Linie tramwajowe na obszarach (po)przemysłowych Warszawy i Krakowa jako potencjalny czynnik ich rozwoju

• Autorzy: Kołoś Arkadiusz , Fiedeń Łukasz , Taczanowski Jakub

Identyfikatory

DOI

10.4467/2543859XPKG.25.010.22972

Warianty tytułu

EN

Tram lines in the (post-)industrial areas of Warsaw and Kraków as a potential factor of their development

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest ocena znaczenia linii tramwajowych dla współczesnego rozwoju obsługiwanych przez nie obszarów (po)przemysłowych w polifunkcyjnych ośrodkach miejskich na przykładzie Warszawy i Krakowa. Badaniu poddano linie tramwajowe wybudowane w okresie 1949-1989 w celu obsługi pojedynczego zakładu lub zwartego obszaru przemysłowego. W Warszawie zidentyfikowane pięć, a w Krakowie cztery linie spełniające te kryteria. Po 1989 roku obszary położone w sąsiedztwie wszystkich tych linii przeszły pewne przekształcenia funkcjonalne, jednak ich skala i charakter były różne - od ograniczonych i spontanicznych zmian związanych z działalnością pojedynczych inwestorów do zakrojonych na szeroką skalę działań rewitalizacyjnych. Nowe funkcje obejmowały przede wszystkim handel, usługi biznesowe, zabudowę mieszkaniową oraz przemysłową i magazynową. Interesujące jest tworzenie w pobliżu przystanków końcowych poprzemysłowych linii tramwajowych węzłów multimodalnych (hubów) integrujących różne środki miejskiego i pozamiejskiego transportu publicznego oraz indywidualnego. Warto podkreślić, że w przypadku najbardziej zaawansowanych przekształceń funkcjonalnych infrastruktura transportu tramwajowego w istotny sposób wspierała procesy rewitalizacyjne, a dostępność transportu publicznego była ważnym czynnikiem lokalizacji inwestycji komercyjnych i mieszkaniowych. W związku z tym zaobserwowano wyraźny związek pomiędzy stopniem przekształcenia terenów w sąsiedztwie „poprzemysłowych” linii tramwajowych a zmianą zdolności przewozowej linii tramwajowych po transformacji społeczno-gospodarczej. Wydaje się zatem, że „odziedziczone” z okresu socjalizmu linie tramwajowe, również te wybudowane w celu zaspokojenia skrajnie odmiennych od współczesnych potrzeb przewozowych, mogą być instrumentem wspierającym zrównoważony rozwój i integrację urbanistyczną współczesnego miasta.

EN

The aim of this article is to assess the significance of tram lines for the contemporary development of the (post-)industrial areas they serve in multifunctional urban centres, using Warsaw and Kraków as case studies. The research focuses on tram lines constructed between 1949 and 1989 to serve either a single industrial plant or a compact industrial area. In Warsaw, five such lines were identified, and in Kraków, four. Since 1989, the areas located adjacent to all these lines have undergone varying degrees of functional transformation - ranging from limited, spontaneous changes initiated by individual investors to large-scale, planned revitalisation projects. The new functions have primarily included retail, business services, residential, as well as industrial and warehouse developments. Particularly noteworthy is the emergence of multimodal hubs near the terminal stops of former industrial tram lines, integrating different modes of urban and suburban public transport with individual transport. It is important to emphasise that, in cases of the most advanced functional transformations, tram transport infrastructure has significantly supported revitalisation processes, with public transport accessibility being a major factor in the location of commercial and residential investments. Consequently, a clear relationship has been observed between the degree of transformation of areas adjacent to “post-industrial” tram lines and the change in their transport capacity after the socio-economic transition. It therefore appears that tram lines “inherited” from the socialist period - including those originally built to meet transport needs radically different from current ones - can serve as instruments supporting sustainable development and urban integration in the contemporary city.

