Osady plejstocenu glacjalnego w okolicy Nowego Tomyśla (zachodnia Polska)

• Autorzy: Krzyszkowski D. , Kuszell T.

Warianty tytułu

EN

Deposits of the Pleistocene near Nowy Tomyśl (western Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W rejonie Nowego Tomyśla, na terenie zachodniej Wielkopolski, w otworach wiertniczych z Woli Jabłońskiej, Cichej Góry i Lasek stwierdzono osady rzeczne, określone jako formacja z Lasek. Wypełniają one doliny kopalne do głębokości 40−50 m, leżą na glinach zlodowacenia odry (typ Dopiewiec) i są przykryte trzema glinami zlodowacenia warty (typy: Karolewo, Kopaszewko i Ujście). Utwory rzeczne powstawały w środowisku peryglacjalnym (ekstraglacjalnym), o silnych procesach eolicznych. Osady formacji z Lasek, z okolic Nowego Tomyśla reprezentują prawdopodobnie fragment wypełnienia doliny kopalnej Prawarty/ Praprosny. W jej obrębie (profil Wola Jabłońska) stwierdzono osady organiczne pochodzenia jeziornego. Wyniki analizy palinologicznej wskazują na niepełną interglacjalną sukcesję pyłkową, obejmującą początkowy okres chłodny oraz optimum charakteryzujące się klimatem umiarkowanym i wilgotnym. Spektra pyłkowe z najcieplejszego odcinka profilu odzwierciedlają panowanie lasu sosnowo-świerkowego i zarośli olszynowych z domieszką roślin o większych wymaganiach termicznych, wśród których na szczególną uwagę zasługują ziarna pyłku i owoce należące do rośliny wodnej Trapa natans dotychczas stwierdzonej jedynie w osadach interglacjalnych. Podobny obraz zbiorowisk leśnych wykazuje profil na terenie Bełchatowa, który był datowany na interstadiał pilicy, a obecnie jest określany jako interglacjał lubelski. Odniesienie profilu z Woli Jabłońskiej do tego interglacjału nie ma pewnego uzasadnienia, ponieważ pozycja palinostratygraficzna i geologiczna uzyskanej sukcesji roślinności jest trudna do ustalenia.

EN

Fluvial sediments has been recorded in three boreholes near Nowy Tomyśl, western Poland (Wola Jabłońska, Cicha Góra, Laski). Wola Jabłońska profile contains organic and fluvial deposits. This series has been formally named the Laski Formation. The fluvial sediments fill deep palaeovalley (40–50 m). They overlie the Dopiewiec till (Early Saalian, Odranian) and are overlain by three late Saalian (Wartanian) tills: Karolewo, Kopaszewko and Ujście. The fluvial suite was deposited mainly in periglacial environment, with strongly developed aeolian processes in the valley. However, during the optimal part of the period the aeolian processe almost completely ceased. The uppermost part of the suite exhibit suggests that deposition took place at the front of an advancing ice-sheet (high aggradation rate, admixtures of glacial derived material). The Laski Formation deposits may represent a fragment of pre-Warta/ Prosna palaeovalley. The organic sediments from Wola Jabłońska represent the climatic optimum of the interglacial and the early stages of the succeeding cold period. The picture of vegetation is characterized by spruce-pine forest with common alder and small admixtures of deciduous trees at the climatic optimum. Among local aquatic vegetation, the most characteristic is the occurrence of pollen and seeds of Trapa natans; a species hither noticed only in the interglacial successions. Climatic conditions that time were temperate and humid. The flora of Wola Jabłońska have features that resemble the forest communities at Bełchatów profiles in central Poland which was determined as the Pilica Interstadial, currently named as the Lublinian Interglacial. However, the profile from Wola Jabłońska cannot be unequivocally ascribed to this interglacial period, since the palynostratigraphic and geologic position of its vegetation succession is difficult to determine.

