Studia medyczne Jana Jaśkiewicza na Uniwersytecie Wiedeńskim (1766/1767-1775)

• Autorzy: Wójcik Andrzej J. , Siembab Mateusz

Identyfikatory

DOI

10.4467/0023589XKHNT.23.031.18411

Warianty tytułu

EN

Jan Jaśkiewicz’s medical studies at the University of Vienna (1766/1767-1775)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

During the Age of Enlightenment, many Poles pursued medical studies at various European universities. One of them was Jan Dominik Piotr Jaśkiewicz. Born on 6 July 1749 in Lviv to an Armenian family, he moved to Vienna in the late 1760s to study medicine at the university under the supervision of renowned professors: Anton de Haën, Heinrich Johann Nepomuk von Crantz, Nikolaus Joseph von Jacquin, and others. Jaśkiewicz graduated in 1775 with a Doctor of Medicine degree, based on the thesis titled “Dissertatio inauguralis medica sistens pharmaca regni vegetabilis”, in which he provided a list, description, and healing properties of some plant species, arranged according to the systematics of Carl von Linnè (Linnaeus). Through his dissertation, Jaśkiewicz popularized in Poland the views of the Viennese medical school, among others, on the medical use of digitalis. For some time he remained in Vienna, attempting to secure a suitable position. Between 1780 and 1783, Jaśkiewicz expanded his knowledge of nature through travels to Italy, Germany, and France. After presenting his mineralogical observations in Paris, Jaśkiewicz was appointed as a correspondent member of the Paris Academy of Sciences. It was during this time in Paris that Jaśkiewicz met Jan Śniadecki, who later became his friend, colleague, and patient. Subsequently, Hugo Kołłątaj appointed Jaśkiewicz as a professor of natural history and chemistry at the Crown’s Main School in Kraków (Jagiellonian University). He began his lectures in Kraków on 1 October 1783. It should be emphasized that Jaśkiewicz laid the foundations for Polish scientific vocabulary. He also played a crucial role in establishing a chemical laboratory and organizing a botanical garden and a cabinet of natural history. In February 1783, Jaśkiewicz took on the position of a hospital physician (director) at the St. Barbara Academic Hospital, where he focused on organizing the hospital’s finances and management. Around the same time, he declined additional remuneration for this role. In 1787, Jaśkiewicz assumed the duties of the house physician for the Wielopolski margrave in Pińczów. Jaśkiewicz died in Kraków on 14 November 1809. Throughout his life, he was an active physician and performed his medical career independently of other duties. Jaśkiewicz gained considerable recognition and popularity for his achievements in the medical field.

Słowa kluczowe

PL

Jaśkiewicz Jan; Arcyksięstwo Austriackie; Wiedeń; uniwersytet; studia medyczne; rozprawa doktorska; Kraków; Szkoła Główna Koronna

EN

Jaskiewicz Jan; Austrian Archduke; Vienna; university; medical studies; doctoral dissertation; Kraków; Crown’s Main School

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 68, nr 3
• Strony: 155--190
• Opis fizyczny: Bibliogr. 100 poz., 1 il., faks., 1 fot., 1 portr.

Twórcy

autor

Wójcik Andrzej J.

