI, J.R., SATERNUS A., 2011 — Dokumentacja geologiczna wyników otworu badawczego Opolno Zdrój PIG 1 dla potrzeb zadania geologicznego pt. „Zintegrowany program płytkich wierceń badawczych dla rozwiązania istotnych problemów budowy geologicznej Polski”. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
33. KASIŃSKI J.R., BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2003 — Kenozoiczne zapadliska tektoniczne północno-zachodniego przedpola Sudetow Zachodnich.W: Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzędu (red. W. Ciężkowski i in.): 183–196. WIND, Wrocław.
34. KASIŃSKI J.R., PIWOCKI M., SWADOWSKA E., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., 2010 — Charakterystyka węgla brunatnego z miocenu Niżu Polskiego na podstawie wybranych profili. W: Złoża kopalin – aktualne problemy prac poszukiwawczych, badawczych i dokumentacyjnych (red. M. Panczyk). Biul. Państw. Inst. Geol., 439/1: 99–153.
35. KASIŃSKI J.R., SATERNUS A., BADURA J., PAŃCZYK M., PECSKAY Z., SŁODKOWSKA B., URBAŃSKI P., 2011 — Problem 1. Zdefiniowanie wieku zapadliska żytawskiego – otwór Opolno Zdrój PIG-1. W: Zintegrowany program płytkich wierceń badawczych dla rozwiązania istotnych problemów budowy geologicznej Polski (red. J. Nawrocki): 5–57. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
36. KOPECKY L., 1971 — Krušnohorsko-oharecka zona, rynsky prolom a jejich vyznam pro hlubinnou stavbu. W: Vyzkum hlubinne geologicke stavby Eeskoslovenska: 157–185. Ust. uzite geofyziky, Brno.
37. KOPECKY L., 1979 — Magmatism of the Ohre Rift in the Bohemian Massif, its relationship to the deep fault tectonics and to the geologic evolution, and its mineralization.W: Czechoslovak geology and global tectonics (red. M. Mahel, P. Reichwalder): 167–181. Veda, Bratislava.
38. ODIN G.S., ADAMS C.J., ARMSTRONG R.L., BAGDASARYAN G.P., BAKSI A.K., BALOGH K., BARNES I.L., BOELRIJK N.A.L.M., BONADONNA F.P., BONHOMME M.G., CASSIGNOL C., CHANIN L., GILLOT P.Y., GLEDHILL A., GOVINDARAJU K., HARAKAL R., HARRE W.,HEBEDAE.H., HUNZIKER J.C., INGAMELLS C.O., KAWASHITA K., KISS E., KREUTZER H., LONG L.E., MCDOUGALL I., MCDOVELL F., MEHNERT H., MONTIGNY R., PASTEELS P., RADICATI F., REX D.C., RUNDLE C.C., SAVELLI C., SONET J., WELIN E., ZIMMERMANN J.L., 1982 — Interlaboratory standards for dating purposes. W: Numerical dating in stratigraphy (red. G.S. Odin): 123–149. Wiley & Sons, Chichester, New York, Brisbane.
39. PANASIUK M., 1985 — Wyniki datowania wieku bezwzględnego law wulkanicznych rejonu Bogatyni metodą potasowo-argonową (K-Ar). Prz. Geol., 34, 3: 150–152.
40. PECSKAY Z., TOTH E., MIZSAK A., 2011 — K/Ar dating of Tertiary basaltic rocks from Zittau Basin, West Sudetes, SW Poland. Hungarian Acad. Sci. Inst. of Nuclear Sciences (Atomki). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
41. PEŠEK J., 1988 — Brown-coal and lignite deposits in Czechoslovakia. Folia Mus. Rer. Nat. Bohem. Occid., Geol., 27: 1–56.
42. PFEIFFER L., KAISER G., PILOT J., 1984 — K-Ar-Datierung von jungen Vulkaniten im Suden der DDR. Freib. Forschungsh., C 389: 93–97.