Słowa kluczowe

PL

analiza palinologiczna; interglacjał; zlodowacenia środkowopolskie; stratygrafia

EN

palynological analyses; interglacial; Saalian Glaciation; stratigraphy

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2012
• Tom: nr 453
• Strony: 97--121
• Opis fizyczny: Bibliogr. 84 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Krzyszkowski D.

• Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Cybulskiego 30, 50-205 Wrocław

autor

Kuszell T.

• Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Cybulskiego 30, 50-205 Wrocław

Bibliografia

• [1] AALBERSBERG G., LITT T., 1998 — Multiproxy climate reconstruction for the Eemian and Early Weichselian. J. Quatern. Sc., 13, 5: 367-390.
• [2] BALWIERZ Z., GOŹDZIK J., 2000 — Jeziorno-bagienne osady organiczne interstadiału prewarciańskiego w odsłonięciach kopalni Bełchatów. Prz. Geol., 48, 4: 320-324.
• [3] BARANIECKA M.D., 1982 — Dotychczasowe i bieżące badania czwartorzędu rejonu Bełchatowa. W: Czwartorzęd rejonu Bełchatowa (red. M.D. Baraniecka i in.): 1-13. Wyd. Geol., Warszawa.
• [4] BARANIECKA M.D., HAŁUSZCZAK A., 1983 — Profil osadów organicznych ze stanowiska Buczyna IV w kopalni węgla brunatnego Bełchatów. Sprawozdanie z badań naukowych, Komitet Badań Czwartorzędu PAN, 5: 134-136.
• [5] BER A., LINDNER L., MARKS L., 2007 — Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Prz. Geol., 55, 2: 115-118.
• [6] BRELIE V.D.G., 1955 — Die pollenstratigraphische Gliederung des Pleistozans in Nordwest-deutschland. Die Pollenstratigraphie im jungeren Pleistozan. Eiszeitalter und Gegenwart, 6: 25-38.
• [7] BRODZIKOWSKI K., 1983 — Charakterystyka litofacjalna i środowiskowa osadów międzymorenowych serii Czyżów i Chojny w profilach Chojny IA i Chojny IIIA. Sprawozdanie z badań naukowych, Komitet Badań Czwartorzędu PAN, 5: 137-141.
• [8] BRODZIKOWSKI K., 1987 - Charakterystyka i interpretacja paleogeograficzna osadów formacji „Chojny". W: Czwartorzęd rejonu Bełchatowa (red. M.D. Baraniecka i in.): 47-62. Wyd. Geol., Wrocław-Warszawa.
• [9] CAILLEUX A., 1961 — Application a la geomorphologie des methodes d'etudes des sables et des galets. Universidade do Brasil, Courso de Altos Etudos Geographicos, Rio de Janeiro.
• [10] CEPEK A.G., NOWEL W., 1991 - Zum Pleistozan im Raum Klinge-Dubrau (óstlische Niederlausitz), ein Typusgebiet fur den Saale-Komplex. Zeitschrift fur Geologische Wissenschaften, 19: 289-316.
• [11] CEPEKA.G., HELLWIG D., NOWEL W., 1994 - Zur Gliederung des Saale-Komplexes im Niederlausitzer Braunkohlenrevier. Brandenburgische Geowiss. Beitr., 1: 43-83.
• [12] CZERWONKA J.A., 1988 - Wspomaganie analizy minerałów ciężkich komputerem ZX-Spectrum. Arch. Przeds. Geol. Proxima, SA Wrocław.
• [13] CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1992 - Pleistocene stratigraphy of the central part of Silesian Lowland, south-western Poland. Bull. Pol. Acad. Sci., Earth Sci., 40: 203-233.
• [14] CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 1994 - Pleistocene stratigraphy and till petrography of the central Great Poland Lowland, western Poland. Fol. Quatern., 65: 7-71.