Słowa kluczowe

PL

linia tramwajowa; obszar poprzemysłowy; rozwój urbanistyczny; miasto postsocjalistyczne; Kraków; Warszawa

EN

tram line; postindustrial area; urban development; post-socialist city; Krakow; Warsaw

• Wydawca: Komisja Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego ; Uniwersytet Gdański. Katedra Geografii Rozwoju Regionalnego
• Czasopismo: Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG
• Rocznik: 2025
• Tom: nr 28(2)
• Strony: 23--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 58 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kołoś Arkadiusz

• Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-3606-7122

autor

Fiedeń Łukasz

• Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-8979-9968

autor

Taczanowski Jakub

• Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

• https://orcid.org/0000-0001-9421-5982

Bibliografia

• [1] Banister D., 2008, The sustainable mobility paradigm, Transport Policy, 15 (2), 73-80. https://doi.org/10.1016/j.tranpol.2007.10.005.
• [2] Beister M., Górny J., Połom M., 2015, Rozwój infrastruktury tramwajowej w Polsce w okresie członkostwa w Unii Europejskiej, Technika Transportu Szynowego, 7-8, 20-36.
• [3] Bertolini L., Curtis C., Renne J., 2012, Station Area Projects in Europe and beyond: Towards Transit Oriented Development?, Built Environment, 38 (1), 31-50.
• [4] Biegańska J., 2019, Społeczno-geograficzny wymiar przemian stref podmiejskich w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• [5] Boquet Y., 2017, The renaissance of tramways and urban redevelopment in France, Miscellanea Geographica. Regional Studies on Development, 21 (1), 5-18, https://doi.org/10.1515/mgrsd-2017-0005.
• [6] Borkowski P., Burnewicz J., Koźlak A., Pawłowska B., Ważna A., 2018, Transport a organizacja przestrzeni w życiu społeczno-gospodarczym, Studia KPZK PAN, 182, 81-113, https://journals.pan.pl [15.05.2025].
• [7] Buehler R., Pucher J., Gerike R., Götschi T., 2017, Reducing car dependence in the heart of Europe: Lessons from Germany, Austria, and Switzerland, Transport Reviews, 37 (1), 4-28. https://doi.org/10.1080/01441647.2016.1177799.
• [8] Cervero, R., Ferrell, C., and Murphy, S., 2002, Transit-Oriented Development and Joint Development in the United States: A Literature Review, Transit cooperative research program, Research results digest, (52). Washington, DC: Transportation Research Board, National Research Council.
• [9] Curtis C., Renne J.L., Bertolini L., 2009. Transit Oriented Development: making it happen. Ashgate Publishing, Farnham, UK and Burlington, Vermont, USA.
• [10] Gałka J., Warych-Juras A., 2011, Regionalne uwarunkowania suburbanizacji w Polsce, Studia Miejskie, 3, 147-157.
• [11] Gehl J., 2010, Cities for people, Island Press, Washington, Covelo, London.
• [12] Gorczyca K., 2008, Analysis of relationships between distribution of population and spatial economy of communes in the Kraków Metropolitan Area, Bulletin of Geography. Socio-Economic Series, 10, 37-48.
• [13] Grabkowska M., 2011, Inner-city transformations after socialism. Findings from interviews with new residents of pre-war tenement houses in Gdańsk, Bulletin of Geography. Socio-Economic Series, 15, 117-129.
• [14] Graff M., 2019, Nowe inwestycje w systemy tramwajowe w Polsce, Technika Transportu Szynowego, 7-8, 18-32.
• [15] Holden E., Gilpin G., Banister D., 2019, Sustainable mobility at thirty, Sustainability, 11 (7), 1965. https://doi.org/10.3390/su11071965.
