Metale ciężkie w środowisku i ich wpływ na zdrowie człowieka

• Autorzy: Chmielewski Jarosław , Gworek Barbara , Florek-Łuszczki Magdalena , Nowak-Starz Grażyna , Wójtowicz Bożena , Wójcik Tomasz , Żeber-Dzikowska Ilona , Strzelecka Agnieszka , Szpringer Monika

Identyfikatory

DOI

10.15199/62.2020.1.3

Warianty tytułu

EN

Heavy metals in the environment and their impact on human health

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dokonano przeglądu literatury na temat źródeł emisji kadmu, arsenu, ołowiu, rtęci, chromu i kobaltu oraz jej wpływu na zdrowie ludzkie.

EN

A review, with 106 refs., of Cd, As, Pb, Hg, Cr and Co emission sources their impacts on human health.

Słowa kluczowe

PL

metale ciężkie; uwalnianie do środowiska; zdrowie człowieka; przegląd literatury

EN

heavy metals; release into environment; human health; literature review

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przemysł Chemiczny
• Rocznik: 2020
• Tom: T. 99, nr 1
• Strony: 50--57
• Opis fizyczny: Bibliogr. 106 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Chmielewski Jarosław

• Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Krucza 5/11 D, 00-548 Warszawa

autor

Gworek Barbara

• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa

autor

Florek-Łuszczki Magdalena

• Instytut Medycyny Wsi, Lublin

autor

Nowak-Starz Grażyna

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Wójtowicz Bożena

• Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków

autor

Wójcik Tomasz

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Żeber-Dzikowska Ilona

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Strzelecka Agnieszka

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

autor

Szpringer Monika

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Bibliografia

• [1] M.A. Radwan, A.K. Salama, Food Chem. Toxicol. 2006, 44, 1273.
• [2] A. Ociepa-Kubicka, E. Ociepa, Inż. Ochr. Środ. 2012, 15, nr 2, 169.
• [3] I. Krzywy, E. Krzywy, M. Pastuszak‑Gabinowska, A. Brodkiewicz, Ann. Acad. Med. Stetin. 2010, 56, nr 2, 118.
• [4] A. Kabata-Pendias, H. Pendias, Biogeochemia pierwiastków śladowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
• [5] M. Piontek, B. Walczak, W. Czyżewska, H. Lechów, Probl. Nauk Biol. Kosmos 2012, 61, nr 3, 409.
• [6] K. Nowińska, Z. Adamczyk, Górn. Geolog. 2013, 8, nr 1, 78.
• [7] M. Trojanowska, R. Świetlik, Autobusy. Technika Eksploatacja Systemy Transportowe 2016, 17, nr 12, 474.
• [8] D. Rogala, I. Hajok, E. Marchwińska-Wyrwał, Probl. Hig. Epidemiol. 2015, 96, nr 2, 427.
• [9] A. Baran, J. Wieczorek, Proc. of ECOpole 2013, 7, nr 1, 281.
• [10] B. Gumgum, E. Unlu, Z. Tez, Z. Gulsun, Chemosphere 1994, 290, nr 1, 111.
• [11] K. Guven, C. Ozbay, E. Unlu, A. Satar, Turkish J. Biology 1999, 23, 513.
• [12] GUS, Ochrona środowiska 2018, Warszawa 2018, 86, https://www. google.com/search?client=firefox-b-d&q=Ochrona+%C5%9Brodowis ka+2018+G%C5%82%C3%B3wny+Urz%C4%85d+Statystyczny+Wa rszawa+2018, dostęp 13 lutego 2019 r.