• [15] CZERWONKA J.A., DOBOSZ T., KRZYSZKOWSKI D., 1997 - Till stratigraphy and petrography of northern part of Silesia (Southwestern Poland). Kwart. Geol., 41, 2: 209-242.
• [16] CZERWONKA J.A., GRATZKE B., KRZYSZKOWSKI D., 1994 - „Pre-glacial" deposits near Stankowo, Leszno region, western Poland and their re-deposition during the Middle Pleistocene. Fol. Quatern., 65: 195-220.
• [17] CZERWONKA J.A., DOBOSZ T., KRZYSZKOWSKI D., HAISIG J., WILANOWSKI S., 1998 - Stratygrafia i petrografia glin lodowcowych na obszarze wododziałowym pomiędzy dolinami Odry i Warty, Polska południowo-zachodnia. Biul. Państw Inst. Geol., 385: 73-104.
• [18] DOBOSZ T., SKAWIŃSKA-DOBOSZ B., 2000 - Realizacja projektu prac geologicznych dla opracowania arkuszy Zbąszyn (503) i Nowy Tomyśl (504). Badania litologiczno-petrograficzne dla SMGP 1:50 000. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [19] ERD K., 1994 - Palynologische Aussagen zum Holstein- und Saale-Komplex im Gebiet des Tagebaus Janschwalde. Brandenburgische Geowiss. Beitr., 1: 36-42.
• [20] FAEGRI F., IVERSEN J., 1978 - Texbook of pollen analysis. Copenhagen.
• [21] GILEWSKA S., STUCHLIK L., 1958 - Przedwarciański interstadiał z Brzozowicy koło Będzina. Monogr. Bot., 7: 69-94.
• [22] GOŹDZIK J., 1980 - Zastosowanie morfoskopii i graniformametrii do badań osadów w kopalni węgla brunatnego Bełchatów. Studia regionalne, 4: 101-114.
• [23] GOŹDZIK J., BALWIERZ Z., 1993 - Utwory organiczne w spągu i stropie osadów uznawanych za warciańskie w kopalni Bełchatów. Acta Geogr. Lodz., 65: 49-72.
• [24] GRANOSZEWSKI W., 2006 - Sukcesja interglacjalna w Losach w świetle nowych badań palinologicznych. W: Plejstocen południowej Warmii i zachodnich Mazur na tle struktur podłoża. XIII Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski: 27-31. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [25] GRONKOWSKA-KRYSTEK B., RYWOCKA-KENIG K., RZECHOWSKI J., 1968 - Petrografia glin zwałowych z Podlasia i Mazowsza. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
• [26] HALLIK R., 1960 - Vegetationsentwicklung der Holstein-Warmzeit in Nordwestdeutschland und Altersstellung der Kieselgurlager der sudlichen Luneburger Heide. Zeżtschrift der deutschen Geologischen Gesselschaft, 112: 326-333.
• [27] JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1975 - Flora interglacjału mazowieckiego w Ferdynandowie. Biul. Inst. Geol., 290: 5-96.
• [28] JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1982 - Flory kopalne rejonu Bełchatowa. W: Czwartorzęd rejonu Bełchatowa (red. M.D. Baraniecka i in.): 36-40. Wyd. Geol., Warszawa.
• [29] JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1983 - Analiza pyłkowa profilów Chojny II i Buczyna nad brukiem. Sprawozdanie z badań naukowych, Komitet Badań Czwartorzędu PAN, 5: 142-144.
• [30] JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1985 - Analiza pyłkowa 8 próbek z profilu Chojny III kopalni Bełchatów. Sprawozdanie z badań naukowych, Komitet Badań Czwartorzędu PAN, 6: 172-173.
