Budowa geologiczna dolin rzek na niżu polskim i jej związek z warunkami forsowania koryt

Falkowski, Tomasz

doi:10.2478/jok-2022-0031

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Budowa geologiczna dolin rzek na niżu polskim i jej związek z warunkami forsowania koryt

Autorzy

Falkowski Tomasz

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.2478/jok-2022-0031

Warianty tytułu

The Polish lowland rivers valleys geological structure and its relationship with channel crossing conditions

Języki publikacji

Abstrakty

Istotnym czynnikiem zapewnienia swobody manewrowej wojsk lądowych na obszarach nizinnych jest umiejętność pokonywania przeszkód wodnych, w tym szczególnie koryt rzecznych. Złożona geneza (poligeneza) odcinków dolin rzecznych na Niżu Polskim jest przyczyną ogromnego zróżnicowania budowy geologicznej ich odcinków. Poligeneza warunkuje także specyfikę przebiegu ewolucji systemu rzecznego, której motorem są zmiany klimatu i rosnący wpływ człowieka na warunki hydrologiczne zlewni. Ponieważ poszczególne genetyczne odcinki różnią się charakterem przebiegających w ich obrębie procesów, to także ich specyfika zapisana jest w rzeźbie dna doliny i w zróżnicowaniu występujących na jej powierzchni gruntów. Wybór odpowiednich miejsc do przepraw, czy forsowania koryt rzecznych może opierać się na identyfikacji określonego zestawu cech powierzchni terenu, którą prowadzić można metodami teledetekcji lotniczej, czy satelitarnej.

An important factor in ensuring the maneuvering freedom of land forces in lowland areas is the ability to overcome water obstacles, especially riverbeds. The complex genesis (polygenesis) of the river valley sections in the Polish Lowlands is the reason for the great diversity of their geological structure. Polygenesis also determines the specificity of the course of the evolution of the river system, which is driven by climate change and the growing human influence on the hydrological conditions of the catchment area. Since individual genetic sections differ like the processes within them, their specificity is also written in the relief of the valley bottom and the diversity of the land on its surface. The selection of appropriate places for crossing or forcing river beds may be based on identifying a specific set of land surface features, which can be carried out using aerial or satellite remote sensing methods.

Słowa kluczowe

forsowanie dolina rzeczna koryto budowa geologiczna

river crossing river valley river channel geological structure

Wydawca

Wydawnictwo Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych

Czasopismo

Journal of KONBiN

Rocznik

2022

Tom

Vol. 52, iss. 3

Strony

175--185

Opis fizyczny

Bibliogr. 39 poz., rys.

Twórcy

autor

Falkowski Tomasz

Warsaw University of Life Science (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego)