• [13] Decyzja Rady i Parlamentu Europejskiego 1386/2013/UE z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2020 r. "Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety", https://eurlex.europa.eu/legalcontent/ PL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2013:354:FULL&from=FR, dostęp 9 marca 2019 r.
• [14] European Commission, Europe 2020. A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, COM (2010) 2020 final, https://www.eea.europa. eu/policy-documents/com-2010-2020-europe-2020, dostęp 7 marca 2019 r.
• [15] K. Paraszkiewicz, J. Długoński, Biotechnologia 2007, 77, nr 2, 82.
• [16] Y.H. Hwang, R.L. Bornschein, J. Grote, i in., Environ. Res. 1997, 72, 72.
• [17] T.J. Chow, Nature 1970, 225, 295.
• [18] E. Delcarte, P. Nangniot, R. Impens, Annales de Gembloux 1973, 79, 141.
• [19] C.D. Gish, R.E. Christensen, Environ. Sci. Technol. 1973, 7, 1060.
• [20] K. Minami, K. Araki, Soil Sei. Plant Nutr. 1975, 21, nr 2, 185.
• [21] J.G. Milles, M.A. Zwarich, Can. J. Soil. Sci. 1975, 55, 295.
• [22] S. Satarug, J.R. Baker, S. Urbenjapol, M. Haswell-Elkins, P.E.B. Reilly, D.J. Williams, M.R. Moore, Toxicol. Lett. 2003, 137, 65.
• [23] E. Bem, E. Turzyńska, Bromatol. Chem. Toksykol. 1992, 25, 361.
• [24] W. Sady, S. Smoleń, [w:] Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych, Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań 2004, 269.
• [25] D.J. Lisk, Adv. Agron. 1972, 24, 267.
• [26] B. Barański, Stud. Mater. Monogr. 1987, 27, 1.
• [27] Inspekcja Ochrony Środowiska, Monitoring tła zanieczyszczenia atmosfery w Polsce dla potrzeb EMEP i GAW/WMO, Raport Syntetyczny 2008, Warszawa 2009.
• [28] A. Skoczyńska, Med. Środ. - Environ. Med. 2018, 21, nr 1, 7.
• [29] M. Berg, H.C. Tran, T.C. Nguyen, i in., Environ. Sci. Technol. 2001, 35, 2621.
• [30] R.K. Dhar, B.K. Biswas, G. Samanta, i in., Curr. Sci. 1997, 73, 48.
• [31] P. Kurttio, H. Komulainen, E. Hakala, H. Kahelin, J. Pekkanen, Arch. Environ. Contam. Toxicol. 1998, 34, 297.
• [32] Z. Adamczyk, E. Melaniuk-Wolny, K. Nowińska, The mineralogical study of dust from the pyrometallurgical process of zinc and lead production, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2010.
• [33] P. Ghosh, M. Banerjee, A.K. Giri, i in., Mutat. Res. 2008, 659, 293.
• [34] M.M. Wu, H.Y. Chiou, I.C. Ho, i in., Environ. Health Perspect. 2003, 109, 1011.
• [35] A. Milton, M. Johnson, Chemosphere 1999, 39, nr 5, 765.
• [36] C.J. Chen, C.J. Wang, Cancer Res. 1990, 50, 5470.
• [37] O. Axelson, E. Dahlgren, C.D. Jansson, S.O. Rehnlund, Br. J. Ind. Med. 1978, 35, 8.
• [38] P. Gać, M. Waliszewski, M. Zawadzki, R. Poręba, R. Andrzejak, Bezpiecz. Pr. Nauka Prakt. 2008, nr 7-8, 14.
• [39] Th. Kellek, R. Zuber, Uber die Bleiaufnahme und die Bleiverteilung in jungen Fichten, Wissenschaft. Cblatt. 1970, 20.
• [40] A.L. Page, T.J. Ganje, Environ. Sci. Technol. 1970, 4, nr 11, 140.
• [41] T. Lityński, H. Jurkiewicz, Żyzność gleby i odżywianie się roślin, PWN, Warszawa 1982.
• [42] K. Marek, Med. Pracy 1993, 44 (supl. 1), 35.
• [43] B. Gworek, J. Rateńska, Ochr. Środ. Zasobów Naturalnych 2009, 41, 614.
• [44] B. Gworek i in., Rtęć w środowisku, IOŚ-PIB, Warszawa 2013.