• [31] JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1991 - Problemy palinostratygrafii glacjalnego plejstocenu Polski z uwzględnieniem wyników analizy pyłkowej osadów interglacjalnych z Besiekierza (środkowa Polska). Ann UMCS, 46, Supl. I. 1-26.
• [32] JANCZYK-KOPIKOWA Z., SKOMPSKI S., 1977 - Osady interglacjalne w Boczowie koło Rzepina (Polska zachodnia). Kwart. Geol., 21, 4: 65-79.
• [33] JANCZYK-KOPIKOWA Z., MOJSKI J.E., RZECHOWSKI J., 1981 - Position of the Ferdynandów Interglacial, Middle Poland, in the Quaternary stratigraphy of the European Plain. Biul. Inst. Geol., 335: 65-79.
• [34] JASTRZĘBSKA-MAMEŁKA M., 1992 - Analiza palinologiczna interstadiału zlodowacenia środkowopolskiego z kopalni Bełchatów. Acta Univ. Lodz., Folia Geogr., 15: 147-151.
• [35] JEZIORSKI J.W., 1991 - Kopalne osady aluwialne rzeki roztokowej z okresu interglacjału lubelskiego między Włocławkiem a Ciechocinkiem. Prz. Geol.. 39. 5/ 6: 284-292.
• [36] KARASZEWSKI W., 1952 - Stratygrafia utworów czwartorzędowych i występowanie lessów podmorenowych w rejonie Warki nad dolną Pilicą. Biul. Inst. Geol., 66: 309-334.
• [37] KRUPIŃSKI K.M., 1995 - Stratygrafia pyłkowa i sukcesja roślinności interglacjału mazowieckiego w świetle badań osadów z Podlasia. Acta Geogr. Lodz., 70.
• [38] KRUPIŃSKI K.M., 2006 - Badania paleobotaniczne biogenicznych osadów interglacjalnych z Losów koło Lubawy. W: Plejstocen południowej Warmii i zachodnich Mazur na tle struktur podłoża. XIII Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski: 23-26. Państ Inst. Geol., Warszawa.
• [39] KRUPIŃSKI K.M., MARKS L., 1985 - Stanowisko interglacjalne w Losach koło Lubawy na Pojezierzu Mazurskim. Kwart. Geol., 29, 3/4: 767-780.
• [40] KRUPIŃSKI K.M., MARKS L., 1986 - Interglacial sediments at Losy, Mazury Lakeland. Bull. Pol. Acad. Sci., Earth Sci., 34: 375-386.
• [41] KRZYSZKOWSKI D., 1990a - Chojny Formation in the Kleszczów Graben (central Poland) - an example of the fluvial activity during Pilica Interstadial (Drenthe/Warthe). Bull. Pol. Acad. Sci., Earth Sci., 38: 77-99.
• [42] KRZYSZKOWSKI D., 1990b - Middle and Late Weichselian stratigraphy and palaeoenvironments in central Poland. Boreas, 19: 333-350.
• [43] KRZYSZKOWSKI D., 1991 - Saalian sediments of the Bełchatów outerop, central Poland. Boreas, 20: 29-46.
• [44] KRZYSZKOWSKI D., 1995 - An outline of the Pleistocene stratigraphy of the Kleszczów Graben, Bełchatów outcrop, central Poland. Quatern. Sci. Rev., 14: 61-83.
• [45] KRZYSZKOWSKI D., BADURA J., PRZYBYLSKI B., 1998 — Late Cainozoic evolution of the Nysa Kłodzka river system between Kłodzko and Kamieniec Ząbkowicki, Sudetes Mts, southwestern Poland. Geol. Sudet., 31: 133-156.
• [46] KRZYSZKOWSKI D., BIERNAT J., 1998 — Terraces of the Bystrzyca River Valley, central Sudetes, and their deformation along the Sudetic Marginal Fault. Geol. Sudet., 31: 241-258.