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

• https://orcid.org/0000-0002-7570-8658

autor

Siembab Mateusz

• Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza

• https://orcid.org/0000-0002-5155-157X

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• Archiv Universität Wien [AUW], Acta Incl. Facult. Med. ab 1764-1765, MED 1.12, Akten der Medizinischen Fakultät XII; Acta Incl. Facult. Med. ab 1764-1765, MED 9.5.
• Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego [AUJ], rkps 299, Obrady Kollegium Fizycznego Szkoły Królestwa Głównej, Akademii Krakowskiej 1782-1803. Rok Szkolny III od złączenia Szkoły Matematycznej, Fizycznej i Lekarskiej, ogarnionych w Collegium Fizycznym zaczynający się 1go października 1784 a kończyć się mający ostatniego września 1785.
• Biblioteka Jagiellońska [BJ], rkps 3120, Michał Jerzy Poniatowski do Jana Śniadeckiego, Warszawa 15 września 1787 r.; rkps 3137, Pomniejsze papiery i świstki po Janie Śniadeckim. Dokumenty pochodzą z XVIII i XIX w. różnemi pisane rękami.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich [BKCz], rkps 3434 IV, Akta, listy i kwity 1574-1803 [Zbiór aktów i zapisek sądów grodzkich i ziemskich woj. krakowskiego i sandomierskiego].
• Wiener Stadt Bibliotek [WSB], Namen der Werke die mit cursiv-Schrift gedruckten Bücher sind alle in netto Preise.
• Źródła drukowane
• Annalen der Botanik, red. P. Usteri, Zürich 1794.
• Annalen der Literatur und Kunst in den Österreichischen Staaten, 1803, r. 2, nr 1.
• Barącz S., Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lwów 1856.
• Drews P., Deutsche-polnische Literaturbeziehungen 1800-1850, München 2000 (Slavistische Beiträge, t. 398).
• Encyclopædia Britannica: Or a Dictionary of Arts, Sciences, t. 9, cz. 2, red. C. MacFarquhar, G. Gleig, Edinburgh 1797.
• Epoka wielkiej reformy. Studia i materiały do dziejów oświaty w Polsce XVIII wieku, red. S. Łempicki, Lwów, Warszawa 1923.
• Fizyka Jana Polikarpa Erxlebena w Akademii Getyngskiey, Kraków 1788.
• „Gazeta Krakowska” 26.11.1809, nr 95, s. 1189-1190.
• Hecker J.F.C., Geschichte der neueren Heilkunde, t. 1, Berlin 1839.
• Janusz B., „Mons Pius” Ormian lwowskich, Lwów 1928.
• Jaskevisch [Jaśkiewicz] M. [?], Voyage minéralogique depuis Vienne jusqu’à Freiberg, „La Physique, sur l’Histoire Naturelle et sur les Arts” 1782, suplement, s. 306-313.
• Jaskevisch [Jaśkiewicz] J., Resultate aus den Bemerkungen bey einer mineralogischen Reise von Wien nach Freyberg, „Magazin für das neuste aus der Physik und Naturgeschichte herausgegeben” 1783, t. 2, cz. 1, s. 166-167.
• Jaśkiewicz J., Dissertatio Inauguralis Medica Sistens Pharmaca Regni Vegetabilis quam sub gloriosissimis Auspiciis Augustisimae Romanorum Imperatricis Mariae Theresiae Apostolicae Hungariae, Bohemiae Halliciae ac Lodomeriae Reginae, Archiducis Austriae &c. &c. In antiquissima, ac celeberrima Universitate Vindobonensi Publicae Disquisitioni submittit Joannes Jaśkiewicz Leopolitanus, Vindobona 1775.
• Kitowicz J., Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, t. 1, Petersburg, Mohylew 1855.
• Kośmiński S., Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografią lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej, Warszawa 1883.
• Medicinae Studii Verbesserung, [w:] Codex Austriacus ordine alphabetico compilatus, das ist: eigentlicher Begriff und Innhalt aller unter deß Ertzhauses zu Oesterreich […] einlaufenden Generalien […]. Supplementum Codicis Austriaci, oder Chronologische Sammlung, aller vom 20ten Oktober 1740 bis letzten Dezember 1758 erlassenen Generalien, t. 5, Wien 1777.
• Medicinisch chirurgische Zeitung, t. 2, red. J.J. Hartenkeil, Salzburg 1794.
• Nees von Esenbeck T.F.L., Ebermaier C.H., Handbuch der medicinisch-pharmaceutischen Botanik nach den natürlichen Familien des Gewächsreiches, cz 3, Düsseldorf 1832.
• Schmid C. von, Lekarz cudowny (Der Wunderarzt), Toruń 1845.
• Szumowski W., Krakowska szkoła lekarska po reformach Kołłątaja, Kraków 1929.