• [45] A. Kiepas-Kokot, T. Kucharska, Z Zabłocki, Obieg pierwiastków w przyrodzie, t. II, IOŚ, Warszawa 2003, 290. 99/1(2020) 57
• [46] E.G. Pacyna, J.M. Pacyna, F. Steenhuisen, S. Wilson, Atmosph. Environ. 2006, 40, 4048.
• [47] N. Pirrone, i in., Atmosph. Chem. Phys. 2010, 10, 5951.
• [48] Praca zbiorowa, Kompendium próchnicy zębów, (red. D. Piątkowska), WM, Warszawa 1999.
• [49] F.C. Richard, A.C.M. Bourg, Water Res. 1991, 25, nr 7, 807.
• [50] N. Keegan, Chromium, Worcester Park, Industrial Minerals Information Limited, 2001.
• [51] G.W. Loon, S.J. Duffy, Chemia środowiskowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• [52] E. Szalińska, Przemiany chromu w środowisku wodnym zanieczyszczonym ściekami garbarskimi. Kraków, Seria Inżynieria Środowiska, Politechnika Krakowska, Monografia 283, 2002.
• [53] R. Arimoto, R.A. Duce, B.J. Ray, C.K. Uni, J. Geophys. Res. 1985, 90(D1), 2391.
• [54] L. Gotfryd, Przem. Chem. 2006, 85, nr 8-9, 810.
• [55] H.C. Hansson, A.K.P. Ekholm, H.B. Ross, Environ. Sci. Technol. 1988, 22, 527.
• [56] D. Kondej, Bezp. Pracy 2007, nr 2, 25.
• [57] D. Śmigiel, Roczn. PZH 1994, 45, nr 4, 279.
• [58] A. Maleki, M.A. Zarasvand, Southeast Asian J. Tropical Med. Public Health 2008, 39, nr 2, 335.
• [59] L. Jarup, British Med. Bull. 2003, 68, 167.
• [60] J. Jędrak, E. Konduracka, A.J. Badyda, P. Dąbrowiecki, Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Krakowski Alarm Smogowy, https://powietrze.malopolska.pl/wp-content/uploads/2017/09/ Wp%C5%82yw_zanieczyszcze%C5%84_na_zdrowie.pdf, dostęp 13 marca 2019 r.
• [61] Praca zbiorowa, Cadmium in the environment (red. L. Friberg, M. Piscator, G.F. Norberg i T. Kjellström), CRC Press, Cleveland, Ohio 1974.
• [62] N. Hagino, J. Toyama Med. Assoc. 1957, Suppl., 7.
• [63] T. Inaba, E. Kobayashi, Y. Suwazono, M. Uetani, M. Oishi, H. Nakagawa, i in., Toxicol Lett. 2005, 159, 192; Erratum in: Toxicol Lett. 2006, 164, 189.
• [64] R. Wittman, H. HU, Environ. Health Perspect. 2002, 110, 1261.
• [65] B. Floriańczyk, Now. Lek. 1995, 64, 737.
• [66] M. Wojciechowska-Mazurek, i in., Roczn. PZH 2008, 59, 251; Roczn. PZH 2010, 61, 27.
• [67] J.R. Meliker, A. Franzblau, M.J. Slotnick, O. Jerome, Int. J. Hyg. Environ. Health 2006, 209, 399.
• [68] WHO, Health risks of heavy metals from long-range transboundary air pollution. Copenhagen 2007.
• [69] H. Czeczot, M. Majewska, Farm. Pol. 2010, 66, 243.
• [70] I. Krzywy, i in., Ann. Acad. Med. Stetin 2011, 57, 49.
• [71] A. Darago, J. Chmielnicka, Nowotwory 2004, 54, 384.
• [72] G. Kazantzis, R.G. Blanks, K.R. Sullivan, IARC Sci. Publ. 1992, 118, 435.
• [73] K. Sitarek, I. Szadkowska‑Stańczyk, W. Szymczak, [w:] Wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych, IMP, t. 3, Łódź 1996, 67.
• [74] D.C. Beton, G.S. Andrews, H.J. Davies, L. Howells, G.F. Smith, Br. J. Ind. Med. 1966, 23, 292.
• [75] M. Boroń, M. Cyran, B. Wójtowicz, i in., Przem. Chem. 2018, 97, nr 12, 2180.
• [76] D. Śmigiel, Roczn. PZH 1994, 45, nr 4, 279.
• [77] J. Kałużna-Czaplińska, W. Grys, J. Rynkowski, Nowa Pediatr. 2008, 3, 50.
• [78] L. Jarup, British Med. Bull. 2003, 68, 167.