43. PFEIFFER L., WENZEL T., ECKSTEIN L., 1990 — Neue Alterswerte vom Oberwiesenthaler Eruptivstock im Westerzgebirge und ihre geologischen Konsequenzen. Freib. Forschungshefte, C 441: 115–119.
44. PIWOCKI M., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., 1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo-pyłkowe neogenu na Niżu Polskim. Prz. Geol., 43, 11: 916–927.
45. PIWOCKI M., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., 1997 — Neogene of the Polish Lowlands – lithostratigraphy and pollen-spore horizons. Geol. Quart., 41, 1: 21–40.
46. STANDKE G., 1996 — Stratygrafia i facje dolnołużyckiej serii trzeciorzedowej. Prz. Geol. 44, 12: 1223–1228.
47. STEIGER R.H., JAGER E., 1977 — Subcommission on Geochronology: convention of the use of decay constants in geology and geochronology. Earth Planet. Sci. Lett., 36: 359–362.
48. STEININGER F., SENES J., KLEEMANN K., ROGL F. (red.), 1985 — Neogene of the Mediterranean Tethys and Paratethys. Stratigraphic correlation tables and sediment distribution maps. Vol. 1, 2. Inst. Paleont. Univ. Vienna, Wien.
49. SUHR P., 2003 — The Bohemian Massif as a catchment area for the NW European Tertiary Basin. Geolines, 15: 147–159.
50. ŠIBRAVA V., HAVLIEEK P., 1980 — Radiometric age of Plio-Pleistocene volcanic rocks of the Bohemian Massif. Vést. Ústø. úst. geol., 55: 129–139.
51. SZYMKOWIAK A., PANASIUK M., 1985 — Charakterystyka petrograficzna i geochemiczna law bazaltowych rejonu Bogatyni. Kwart. Geol., 29, 3/4: 729–754.
52. ULRYCH J., DOSTAL J., ADAMOVIC J., JELINEK E., ŠPACEK P., HEGNER E., BALOGH K., 2011 — Recurrent Cenozoic volcanic activity in the Bohemian Massif (Czech Republic). Lithos, 123: 133–144.
53. ULRYCH J., PIVEC E., LANG M., BALOGH K., KROPAEEK V., 1999 — Cenozoic intraplate volcanic rock series of the Bohemian Massif: a review. Geolines, 9: 123–129.
54. TODT W., LIPPOLT H.-J., 1975 — K-Ar-Altersbestimmungen an Vulkaniten bekannter palaomagnetischer Feldrichtung. II. Sachsen. Jb. Geophys., 41: 641–650.
55. VACL J., 1966 — Tertiary of the Bohemian part of the _itava Basin. W: Regional geology of Czechoslovakia (red. V. Zoubek). T. 1: 543–550. Geol. Surv. Czechoslov., Praha.
56. VACL J., EADEK J., 1962 — Geologicka stavba hradecke easti zitavske panve. Sb. Ústø. úst. geol., 27: 331–382.
57. VANE M., 1987 — Navrh noveho stratigrafickeho dileni severoeeskeho tercieru. Geol. prùzk., 29: 9–11.
58. WALTHER H., 1996 — Das Tertiar-Vorkommen von Seifhennersdorf (Oberlausitz, Deutschland). N. Jb. Geol. Paläont. Abh., 200: 5–26.
59. ZAGWIJN H.W., HAGER H., 1987 — Correlations of continental and marine Neogene in the south-eastern Netherlands and the Lower Rhine district. Meded. Werkgr. Tert. Kwart. Geol., 24: 59–78.
60. ZIEMBINSKA-TWORZYDŁO M., 1992 — Lower Miocene succession of plant communities in Turow (Poland).W: Proceedings of Pan-Europaean Palaeobotanical Conference. Palaeovegetational development in Europe and regions relevant to its palaeofloristic evolution: 251–256. Mus. Nat. Hist., Wien.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-34784dc0-5672-4c79-b504-64cd011e57e1