Studia nad warsztatem budowlanym zamku biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie

• Autorzy: Majewski M. , Wasik B. , Wiewióra M.

Warianty tytułu

EN

Analysis of Building Methods used in the Bishops of Chełmno Castle in Wąbrzeźno

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Zamek w Wąbrzeźnie był siedzibą biskupów chełmińskich. Jego budowę rozpoczął Herman von Prizn przed 1321 rokiem. Ucierpiał podczas wojny trzynastoletniej, został odbudowany, a następnie rozbudowywany przez biskupa Macieja Konopackiego w początku XVII wieku. Warownia została zniszczona podczas potopu szwedzkiego i w XVIII-XIX wieku popadała ruinę oraz ulegała rozbiórkom na materiał budowlany. Zamek swoim układem i wyglądem nawiązywał do konwentualnych zamków krzyżackich. Składał się z zamku wysokiego na planie kwadratu, z trzema skrzydłami i wieżą główną na osi kurtyny wschodniej. Główne pomieszczenia, w tym kaplica, mieściły się w skrzydle południowym, które jako jedyne związane było z murowanym krużgankiem. Budynki zamku wysokiego otaczał parcham z murem obronnym, a wjazd wiódł przez szyję bramną. Ode wschodu znajdowało się wydłużone, nieregularne, murowane przedzamcze, oddzielone od zamku wysokiego fosą. Badania archeologiczne prowadzone były na zamku w latach 2010-2011. Do dziś z założenia zachowały się skromne relikty murowane, zwłaszcza w partii południowo-zachodniej zamku wysokiego i resztki wieży. Mury wzniesiono z cegły na kamiennym fundamencie. Od zachodu stwierdzono, że kurtyna została częściowo posadowiona na warstwie gruzu ceglanego, w innych miejscach bezpośrednio na calcu (warstwie nienaruszonej przez człowieka). Do budowy fundamentów wykorzystywano kamień polny, po części łupany i ciosany, układany w warstwy. Pomiędzy większymi układano warstwy małych kamieni i łupków. Mur ceglany był pełny (wykonany z cegły na całej grubości). Oryginalne lica zachowały się w niewielu miejscach – odnotowano wątek wendyjski i gotycki. Zachował y się trzy otwory wejściowe do skrzydeł: wejście ze schodami ceglanymi do nieco zagłębionego w ziemi pomieszczenia południowego skrzydła zachodniego oraz dwa do piwnic skrzydła południowego. Były to szyje z ceglanymi schodami. Najbardziej wysunięta w dziedziniec była położona na osi skrzydła, fragmentarycznie zachowana szyja piwniczna. Zachowały się także przyziemne partie ścian działowych zachodniej części skrzydła południowego oraz filary piwnic, a także bruk w pomieszczeniu zachodnim. Podczas badań architektonicznych stwierdzono, że ściany skrzydła południowego i zachodniego są przewiązane, natomiast fundamenty murowanego krużganka skrzydła południowego dostawione zostały do tych ścian na styk. W 2011 roku odsłonięto natomiast wschodni mur parchamu – zachowany do prawie 4 m wysokości, wzniesiony z cegły w wątku gotyckim na kamiennym fundamencie. Podczas badań odkryto też 88 egzemplarzy ceramiki budowlanej. Prócz kształtek żebrowych, o ścieżnicowych, płytek posadzkowych, dachówek itp. do najciekawszych należą fragmenty maswerku okiennego oraz arkadkowego fryzu maswerkowego, do którego analogie można znaleźć m.in. na dawnej katedrze w Chełmży.

