Współczesny obraz dolnośląskiego folwarku

• Autorzy: Gubańska Renata

Warianty tytułu

EN

Current picture of Lower Silesia grange

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dolny Śląsk jest regionem wyróżniającym się korzystnymi warunkami zarówno glebowymi, jak i klimatycznymi1 (Kondracki, 2001). Urodzajne ziemie, stosunkowo krótkie zimy oraz ciepłe miesiące letnie wpłynęły na przekształcenie tego obszaru w krainę typowo rolniczą. Już we wczesnym średniowieczu na omawianym terenie intensywnie rozwijała się gospodarka agrarna. Na przestrzeni wieków wspomniany rozwój znalazł odzwierciedlenie nie tylko w bezpośredniej uprawie czy też hodowli, ale także w zapewnieniu odpowiedniej bazy gospodarczej. W skład wspomnianego zaplecza wchodziły różnego rodzaju budynki, których funkcja była dostosowywana indywidualnie do potrzeb wybranego gospodarstwa. W zależności od prowadzonej działalności dominował właściwy typ zabudowy, tzn. jeżeli głównie zajmowano się uprawą roli – występowały przede wszystkim budynki o funkcji magazynowej (spichlerze, stodoły), w przypadku nastawienia wybranego gospodarstwa na hodowlę – przeważały zabudowania inwentarskie (obory, owczarnie, chlewnie, kurniki, itp.). To właśnie obiekty, stanowiące zaplecze produkcji rolnej gospodarstw wielkoobszarowych, nazwano folwarkiem. Należy pamiętać, że właściciele ziemscy bardzo często budowali swoje siedziby mieszkalne na terenie folwarku lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie2. Rezydencje otaczano przemyślanymi założeniami ogrodowymi, parkowymi bądź ogrodowo‐parkowymi. Powstawały w ten sposób wspaniałe zespoły dworsko‐ lub pałacowo‐folwarczne, które licznie zachowały się na terenie Dolnego Śląska. Celem artykułu jest analiza historyczna powstania i rozwoju zespołów folwarczno‐dworskich i pałacowo‐dworskich na obszarze Dolnego Śląska, ocena stanu aktualnego i próba prognozy na przyszłość.

EN

Numerous granges in the neighbourhood of Wrocław could be noticed as early as medieval times. New granges were intensively created through the ages. A setback of grange building happened after 1945 when former manors became state property. Since then, former grange sets were only exploited, usually without any necessary maintenance and alteration work which lead to their destruction and even ruin. The grange objects which were adapted for educational or health services are in a much better state of preservation, as maintenance works were usually performed there. It is necessary to remember that palace‐ or palace‐grange sets were independent units which influenced and still influence spatial village composition in places where they existed. Through centuries they created the village cultural landscape, creating in that way the cultural heritage of the region. Unfortunately, in most inspected sets which are characterized by their historical values, a constant degradation can be noticed. The only chance of preservation for those former land estates is finding them a new function according to present needs, and a responsible landlord who would bring them back to their former glory. It is necessary to stress the need for preserving and protecting the heritage of what the former palace‐grange sets constitute without doubt. Finding appropriate functions and owners, specifying law, respecting it and state patronage is certainly a way to save those forgotten granges.

Słowa kluczowe

PL

Dolny Śląsk; zespoły folwarczno-dworskie; kompozycja przestrzenna

EN

Lower Silesia; palace‐grange complexes; spatial composition

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2008
• Tom: nr 10
• Strony: 178--185
• Opis fizyczny: Bibliogr. 6 poz., ryc., fot.

Twórcy

autor

Gubańska Renata

• Uniwersytet Przyrodniczy, Instytut Architektury Krajobrazu, Wrocław, Polska

Bibliografia

• Encyklopedia rolnicza i wiadomości związek z niem mających, 1873, Warszawa.
• Gubańska R., 2007: Współczesny stan zachowania dawnych dolnośląskich zespołów pałacowo‐folwarcznych. [w:] „Renowacja budynków i modernizacja obszarów zabudowanych”, Wyd. Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, t. 3, s. 93–100.
• Gubańska R., 2005a: Folwarki nizinne Dolnego Śląska od połowy XVIII do XX w. (monografia), Wyd. AR we Wrocławiu, Wrocław.
• Gubańska R., 2005b: Adaptacja dawnych folwarków szansą rozwoju dolnośląskiej wsi [w:] „Architektura Krajobrazu”, nr 3‐4 2005, Wyd. AR we Wrocławiu, Wrocław, s. 38–44.
• Kondracki J., 2001: Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Wrzesińskiego W. (red.), 2006: Dolny Śląsk – Monografia historyczna, 2006, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.