Teoria chaosu jako narzędzie badawcze w naukach o bezpieczeństwie

• Autorzy: Snopek M.

Identyfikatory

DOI

10.12845/bitp.47.3.2017.6

Warianty tytułu

EN

Chaos Theory as a Research Tool in Security Studies

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Cel: Celem artykułu jest wskazanie obszarów w naukach o bezpieczeństwie, w których może znaleźć zastosowanie teoria chaosu. W pracy ukazano zarówno korzyści, jak i wyzwania związane z omawianym nowym podejściem. Autor podejmuje się również odpowiedzi na pytanie, czy teoria chaosu, zgodnie ze stanowiskiem części naukowców, może być traktowana jako rewolucja naukowa w naukach o bezpieczeństwie. Wprowadzenie: W dobie skomplikowanej sytuacji społeczno-politycznej, stawiającej przed państwami nowe wyzwania, na znaczeniu mogą zyskać poglądy znajdujące się do tej pory poza głównym nurtem nauk o bezpieczeństwie. W celu zapewnienia bezpieczeństwa, zarówno wewnętrznego, jak i międzynarodowego, władze zmuszone są do odejścia od dotychczas stosowanych paradygmatów. Wynika to z tego, że często ich podstawy oparte są na ładzie funkcjonującym w okresie zimnej wojny – postrzegają świat jako podzielony na dwa wrogie sobie obozy. Teoria chaosu pozwala spojrzeć na zagrożenia płynące z terroryzmu, zmian w strukturze etnicznej czy katastrof naturalnych będących następstwem globalnych zmian klimatycznych z nowej perspektywy. Wszystkie wymienione wyżej zagrożenia można próbować wytłumaczyć z zastosowaniem elementów teorii chaosu. Poza funkcją eksplanacyjną, teoria chaosu pełni również funkcję prognostyczną. W sektorze finansowym poszukuje się atraktora odpowiadającego za kurs na giełdzie. Zajmując się tematem zapobiegania niszczycielskim efektom fal tsunami, pod uwagę bierze się już nie tylko metodę historyczną, ale także solitonową konstrukcję tsunami. Należy jednak rozważyć, czy możliwe jest przeniesienie teorii wywodzącej się z gruntu nauk ścisłych do nauk społecznych oraz jakie niesie to ze sobą zagrożenia. Metodologia: W artykule zastosowano metodę analizy, krytyki piśmiennictwa oraz wnioskowanie z doświadczeń i obserwacji. Wnioski: Pomimo nowych możliwości, jakie daje teoria chaosu, uznanie jej za rewolucję w nauce byłoby nadużyciem. Wynika to z fundamentalnej różnicy pomiędzy naukami ścisłymi a społecznymi. W tych drugich badacze w swoich pracach zawsze uwzględniali pewną nieprzewidywalność oraz losowość. Jest to związane z tym, że każda nauka mająca w centrum zainteresowań człowieka, musi brać pod uwagę znaczną liczbę czynników. Sprawia to, że przewidywanie zachowań jednostki, szczególnie w sytuacji kryzysowej, okazuje się niemożliwe. Teoria chaosu dostarcza nam nowych narzędzi do prowadzenia badań. Jej uniwersalność polega na tym, że możemy je stosować zarówno w ramach teorii chaosu, jak i w ramach innych ugruntowanych teorii.

EN

Aim: The aim of this review article is to present possibilities which chaos theory brings into the social sciences. It presents its benefits and challenges that need to be overcome. The author also attempts to answer the question of whether chaos theory can be regarded as a scientific revolution in security studies. Introduction: In the era of complex and turbulent political and social circumstances which pose new challenges to countries in the field of security theories which previously were outside the scientific mainstream can gain in importance. In order to provide domestic and international security, national governments are forced to depart from the paradigms applied so far. One of the important problems, from the perspective of the global situation, is that government strategies were often created with a different world in mind. Many of these derived from the time when the world was divided as a result of the Cold War. Chaos theory allows us to look into the dangers of terrorism, changes in ethnic structure, or global climate change and natural disasters from a new perspective. All these processes can be explained with the use of the elements of chaos theory. In the financial sector, scientists are searching for an attractor which will explain the stock market. Other studies focus on forecasting and preparing for tsunamis based on the soliton theory. However, one of the problems which will be considered in this review article is the possibility of using a theory derived from the exact sciences in the social sciences and the risks that come with it. Methodology: This review article is based on the methods of analysis, critical literature review and deductions stemming from experience and observation. Conclusions: Despite the new opportunities offered by chaos theory, treating it as a revolution in the social sciences would not be warranted. The reason for this is the fundamental difference between the exact and the social sciences. In the latter, researchers always must take into the account certain unpredictability and randomness during studies. This is connected with the fact that every field of science, with human in the centre of its interest, must take into account many diverse factors. Therefore, predicting an individual’s behaviour, especially in a crisis situation, is impossible. Chaos theory, however, provides us with new tools for research in the social sciences. Its universality comes from the fact that it can be used in chaos theory as well as in other theories.

Słowa kluczowe

PL

teoria chaosu; atraktor; chaos deterministyczny; solitony

EN

chaos theory; attractor; deterministic chaos; solitons

• Wydawca: Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 47, iss. 3
• Strony: 78--89
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz.

Twórcy

autor

Snopek M.