• [16] Hołuj A., Lityński P., 2015, Urban sprawl - uwarunkowania oraz propozycja zmian w Polsce, Studia KPZK PAN, 161, 91-99, https://www.czasopisma.pan.pl [16.05.2025].
• [17] Kazimierski J., Kołodziejczyk R., Kormanowa Ż., Rostowska H., 1972, Dzieje Mokotowa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• [18] Knowles R. D., 2012, Transit Oriented Development in Copenhagen, Denmark: from the Finger Plan to Ørestad, Journal of Transport Geography, 22, 251-261.
• [19] Kołodziej J., 2010, Krakowskie tramwaje, Eurosprinter, Rybnik.
• [20] Kołoś A., 2006, Rozwój przestrzenny a współczesne funkcjonowanie miejskiego transportu szynowego w Polsce, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwer¬sytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• [21] Kołoś A., Taczanowski J., 2018, Możliwości i dylematy rozwoju miejskiego transportu szynowego w Polsce, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 3, 31-44.
• [22] Konopacki-Maciuk Z., 2014, Trams as tools of urban transformation in French cities, Technical Transactions Architecture/Czasopismo Techniczne Architektura, 10-A, 61-79.
• [23] Krzak I., 2005, Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych Krakowskich Zakładów Sodowych „Solvay”, Problemy Ekologii Krajobrazu, 17, 283-287.
• [24] Kuczabski, A., & Połom, M., 2019, Wpływ organizacji mistrzostw piłkarskich EURO 2012 na zmiany w transporcie publicznym Lwowa. Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 22(4), 46-58. https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.19.025.11546.
• [25] Kurek S., Wójtowicz M., Gałka J., 2020, Functional urban areas in Poland: demographic trends and migration patterns, Springer, Cham.
• [26] Łukaszkiewicz J., Fortuna-Antoszkiewicz B., Botwina J., Oleszczuk Ł., Wiśniewski P., 2018, Sustainable development of the city’s transport infrastructure - a project of a new tram line with a linear park along the Exhibition Channel in Warsaw, Journal of Environmental Science and Engineering, A 7, 285-300.
• [27] Łukaszkiewicz J., Fortuna-Antoszkiewicz B., Oleszczuk Ł., Fialová J., 2021, The potential of tram networks in the revitalization of the Warsaw landscape, Land, 10 (4), 375.
• [28] Łupicka A., Szymczak M., 2020, Zrównoważony transport na obszarach zurbanizowanych - możliwości, kierunki i przykłady rozwoju, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, 1, 11-18.
• [29] Mackett R., Babalik-Sutcliffe E., 2003, New urban rail systems: a policy-based technique to make them more successful, Journal of Transport Geography, 11, 151-164.
• [30] McCann E., 2010, Urban policy mobilities and global circuits of knowledge: toward a research agenda, Annals of the Association of American Geographers, 101 (1), 107-130. https://doi.org/10.1080/00045608.2010.520219.
• [31] Newman P. W., Kenworthy J. R, 1989, Cities and automobile dependence, Gower Publications, Aldershot.
• [32] Nowak M., Petrisor A.-I., Mitrea A., Kovács K.F., Lukstina G., Jürgenson E., Ladzianska Z., Simeonova V., Lozynskyy R., Rezac V., Pantyley V., Praneviciene B., Fakeyeva L., Mickiewicz B., Blaszke M., 2022, The role of spatial plans adopted at the local level in the spatial planning systems of Central and Eastern European Countries, Land, 11 (9), 1599.
• [33] Petkov D., 2020, Tramway renaissance in Western Europe. A socio-technical analysis, Studien zur Mobilitäts- und Verkehrsforschung, Springer Fachmedien, Wiesbaden.