• [Trzciński A.], Rozbiór Uwag Kollegium Fizycznego Szkoły Główney Koronney nad Patologią i Terapią przez Przyiaciela Prawdy. R. 1791, [b.m.] 1791.
• Wisłocki W., Katalog rękopisów Biblijoteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, cz. 2, Kraków 1881.
• Withering W., An Account of the Foxglove, and Some of Its Medical Uses: with Practical
• Remarks on Dropsy, and Other Diseases, London 1785.
• Zaleska M.J., Obraz świata roślinnego młodemu wiekowi ofiarowany, Warszawa 1875.
• Literatura przedmiotu
• Acquarelli M., Die Ausbildung der Wunderärzte in Niederösterreich, Göttingen 2017, DOI 10.14220/9783737007535.
• Angetter D.C., Hubmann B., Seidl J., Physicians and Their Contribution to the Early History of Earth Sciences in Austria, [w:] History of Geology and Medicine, red. C.J. Duffin, R.T.J. Moody, C. Gardner-Thorpe, London 2013 (Special Publications, nr 375), s. 445-454, DOI 10.1144/sp375.4.
• Barg L., Teodor Tomasz Weichardt. Konsyliarz Jego Królewskiej Mości Stanisława Augusta. Akademii Rzymsko-Cesarskiej Towarzysz, Wrocław 1999.
• Bednarczyk A., Spory wokół ogólnych poglądów teoretycznych Albrechta von Hallera (8 X 1708-12 XII 1777): w dwusetną rocznicę śmierci, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1978, t. 23, z. 3-4, s. 603-635.
• Bednarczyk A., Filozofia biologii europejskiego Oświecenia: Albrecht von Haller i jego współcześni, Warszawa 1984.
• Bednarczyk A., Jean Baptiste de Lamarck. Spór wokół mechanizacji ewolucji: w dwusetną rocznicę ogłoszenia dzieła Philosophie Zoologie (1809), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2009, t. 54, z. 3-4, s. 31-98.
• Bronza B., Impact of Gerard van Swieten on the Development of Austrian Medicine throughout the 18th Century, „Scripta Medica” 2021, t. 52, nr 1, s. 59-68, DOI 10.5937/scriptamed52-29724.
• Brzeziński T., Medycyna oświecenia, [w:] Wybór tekstów źródłowych do dziejów medycyny polskiej, red. T. Brzeziński et al., Kraków 1983, s. 213-220.
• Brzeziński T., Polskie peregrynacje po dyplomy lekarskie (od średniowiecza po odzyskanie niepodległości w 1918 r.), Warszawa 1999.
• Brzeziński T., Rozwój klinicznej medycyny wewnętrznej i specjalności pokrewnych, [w:] Historia medycyny, red. T. Brzeziński, Warszawa 2014, s. 288-317.
• Brzęk G., Krzysztof Kluk jako szermierz postępowych idei społecznych polskiego Oświecenia, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne” 1955, t. 10, s. 49-78.
• Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej: Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i Rektoratu Hugona Kołłątąja 1777-1786, „Monografie z Dziejów Nauki i Techniki” 1957, t. 2, s. 162-166, 184-194.
• Chamcówna M., Epoka wielkiej reformy, [w:] M. Chamcówna, K. Mrozowska, Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765-1850, t. 2, cz. 1, Kraków 1965, s. 1-60.
• Czarniecki S., Zarys historii geologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 1964.
• Czarniecki S., Jan Jaśkiewicz i jego rola w dziejach nauk geologicznych w Polsce, „Przegląd Geologiczny” 1982, t. 30, nr 10, s. 513-518.
• Czarniecki S., Schiller B., Nowe materiały do dziejów mineralogii na Uniwersytecie Jagiellońskim w okresie profesury Jana Jaśkiewicza, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1964, t. 9, z. 9, s. 242-262.
• Daszkiewicz P., Kamiński M.J., Iwan D., Paweł Czenpiński (1755-1793), Precursor of the Linnaean Classification System in Poland, „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Przyroda” 2021, t. 27, s. 1-8, DOI 10.5281/zenodo.5761245.
• Daszkiewicz P., Tarkowski R., Przyjęcie Jana Jaśkiewicza w poczet członków korespondentów Królewskiej Akademii Nauk w Paryżu - nowe dane i nieznane dokumenty historii polskich nauk geologicznych, „Przegląd Geologiczny” 2009, t. 57, nr 6, s. 474-477.
• Daszkiewicz P., Tarkowski R., Pierwsza osiemnastowieczna próba nauczania nauk geologicznych w Polsce - zapomniany epizod próby reformy szkolnictwa w latach 1776-1768, „Przegląd Geologiczny” 2021, t. 60, nr 7, s. 372-373.