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• [1] Stewart I., Czy Bóg gra w Kości? Nowa matematyka chaosu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
• [2] Gleick J., Chaos, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1996.
• [3] Tempczyk M., świat harmonii i chaosu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1995.
• [4] Tempczyk M., Teoria chaosu dla odważnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
• [5] Rothert A., Koncepcyjne i metodologiczne wyzwania zagadnienia emergencji rządzenia sieciowego, Przegląd Europejski, 2010, 2, 7–29.
• [6] Krupski R., Istota i krytyka koncepcji organizacji działającej na krawędzi chaosu, „Zeszyty Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości” 2010, 14(1), 5–12.
• [7] Kruszewski R., Heterogeniczne oczekiwania a konkurencja doskonała: model matematyczny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania” 2014, 2(35), 125–137.
• [8] Peters E.E., Fractal market analysis: applying chaos theory to investment and economics, John Wiley & Sons, New York 1994.
• [9] Richards D., From Individuals to Groups: The Aggregation of Votes and Chaotic Dynamics, [in:] Chaos Theory in the social sciences: Foundations and Applications, D. L. Kiel, E.W. Elliott (red.), University of Michigan Press, Ann Arbor 1997.
• [10] Saperstein A.M., The Prediction of Unpredictability: Applications of the New Paradigm of Chaos in Dynamical Systems to the Old Problem of the Stability of a System of Hostile Nations, [in:] Chaos Theory in the social sciences: Foundations and Applications, D.L. Kiel, E.W. Elliott (ed.), University of Michigan Press, Ann Arbor 1997.
• [11] Sienkiewicz-Małyjurek K., Kożuch B., System zarządzania bezpieczeństwem publicznym w ujęciu teorii złożoności. Opracowanie modelowe, BiTP Vol. 37 Issue 1, 2015, pp. 33–43.
• [12] Sellnow T.L., Seeger M.W., Ulmer R.R., Chaos theory, informational needs, and natural disasters, “Journal of Applied Communication Research” 2002, 4, 269–292.
• [13] Hagen R., Statler M., Penuel B.K., Encyclopedia of Crisis Management, SAGE Publications, Los Angeles 2013.
• [14] Speakman M., Sharpley R., Research Paper: A chaos theory perspective on destination crisis management: Evidence from Mexico, “Journal of Destination Marketing & Management”, 2012, 1, 67–77.
• [15] Krwawe zamachy terrorystyczne w Paryżu [CO WIEMY – NAJWAŻNIEJSZE FAKTY], Metro Warszawa, http://metro.gazeta.pl/metro/1,50144,19188034,krwawe-zamachy-terrorystyczne-w-paryzu-co-wiemy-najwazniejsze.html [dostęp: 19.01.2017].
• [16] Kruszniewska M., Reuters, Ksepka S., Zamach w Nicei, Wyborcza.pl, http://wyborcza.pl/12,82983,20408043.html [dostęp: 19.02.2017]
• [17] Milo W., Losowość a chaotyczność, „Przegląd Statystyczny” 2013, 60(4), 425–445.
• [18] Tempczyk M., Teoria chaosu a filozofia, Wydawnictwo CiS, Warszawa 1998.
• [19] Łuczyński W., Fraktalna natura procesów gospodarczych, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu” 2011, 20, 271–290.
• [20] Siemieniuk N., Siemieniuk T., Teoria chaosu deterministycznego a decyzje inwestorów giełdowych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki finansowe. Ubezpieczenia” 2015, 74(1), 181–192.
• [21] Tarasiewicz M., Skuteczność planowania w organizacji w świetle paradygmatów nauki o złożoności, „Zeszyty Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości” 2009, 12(1), 77–87.
• [22] Strona internetowa Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, http://rcb.gov.pl/o-rcb/ [dostęp: 09.02.2017].
• [23] Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego 2013/2015, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/KPZK-2013-2015.tj_..pdf [dostęp: 14.02.2017].
• [24] Bricker M.K. (ed.), The Fukushima Daiichi Nuclear Power Station Disaster: Investigating the Myth and Reality, Routledge, New York 2014.
• [25] Weber M., Polityka jako zawód i powołanie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
• [26] Frankowski P., Stosunki międzynarodowe jako system chaotyczny, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio K, Politologia” 2002, 9, 21–30.
• [27] Kudrewicz J., Fraktale i chaos, Wydawnictwo WNT, Warszawa 2015.
• [28] Shuto N., Koji F., A short history of tsunami research and countermeasures in Japan, “Proceedings of the Japan Academy. Series B, Physical and Biological Sciences” 2009, 85(8), 267–275.
• [29] Bernardyn P., Słońce jeszcze nie wzeszło: Tsunami, Fukushima, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2014.
• [30] Sienkiewicz-Małyjurek K., Skuteczne zarządzanie kryzysowe, Difin, Warszawa 2015.
• [31] Schimmels S., Sriram V., Didenkulova I., Tsunami generation in a large scale experimental facility, “Coastal Engineering” 2016, 110, 32–41.
• [32] Madsen P.A., Fuhrman D.R., Schäffer H.A., On the solitary wave paradigm for tsunamis, “Journal of Geophysical Research” 2008, 113(C12), C12012–12014.
• [33] Saito T., Inazu D., Miyoshi T., Hino R., Dispersion and nonlinear effects in the 2011 Tohoku-Oki earthquake tsunami, “Journal of Geophysical Research Oceans” 2014, 119(8), 5160–5180.
• [34] Baba T., Takahashi N., Kaneda Y., Ando K., Matsuoka D., Kato T., Parallel Implementation of Dispersive Tsunami Wave Modeling with a Nesting Algorithm for the 2011 Tohoku Tsunami, “Pure and Applied Geophysics”, 2015 172(12), 3455–3472.
• [35] McDonald M., Konstruktywizm, [w:] Studia bezpieczeństwa, Williams P.D. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, 59–72.
• [36] Elman C., Realizm, [w:] Studia bezpieczeństwa, Williams P.D. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, 15–28.
• [37] Zagare F.C., Teoria gier, [w:] Studia bezpieczeństwa, Williams P.D. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, 44–58.