EN

Wąbrzeź no castle was the seat of the Bishops of Chełmno. Its construction was started by Herman von Prizn before 1321. The castle was partly damaged during the Thirteen Years War and then rebuilt. The complex was developed further by Bishop Maciej Konopacki at the beginning of the 17th century. The stronghold was destroyed during the Swedish Deluge (the 2nd Northern War). In the 18th and 19th centuries the castle ruins were gradually dismantled and the materials used for building purposes elsewhere. The castle’s spatial arrangement and appearance reminds us of traditional Teutonic castles. It consisted of the High Castle built according to a square plan, with three wings and the main tower located on the axis of the eastern curtain wall. The main rooms, including the chapel, were located in the southern wing, which was the only wing bound to a brick gallery. The buildings of the High Castle were surrounded by an outer ward with a defensive wall. The entrance was through a gateway passage. In the east an irregular, elongated outer bailey was located, which was separated from the High Castle by a moat. Archaeological investigation was conducted in the castle in the years 2010-2011. Only a very modest amount of masonry relicts have survived to our time, especially in the south-western part of the High Castle and some remains of the tower. The walls were built of brick upon a stone foundation. The investigation found that in the west part, the curtain wall was partly built on a layer of brick rubble and in other places directly on bedrock (the substrate not subject to human action). The foundations were made of field stone, partly hewn into shape and arranged in layers. Spaces between large stones were filled with split stone and small stones. The wall was constructed with full bricks (solid throughout). The original facing of walls has been preserved only in a few places, Slavic and gothic bond brickwork was uncovered. Three door openings have been preserved: an entrance with stairs leading to a room slightly submerged into the ground in the southern part of the western wing and two openings leading to cellars in the southern wing. These were enclosed passageways with brick stairs. The partially preserved entrance passageway to the cellar located on the axis of the wing protrudes furthest into the courtyard. Lower parts of partition walls in the western part of the southern wing have been preserved along with cellar pillars and a pavement in the western room. Architectural analysis confirmed that the walls of the southern and western wings are bound together, and the foundations of the brick gallery of the southern wing were built to adjoin to these walls. In 2011 the eastern wall of the outer ward was uncovered – which has been preserved up to aheight of almost 4 m. It was built of brick with gothic bond on a stone foundation. During the investigation 88 samples of ceramic building elements were found. Apart from rib and door-frame profiles, floor tiles and roof tiles, interesting fragments of window tracery and arcaded tracery frieze were found which are similar to elements found in the old Chełmża cathedral and other buildings.

Słowa kluczowe

PL

Wąrzeźno; zamek biskupów; architektura; detal architektoniczny; warsztat budowlany

EN

Wąbrzeźno; bishop’s castle; architecture; architectural detail; building materials and methods

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2014
• Tom: Nr 38
• Strony: 54--65
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz., il.

Twórcy

autor

Majewski M.

• Instytut Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury

autor

Wasik B.

• Instytut Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury

autor

Wiewióra M.

• Instytut Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury

Bibliografia

• 1. Agata Mamot, Maciej Majewski, Wojciech Miłek, Bogusz Wasik. M. Majewski, Detal architektoniczny z zamku biskupów w Wąbrzeźnie, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury), Toruń. 2010
• 2. M. Wiewióra, Opracowanie wyników badań zamku biskupów w Wąbrzeźnie w 2010r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury, Toruń, 2010.
• 3. M. Wiewóra, Nowe źródła do dziejów zamku biskupów w Wąbrzeźnie, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury, Toruń, 2011.
• 4. M. Wiewóra, Opracowanie wyników badań zamku biskupów w Wąbrzeźnie w 2011 r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury, Toruń, 2011.
• 5. B. Wasik, Inwentaryzacja reliktów architektury odkrytych podczas badań zamku w Wąbrzeźnie w 2010r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury, Toruń, 2010.
• 6. J. Baciński, Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie, Wąbrzeźno, 2004, s. 9-17; 43-52.
• 7. M. Rzeczkowska-Sławińska, Zamek biskupi w Wąbrzeźnie, Państwowa Służba Ochrony Zabytków w Bydgoszczy, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu, Zakład Archeologii Architektury, Toruń 1961, s.18-20; 21-28. 7
• 8. J. Bacińska, Zamek w Wąbrzeźnie, Rocznik Grudziądzki, t.4, 1965, s. 7-27.
• 9. B. Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa, 1974, s. 301-302.
• 10. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon Zamków w Polsce, Warszawa 2002.
• 11. W. Heym, Die Burg des frühen Mittelalters Friedeck in Briesen: (ein Beitrag zum Bau deutscher Burgen im Osten und zur Urgeschichte der Stadt Briesen, Gothiskandza H. 3, Danzig, 1941.
• 12. M. Majewski, Detal architektoniczny [w:] Zamek w Grudziądzu. Materiały i studia, red. M. Wiewióra, Toruń, 2012, s. 217-271.
• 13. T. Mroczko, Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa, 1980, s. 249.
• 14. I. Sławiński, A. Cabała, Inwentaryzacja detali architektonicznych. Zamek w Pokrzywnie – zamek wysoki, średni, przedzamcze, pow. Grudziądz, woj. bydgoskie, Toruń, T. 324, maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń, 1966, s. 4-5.
• 15. J. Heise, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen. H. 5; Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Kulm, Danzig. 1887, s. 46.