• Górnicki B., Jędrzej Śniadecki jako pediatra, Kraków 1950.
• Gryglewski R.W., Historia medycyny, [w:] Dzieje nauki. Nauki ścisłe i przyrodnicze, Warszawa, Bielsko-Biała 2011, s. 541-648.
• Gryglewski R.W., Narodziny kliniki lekarskiej w Polsce, „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 2011, t. 74, s. 13-17.
• Grzebień L. et al., Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, Kraków 1996.
• Hanecki M., Lekarze polscy, wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego, „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1964, t. 27, nr 1-2, s. 87-92.
• Hanecki M., Lekarze polscy - wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Cz. I (A-E), „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1985, t. 48, z. 4, s. 433-462.
• Hanecki M., Lekarze polscy - wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Cz. II (F-J), „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1986, t. 49, z. 1, s. 1-17.
• Hanecki M., Lekarze polscy - wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Cz. III (K-M), „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1986, t. 49, z. 2, s. 211-230.
• Hanecki M., Lekarze polscy - wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Cz. IV (N-P), „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1986, t. 49, z. 3, s. 335-348.
• Hanecki M., Lekarze polscy - wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Cz. V (R-S), „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1986, t. 49, z. 4, s. 495-505.
• Hanecki M., Lekarze polscy - wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Cz. VI (T-Ż), „Archiwum Historii Filozofii Medycyny” 1987, t. 50, z. 1, s. 129-140.
• Hilmes C., Kubisiak M., Niemieckojęzyczna literatura podróżnicza osiemnastego wieku na podstawie zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Librorum” 2007, t. 14, s. 11-26.
• J.P., Jaśkiewicz Jan Dominik Piotr, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t. 31-32, Warszawa 1903, s. 733.
• Kidd M., Modlin I.M., Van Swieten and the Renaissance of the Vienna Medical School, „World Journal of Surgery” 2001, t. 25, nr 4, s. 444-450, DOI 10.1007/s002680020117.
• Kletter C., Austrian Pharmacy in the 18th and 19th Century, „Scientia Pharmaceutica” 2010, t. 78, nr 3, s. 397-409, DOI 10.3797/scipharm.1004-06.
• Kołodziejczyk J., Nauki przyrodnicze w działalności Komisji Edukacji Narodowej, „Archiwum Nauk Biologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1936, t. 5, z. 2, s. 58-72.
• Korwin L., Ormiańskie rody szlacheckie, Kraków 1934.
• Krasuski A., Zarys farmakohistoryczny naparstnicy, „Medycyna. Organ Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 1935, r. 9, nr 5, s. 157-162.
• Kuźnicka B., Kierunki rozwoju farmacji w Polsce epoki Oświecenia, Warszawa 1982.
• Łopata K., Jan Chrzciciel Dominik Piotr Jaśkiewicz (1749-1809). Lekarz botanik i chemik, [w:] Złota Księga Wydziału Chemii, t. 1, red. E. Szczepaniec-Cięciak, Kraków 2000, s. 107-114.
• Łuszczak T., Nauczyciele i wychowawcy szkół jezuickich we Lwowie 1608-1773, Kraków 2010.
• Maciesza A., Dr. med. Paweł Czenpiński. Członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, Lwów, Warszawa 1923.
• Madurowicz-Urbańska H., Działalność naukowa Jana Jaśkiewicza, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C, Historia Nauk Matematycznych, Fizyko-Chemicznych i Geologiczno-Geograficznych” 1959, z. 3. s. 3-102.
• Madurowicz-Urbańska H., Jaśkiewicz Jan Dominik Piotr (1749-1809), PSB t. 11, s. 90-93.
• Madurowicz-Urbańska H., Reforma Kołłątajowska i Jan Jaśkiewicz, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Chemiczne” 1988, z. 31, s. 9-17.
• Noszczyk W., Zarys dziejów chirurgii polskiej, Warszawa 2013.
• Orłowski B, Jaśkiewicz Jan Dominik Piotr, [w:] Słownik polskich pionierów techniki, red. B. Orłowski, Katowice 1984, s. 89-90.
• Paczoski J., Wstęp do fitogenji, Poznań 1929.
• Paszewski A., Poglądy Karola Linneusza na jednostki systematyczne, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1978, t. 23, nr 3-4, s. 745-752.