Bibliografia

1. Allen J.R.L.: Physical processes of sedimentation. George Allen and Unwin LTD, London 1970.
2. Davis W.M.: The geographical cycle. Geographical Journal. 14, 481–504, 1899.
3. Dębski K.: Hydrologia, Arkady, Warszawa, p. 368, 1970.
4. Falkowska E.: Glacial morphogenesis of uplands of the Warta Glaciation in Poland as a control on heavy metal distribution in deposits; Geological Quarterly, 53, 3, 293-304, 2008.
5. Falkowska E., Falkowski T.: Zróżnicowanie litologii i właściwości sorpcyjnych utworów powierzchniowych oraz ich znaczenie w ochronie przed rozprzestrzenianiem się zanieczyszczeń na obszarach o rzeźbie glacjalnej na przykładzie fragmentu doliny Supraśli; Zeszyty Naukowe AR we Wrocławiu 246, 47-55, 1994.
6. Falkowska E., Falkowski T.: Trace metals distribution pattern in floodplain sediments of a lowland river in relation to contemporary valley bottom morphodynamics. Earth Surf. Processes 40. 7, 876–887, 2015.
7. Falkowski E.: Ewolucja holoceńskiej Wisły na odcinku Zawichost–Solec i inżyniersko-geologiczna prognoza jej dalszego rozwoju. Biuletyn Instytutu Geologicznego nr 198, Tom IV “Z badań geologiczno-inżynierskich w Polsce”,57-148, 1967.
8. Falkowski E.: Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski; Biuletyn Geologiczny, tom 12, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 5-121, 1971.
9. Falkowski E.: Some regularities of the valley floor evolution of the Middle Vistula river valley, w.: Starkel L., Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years; Geographical Studies, Special Issue 1, IGiPZ PAN, 9-20, 1982a.
10. Falkowski E.: Przyroda rzeki, w: Piskozub A. (red.) Wisła, monografia rzeki; Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 85-97, 1982b.
11. Falkowski T., Ostrowski P., Bogucki M., Karczmarz D.: The trends in the maim thalweg path of selected reaches of the Middle Vistula River and their relationship to the geological structure of the river. Open Geosciences, 10(1), 554-564, 2018.
12. Falkowski T.: Diversification of conditions and interflow volumes in morphogenetic sections of valleys within the lowland on the example of Toczna river; Annals of Warsaw Agricultural University - SGGW, Land Reclamation 28, 31-39, 1997a.
13. Falkowski T.: The importance of recognition of polygeny for the rational utilisation of river valleys in Polish Lowland; Proceedings of International Symposium “Engineering Geology and the Environment”, A.A.BALKEMA, 107-111, 1997b.
14. Falkowski T.: Influence of the morphogenetic diversity of the Nida-Wkra river valley stretches on the conditions of underground flow; Annals of WAU, Land Reclamation 34, 51-64, 2003.
15. Falkowski T.: Naturalne czynniki stabilizujące wybrane odcinki strefy korytowej Wisły środkowej; Wydawnictwo SGGW w serii Rozprawy Naukowe i Monografie, p. 128, 2006.
16. Falkowski T.: Analiza geologicznych uwarunkowań kształtowania się różnorodności siedliskowej dolin rzecznych na Niżu Polskim; Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska 70, 342–349, 2015a.
17. Falkowski T.: Różnicowanie warunków przepływu wód współczesnych równi zalewowych na Niżu Polskim na przykładzie doliny środkowej Wisły; Przegląd Geologiczny 63, 10/2, 710-714, 2015b.
18. Falkowski T., Ostrowski P., Siwicki P., Brach M.: Channel morphology changes and their relationship to valley bottom geology and human interventions; a case study from the Vistula Valley in Warsaw, Poland. Geomorphology 297, 100-111, 2017.
19. Jabłońska E., Falkowski T., Chormański J., Jarzombkowski F., Kłosowski S., Okruszko T., Pawlikowski P., Theuerkauf M., Wassen M. J., Kotowski W.: Understanding the Long Term Ecosystem Stability of a Fen Mire by Analyzing Subsurface Geology, Eco-Hydrology and Nutrient Stoichiometry – Case Study of the Rospuda Valley (NE Poland); Wetlands 34, 815–828, 2014.
20. Kiciński T.: Udział wód gruntowych w odpływie całkowitym rzek, Gospodarka Wodna, 24, 3, Warszawa, s. 173-175, 1964.
21. Kozłowski E., Wrzosek M.: Historia oręża polskiego 1795-1939, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
22. Lane E.W.: The importance of fluvial morphology in hydraulic engineering, American Society of Civil Engineers, Proceedings, 81, No. 745, p. 17, 1955.
23. Leopold L.B., Wolman M.G., Miller J.P.: Fluvial processes in geomorphology. WH Freeman & Co, San Francisco, 504 p. 1964.
24. Lindner L., Marks L.: Zarys paleogeomorfologii obszaru Polski podczas zlodowaceń skandynawskich. Przegląd Geologiczny 43, 591–594, 1995.
25. Mądrzycki P., Burek M., Marcinkowska M., Rusewicz M., Ostrowski P.: Potrzeby rozpoznania warunków forsowania koryt rzecznych Niżu Polskiego przez pojazdy wojskowe w świetle normatywów NATO. Journal of KONBiN 49 (4) s. 139-155, 2019.
26. Miall A. D.: The Geology of Fluvial Deposits. Sedimentary Facies, Basin Analysis and Petroleum Geology, Springer, 1-582, 1996.
27. Mojski J.E.: Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy; PIG, Warszawa, p. 404, 2005.
28. Ostrowski P., Falkowski T., Utratna-Żukowska M.: The effect of geological channel structures on floodplain morphodynamics of lowland rivers: A case study from the Bug River, Poland; Catena 202, 105209, 2021.
29. Ozga-Zielińska M.: O konieczności określania dla rzek polskich maksymalnych wiarygodnych wezbrań wywołanych maksymalnymi wiarygodnymi opadami. Forum naukowo-techniczne – POWÓDŹ 1997, IMGW Warszawa, tom 2, 1-10, 1997.
30. Różycki S.Z.: Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w późnym trzeciorzędzie, PWN, Warszawa, 1972.
31. Smaga A.: Analysis of prognosis of lowland river bed erosion based on geotechnical parameters. Studia Geotechnica at Mechanica, 37(4), 57-63., 2015.
32. Starkel L.: The reflection of hydrologic changes in fluvial environment of the temperate zone during the last 15 000 years, w: Gregory J. (red.) Background to Paleohydrology, J. Wiley, Chichester, 213-234, 1983.
33. Szelka J.: Pokonywanie przeszkód wodnych według standardów NATO. Czasopismo inżynierii lądowej, środowiska i architektury. Jceea, t. Xxxiv, z. 64 (3/i/17), 2017.
34. Twindale C. R.: River pattern and their meaning; Earth-Science Reviews 67, Elsevier, 159-218, 2004.
35. Vanderberghe J.: The relation between climate and river processes, landforms and depositsm during the Quaternary. Quatern. Int. 91, 17–23, 2002.
36. Wierzbicki G., Ostrowski P., Bartold P., Bujakowski F., Falkowski T., Osiński P.: Urban geomorphology of the Vistula River valley in Warsaw. Journal of maps, vol. 17, NO. 4, 170-185, 2021.
37. Wiłun Z.: Zarys Geotechniki; Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 1970.
38. Zieliński T: Catastrophic effects in alpine/foothill fluvial system (a case study from the Sudetes Mts, SW Poland), Geomorphology 54, 293-306., 2003.
39. Żurek S.: Warunki przyrodnicze rozwoju torfowisk Wizna, Zeszyty problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 83, PWRiL, Warszawa 1968.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-33b30aa4-cf25-4d67-a724-76f3ce94ad4f