• [47] KRZYSZKOWSKI D., CZERWONKA J.A., 2007 — Budowa geologiczna czwartorzędu okolic Czarnkowa i Ujścia nad Notecią ze szczególnym uwzględnieniem pozycji stratygraficznej. Acta Univ. Wratisl. Pr. Geol.-Miner, 76: 35-54.
• [48] KRZYSZKOWSKI D., GIZLER H., JODLOWSKI J., DOBOSZ T., 1999 - Glacial deposits and geomorphology in the zone of the maximum extent of the Weichselian ice sheet between Sława Śląska and Święciechowa, western Poland. Quatern. Stud., 16: 47-66.
• [49] KRZYSZKOWSKI D., NITA M., 1993 — Nowe stanowiska interstadiału Pilicy (formacja Chojny) w odkrywce Bełchatów. Prz. Geol., 41, 11: 788-797.
• [50] KRZYSZKOWSKI D., NITA M., 1995 - The intra-Saalian interstadial floras of the Chojny Formation of Bełchatów, central Poland. J. Quatern. Sci., 10: 225-240.
• [51] KRZYSZKOWSKI D., STACHURA R., 1998 - Late Quaternary valley formation and neotectonic evolution of the Walbrzych Upland, Middle Sudetes Mts., southwestern Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 68: 23-60.
• [52] KUSZELL T., 1980 — Trzy stanowiska flory z interglacjału eemskiego na Dolnym Śląsku. Geol. Sudet., 15, 1: 143-167.
• [53] KUSZELL T., 1991 — The Ferdynandovian Interglacial in the Bełchatów outcrop, central Poland. Pol. Quatern., 61/62: 75-84.
• [54] KUSZELL T., 1997 — Palinostratygrafia osadów interglacjału eemskiego i wczesnego Vistulianu w południowej Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku. Acta Univ. Wratisl., Pr. Geol.-Minev:, 40: 5-70.
• [55] KUSZELL T., 1998 — Nowe stanowisko osadów interglacjalnych w południowo-zachodniej Polsce. Biul. Państw. Inst. Geol., 385: 127-142.
• [56] KUSZELL T., 1999 — Opracowanie palinologiczne osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych z profilów otworów NwT/1 Barłożna i NwT/2 Wola Jabłońska na obszarze arkusza Nowy Tomyśl (504). Mapa Geologiczna Polski, 1:50 000, arkusz Nowy Tomyśl. Arch. PG Proxima.
• [57] KUSZELL T., CHMAL R., SŁYCHAN K., 2007 — Early Vistulian climate oscillations in the light of pollen analysis of deposits from Dziadowa Kłoda (Silesian Lowland, Poland). Geol. Quart., 51, 3: 316-328.
• [58] LINDNER L., 1988 — Stratigraphy and extents of Pleistocene continental glaciations in Europe. Acta Geol. Pol., 38: 63-83.
• [59] LINDNER L., 1991 — Stratigraphy of main Pleistocene loess horizons and palaeosols in mid-eastern Europe. Acta Geol. Pol., 41: 85-100.
• [60] LINDNER L., 2008 — Czy i gdzie mamy w Polsce ślady przedostatniego interglacjału (lubawskiego, lubelskiego)? Prz. Geol., 56, 5: 398-403.
• [61] LIPSTREU L., 1995 — Saale-Komplex, Brandenburg. W: Das Quartar Deutschland (red. L. Benda): 116-147. Gebruder Bonntraeger, Berlin-Stuttgard.
• [62] LITT T., 1994 — Palaookologie, Palaobotanik und Stratigraphie des Jungquartars im nordmitteleuropaischen Tiefland. Unter besonderer Berucksichtigung des Elbe-Saale-Gebietes. Disser- tationes Botanicae, 227.
• [63] MAKOWSKA A., 1977 — Poziom interglacjalny wśród osadów zlodowacenia środkowopolskiego w Dolinie Dolnej Wisły. Kwart. Geol., 21, 4: 769-787.
• [64] MALKIEWICZ M., 2010 - Early Vistulian vegetation history and climate change at Gutów (Wielkopolska Lowland) from pollen analysis. Geol. Quart., 54, 3: 357-366.