• Ryś. J., Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Akademia Krakowska. Szkoła Główna Koronna, t. 3, cz. 1, Warszawa 2018.
• Senkowski T., Dorobek naukowy Jana Jaśkiewicza i jego następców do roku 1851, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Chemiczne” 1988, z. 31, s. 19-31.
• Seyda B., Dzieje medycyny w zarysie, Warszawa, 1977.
• Siemion I.Z., Podróż mineralogiczna Jana Jaśkiewicza, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 1992, r. 1, nr 1, s. 123-137.
• Siemion I.Z., O Kortumie starszym, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 1999, r. 8, z. 1, s. 191-207.
• Siemion I.Z., Życiorysu Jana Jaśkiewicza epizod górniczy, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 1999, r. 8, nr 2, s. 27-43.
• Skalski J., Medycyna w Polsce przedrozbiorowej. Początki leczenia na ziemiach polskich, [w:] Dzieje medycyny w Polsce. Od czasów najdawniejszych do roku 1914, t. 1, red. W. Noszczyk, Warszawa 2015, s. 11-61.
• Sterkowicz S., Pamięci Williama Witheringa (1741-1799) w dwusetną rocznicę pracy: „An account of the Foxglove, and some of its medical uses”, „Wiadomości Lekarskie” 1985, t. 38, nr 23, s. 1682-1686.
• Swieten van D.L., Gerard van Swieten, de lijfarts van Maria Theresia, en zijn geslacht, „De Nederlandsche Leeuw” 1919, t. 37, nr 1, s. 5-10.
• Tarkowski R., Daszkiewicz P., Pezda J., Starania Jana Jaśkiewicza (1749-1809) o objęcie katedry historii naturalnej i chemii w Szkole Głównej Koronnej oraz jego rezygnacja z tego stanowiska - mało znane dokumenty historii nauk geologicznych, „Przegląd Geologiczny” 2010, t. 58, nr 3, s. 318-323.
• Tarkowski R., Pezda J., Daszkiewicz P., Memoriał Jana Jaśkiewicza (1749-1809) do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, „Konspekt. Pismo Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie” 2010, nr 1 (34), s. 121-124.
• Turos M. J., Medycyna w zamyśle Komisji Edukacji Narodowej, [w:] Dzieje medycyny w Polsce. Od czasów najdawniejszych do roku 1914, t. 1, red. W. Noszczyk, Warszawa 2015, s. 125-135.
• Tweel J.G., Sedivy R., Gerard van Swieten, the Dutch Personal Physician of Empress Maria Theresia (1700-1780), „Wiener Medizinische Wochenschrift” 2020, t. 170, nr 11-12, s. 320-324, DOI 10.1007/s10354-020-00775-w.
• Wójcik Z.J., Jaśkiewicz Jan Dominik Piotr, [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 22, red. J. Piłatowicz, Warszawa 2011, s. 52-53.
• Vogel A., Six Hundred Years of Medicine in Vienna. A History of the Vienna School of Medicine, „Bulletin of the New York Academy of Medicine” 1967, r. 43, nr 4, s. 282.
• Zaleska M.J, Obraz świata roślinnego młodemu wiekowi ofiarowany, Warszawa 1875.
• Zwolski S., Wyższe szkolnictwo medyczne. Kraków, [w:] Dzieje medycyny w Polsce. Od czasów najdawniejszych do roku 1914, t. 1, red. W. Noszczyk, Warszawa 2015, s. 157-160.
• Strony internetowe
• Goniewicz J., Naparstnica - na jakie dolegliwości pomaga? Czy istnieją przeciwwskazania do stosowania naparstnicy?, zywienie.medonet.pl/produkty-spozywcze/ziola/naparstnica-wlasciwosci-lecznicze-przeciwwskazania-zastosowanie/ee462cj [dostęp 12.03.2022].
• Knieling N., Die theresianisch-josephinischen Reformen 1749-1790, geschichte.univie.ac.at/de/themen/die-theresianisch-josephinischen-reformen-1749-1790 [dostęp 10.03.2022].
• Kopczyński M., Jak mierzyć standard życia? Ceny i płace w miastach Europy od średniowiecza do początku XX wieku, mowiawieki.pl/templates/site_pic/files/NBP-pieniadz-i-spoleczenstwo-na-ziemiach-polskich-5.pdf [dostęp 12.03.2022].
• Różański H., Polygala vulgaris Linne - krzyżownica zwyczajna jako antirheumaticum, antiinflammatory et antipyreticum, rozanski.li/2338/polygala-vulgaris-linne-krzyzownica-zwyczajna-jako-antirheumaticum-antiinflammatory-et-antipyreticum/ [dostęp 19.03.2022].
• Wójcik Z., Jaśkiewicz Jan Dominik, gigancinauki.pl/gn/biogramy/83224,Jaskiewicz-Jan-Dominik.html [dostęp 08.03.2022].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).