• [34] Plan remontów warszawskich torów tramwajowych, 11.04.2024, UM Warszawa, https://um.warszawa.pl/-/plan-remontow-warszawskich-torow-tramwajowych [15.04.2025].
• [35] Rechłowicz M., 2015, Dostępność sieci tramwajowych w zagłębiach węglowych Europy Środkowo-Wschodniej po 1990 roku, Eurosprinter, Rybnik.
• [36] Renne J. L., 2009, From transit-adjacent to transit-oriented development, Local Environment, 14 (1), 1-15.
• [37] Sitarek S., Walczak D., 2012, Bydgoskie tramwaje, Eurosprinter, Rybnik.
• [38] Soczówka A., 2012, Zarys historii komunikacji tramwajowej na obszarze konurbacji katowickiej, Acta Geographica Silesiana, 11, 57-69.
• [39] Soida K., Danyluk Z., Nadolski P., 2012, Tramwaje górnośląskie. Tom II. Tramwaje katowickie po 1945 roku, Eurosprinter, Rybnik.
• [40] Stańczyk M., 2021, Deweloper kupił teren FSO na Żeraniu. „Skala inwestycji będzie ogromna”, Bankier.pl (2021-08-04), https://www.bankier.pl/wiadomosc/Deweloper-kupil-teren-FSO-na-Zeraniu-Skala-inwestycji-bedzie-ogromna-8164554.html [03.03.2024].
• [41] Stevenson M., Thompson J., Hérick de Sá T., Ewing R., Mohan D., McClure R., Roberts I., Tiwari G., Gilles-Corti B., Sun X., Wallace M., Woodcock J., 2016, Land use, transport, and population health: Estimating the health benefits of compact cities, The Lancet, 388 (10062), 2925-2935.
• [42] Stiasny M., Danyluk Z., 2017, Atlas sieci tramwajowych Polski, Eurosprinter, Rybnik.
• [43] Szmytkie R., 2021, The cyclical nature of the territorial development of large cities: a case study of Wrocław (Poland), Journal of Urban History, 47 (4), 771-793.
• [44] Szpilko D., Budna K., Drmeyan H., Remiszewska A., 2023, Sustainable and smart mobility - research directions: a systematic literature review, Economics and Environment, 86 (3), 31-61. https://doi.org/10.34659/eis.2023.86.3.584.
• [45] Śleszyński P, Kowalewski A, Markowski T, Legutko-Kobus P, Nowak M., 2020, The contemporary economic costs of spatial chaos: evidence from Poland, Land, 9 (7), 214.
• [46] Taczanowski J., 2016, Koncepcja zrównoważonego transportu. Przypadek komunikacji tramwajowej w wybranych miastach Europy środkowej i zachodniej, Prace Geograficzne, 144, 105-125.
• [47] Taczanowski J., 2021, Nowe sieci tramwajowe we Włoszech jako próba odpowiedzi na wyzwania transportowe w miastach, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 24 (4), 57-74. https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.21.023.15739.
• [48] Urry J., 2004, The ‘system’ of automobility, Theory, Culture & Society, 21 (4-5), 25-39. https://doi.org/10.1177/0263276404046059.
• [49] Walczak D., 2018, Tramwaje powojennej Warszawy 1945-1975, Eurosprinter, Rybnik.
• [50] Wesołowski J., 2008, Miasto w ruchu. Przewodnik po dobrych praktykach w organizowaniu transportu miejskiego, Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź.
• [51] Wyszomirski O. (red.), 2010, Transport miejski. Ekonomika i organizacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• [52] Zaborowski Ł., 2018, Tramwaj dla polskich miast, Instytut Sobieskiego, Warszawa.
• Inne materiały:
• [53] Archiwalne rozdziały taboru MPK Kraków (1989).
• [54] Archiwalne rozdziały taboru MZK Warszawa (1991).
• [55] Rozkłady jazdy KMK Kraków, https://ztp.krakow.pl/kmk/rozklady-jazdy-kmk.
• [56] Rozkłady jazdy WTP Warszawa, https://www.wtp.waw.pl/rozklady-jazdy/.
• [57] Urban Atlas 2018, (dane wektorowe), 2021, Copernicus, https://land.copernicus.eu/en/products/urban-atlas.
• [58] Wywiady z przedstawicielami ZTM Warszawa i ZTP Kraków.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).