• [65] MAMAKOWA K., 1989 — Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wrocław and the pollen stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland. Acta Palaeobot., 29, 1: 11-176.
• [66] MAMAKOWA K., 2003 — Czwartorzęd. Wprowadzenie do palinostrarygrafii czwartorzędu. W: Palinologia (red. S. Dybowa-Jachowicz, A. Sadowska): 233-265, PAN, Kraków.
• [67] MATUSZKIEWICZ W., 1981 — Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
• [68] OBMIŃSKI Z., 1977 — Ogólny zarys ekologii. W: Świerk pospolity Picea abies L., Karst. Nasze drzewa leśne. Monogr. Popularnonauk., t. 5: 332-371. PWN, Warszawa-Poznań.
• [69] PIÓRECKI J., 1980 — Kotewka-orzech wodny (Trapa L.) w Polsce. Tow. Przyjaciół Nauk w Przemyślu.
• [70] PRZYBYLSKI B., 1998 — Late Quaternary evolution of the Nysa Kłodzka river valley in the Sudetic Foreland, southwestern Poland. Geol. Sudet., 31: 197-212.
• [71] RALSKA-JASIEWICZOWA M., 1958 - Interstadiał zlodowacenia środkowopolskiego w Łabędach na Górnym Śląsku. Monogr. Botan., 7: 95-106.
• [72] RÓŻYCKI S.Z., 1967 — Plejstocen Polski środkowej. PWN, Warszawa.
• [73] SENETA W., 1983 — Dendrologia. PWN, Warszawa.
• [74] SHACKLETON N.J., OPDYKE N.D., 1973 — Oxygene isotope and palaeomagnetic stratigraphy of Equatorial Pacific Core V28-238: oxygene isotope temperatures and ice volumes on a 105 year scale. Quatern. Res., 3: 39-55.
• [75] SHACKLETON N.J., OPDYKE N.D., 1976 — Oxygene isotope and palaeomagnetic stratigraphy of Pacific Core V28-239: late Pliocene to latest Pleistocene. Geol. Soc. Amer., Mem, 145: 449-464.
• [76] SZAFER W., 1954 — O niektórych żyjących i kopalnych formach orzecha wodnego Trapa natans L. Acta Soc. Bot. Pol., 23, 1: 117-141.
• [77] ŚRODOŃ A., 1969 — Pozycja stratygraficzna flor kopalnych Lubelszczyzny zaliczanych do interglacjału mazowieckiego. Biul. Inst. Geol., 220: 5-12.
• [78] ŚRODOŃ A., 1972 — Roślinność Polski w czwartorzędzie. W: Szata roślinna Polski (red. W. Szafer., K. Zarzycki). T. 1. PWN, Warszawa.
• [79] ŚRODOŃ A., 1989 — Kopalne ślady Ligustrum vulgare L. w Polsce. Acta Palaeobot., 29, 1: 199-205.
• [80] TOBOLSKI K., 1991 — Biostratygrafia i peleoekologia interglacjału eemskiego i zlodowacenia Wisły rejonu konińskiego. W: Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek, wyniki realizacji programu RPII14 w okresie 1986-1990 (red. W. Stankowski): 45-88. Inst. Badań Czwartorzędu, UAM, Poznań.
• [81] TREMBACZOWSKI J., 1967 — Granulometryczno-petrograficzna charakterystyka glin zwałowych Wysoczyzny Północno-Konińskiej. Pr. Inst. Geol., 48.
• [82] WOLDSTEDT P., 1927 — Uber die Ausdehnung der letzten Vereisung in Norddeutschland. Sitzungberichte der Preusische Geologische Landesanstalt, 2: 115–119.
• [83] WOLDSTEDT P., 1954 — Saaleeiszeit, Warthestadium und Weichseleiszeit in Norddeutschland. Eiszeitalter und Gegenwart, 4/5: 34-48.
• [84] WOLDSTEDT P., 1955 — Norddeutschland und angrenzende Gebiete im Eiszeitalter. Enke Verlag, Stuttgart.