• [79] K. Kulik-Kupka, i in., Med. Pracy 2016, 67, nr 1, 89.
• [80] E. Gawęda, Bezp. Pracy 2005, nr 3, 26.
• [81] M. Messarah, M. Saoudi, A. Boumendjel, i in., Toxicol. Ind. Health 2013, 29, nr 4, 349.
• [82] K. Sitarek, I. Szadkowska-Stańczyk, W. Szymczak, [w:] Wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych, t. 17, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2003.
• [83] IPCS: Enviromental Health Criteria 18: Arsenic. World Health Organization, Geneva 1981.
• [84] J.H. Lubin, L.M. Pottern, B.J. Stone, Am. J. Epidemiol. 2000, 151, 554.
• [85] S. Kapaj, H. Peterson, K. Liber, P. Bhattacharya, J. Environ. Sci. Health A 2006, 41, nr 10, 2399.
• [86] P. Grandjean, P.J. Landrigan, Lancet 2006, 9553, nr 6, 2167.
• [87] F. Gobba, Int. Arch. Occup. Environ. Health 2006, 79, nr 4, 322.
• [88] H. Langauer-Lewowicka, M. Zając-Nędza, [w:] Choroby zawodowe, (red. K. Marek), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, 199.
• [89] K. Jomova, Z. Jenisova, M. Feszterova, i in., J. Appl. Toxicol. 2011, 31, 95.
• [90] T. Dutkiewicz, J. Świątczak, Med. Pracy 1993, nr 6, 53.
• [91] P. Gać, M. Waliszewska, M. Zawadzki, R. Poręba, R. Andrzejak, Bezp. Pracy 2008, nr 7-8, 15.
• [92] K. Nowińska, Z. Adamczyk, Górn. Geolog. 2013, 8, nr 1, 77.
• [93] M. Boroń, M. Dobrakowski, J. Chmielewski, i in., Przem. Chem. 2018, 97, nr 4, 618.
• [94] International Agency for Research on Cancer, Inorganic and organic lead. monographs on the evaluation of the carcinogenic risks to humans. IARC Scientific Publications, Lyon 2006, 87.
• [95] O. Rubens, I. Logina, I Kravale, i in., J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2001, 71, 200.
• [96] J. Antonowicz-Juchniewicz, Med. Pracy 1999, 50, nr 3, 253.
• [97] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Tekst mający znaczenie dla EOG) https://eur-lex. europa.eu/legal-content/pl/TXT/?uri=CELEX:32008R1272, dostęp 13 marca 2019 r.
• [98] Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przeglądu strategii Wspólnoty w zakresie rtęci COM(2010) 723 wersja ostateczna (2011/C 132/14), Dz. Urz. UE C 132/78 z 3 maja 2011 r.
• [99] W. Seńczuk, Toksykologia współczesna, Wyd. PZWL, Warszawa 2006, 360.
• [100] R.A. Goyer, [w:] Casarett and Donll’s Toxicology. The Basic Science of Poisoning, (red. M.O. Amadur, J. Donll i C.D. Klaassen), Pergamon Press 1991, 59, 623.
• [101] M. Osame, R. Hamanda, [w:] Toxicology of metals, Wyd. L.W. Chang, Lewis Publishers, 1996, 337.
• [102] ATSDR, Toxicological profile for mercury (update). US Department of Health & Human Services, 1999.
• [103] S. Adachi, H. Yoshimura, H. Katayama, K. Takemoto, Jpn. J. Ind. Health 1986, 28, nr 4, 283.
• [104] U. Glaser, D. Hochrainer, H. Klöppel, H. Oldiges, Toxicology 1986, 42, 219.
• [105] E. Niewiadomska, M. Kowalska, Probl. Hig. Epidemiol. 2014, 95, nr 1, 53.
• [106] A. Sapota, A. Dargo, Podst. Metody Oceny Środ. Pracy 2011, 69, nr 3, 47.

Uwagi

1. Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).

2. Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2019-2022 nr projektu 024/RID/2018/19, kwota finansowania 11 999 000,00 zł.