Zamek Niesytno w Płoninie według badań architektonicznych z lat 2011–2012

• Autorzy: Chorowska M. , Błoniewski P.

Warianty tytułu

EN

Niesytno Castle in Płonina in the architectural survey conducted in 2011–2012

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Najstarszą fazę zamku Niesytno w Płoninie, hipotetycznie datowaną na XIV–XV w., można określić mianem skalnego zamku. Było to nieregularne założenie złożone z dwóch członów. Górny zajmował wierzchołek rozległego skalnego wypiętrzenia i zamknięty był murem o esowatym przebiegu, rozpiętym pomiędzy dwiema skałami. To tam znajdowała się jego część mieszkalna. Dolny człon obejmował dziedziniec o nerkowatym planie, otoczony murem obronnym, położony około 10 m poniżej. Po stronie wschodniej mur dolnego członu wspinał się na drugą kulminację skalną i zakręcał na północny zachód, tworząc na niej zaoblenie w typie baszty łupinowej. Był to aktywny element obronny, który strzegł jedynego wejścia na zamek. Prowadziło ono drewnianym pomostem, pokonując wpierw kilkanaście metrów różnicy poziomu terenu, a na końcu próg o wysokości 4 m. Obok pierwotnej bramy odkryto też relikty szczelinowego otworu strzelniczego. Unikatowym w skali Polski elementem II fazy zamku w Płoninie, datowanej na XV w., jest ośmioboczna, mieszkalna wieża z ostrzem, kryjąca w swym wnętrzu dwie kondygnacje ciepłych izb. Stanęła ona na kulminacji skalnego zamku i zajęła cały jego górny człon. Poniżej wieży, po stronie zachodniej i północno-zachodniej, powstał cały system murów zabezpieczających dojście do niej, w tym mur płaszczowy, szyja bramna i obwarowania dolnego dziedzińca, który został dwukrotnie powiększony w stosunku do dziedzińca z I fazy. Ostrze wieży skierowano na wschód, chroniąc pierwotne wejście do zamku. Wieżę obiegały dwa drewniane ganki bojowe (hurdycje). Jeden znajdował się na trzeciej kondygnacji, co odpowiadało poziomowi dolnej ciepłej izby i obiegał ją z trzech stron – od południa, zachodu i północy. Po stronie południowej rozszerzał się mocno, wchodząc na niewielkie, wieloboczne plateau. Górna hurdycja znajdowała się na poziomie szóstej kondygnacji i była nadwieszona nad ostrzem wieży. Wejście do dolnej ciepłej izby, ujęte półkolistym, kamiennym portalem, zlokalizowane było nad najbardziej stromą częścią góry zamkowej i dostępne z poziomu dolnego ganku. Kamienne ściany obu izb były we wnętrzu obłożone drewnianymi balami, co zapewniało dobrą izolacyjność termiczną. Także strop nad górną izbą miał pułap zbudowany z pełnych bali. W kolejnej rozbudowie zamku wzniesiono dwuskrzydłowy budynek bramny, który zapewnił lepszą obronność i poprawił warunki bytowe załogi. Przełom XV i XVI w. przyniósł znaczną rozbudowę mieszkalnej tkanki na zamku. Stary donżon przestał wystarczać do wygodnego zamieszkiwania. Do budynku bramnego dostawiono duże, trójkondygnacyjne skrzydło boczne. Było ono oparte na wschodnim odcinku muru obronnego, a także na północnym zakolu tego muru. Pomimo budowy w 1545 r. renesansowego dworu na terenie dolnego zamku stary dom zamkowy był nadal intensywnie używany, o czym świadczy wbudowanie weń pieców kaflowych i kuchni. W późnym okresie nowożytnym górny zamek stopniowo tracił na znaczeniu na rzecz położonego tuż obok renesansowego pałacu, który w pełni zaspokajał potrzeby mieszkalne i reprezentacyjne. W XVIII w. ośmioboczna wieża z ostrzem z pewnością nie była już zamieszkiwana, a jej przekrycie pozostawało w stanie zaawansowanej ruiny.

EN

The oldest phase of the castle Niesytno in Płonina, dated hypothetically at the 14th–15th century can be named the rocky castle. Its lay out was irregular and composed of two parts. The upper part occupied the summit of a large rocky hill and was closed with a stony wall of an S shape, stretching between two rocks. There, its living area was found. The lower part was situated approximately 10 m below. It consisted of a bailey of a kidney shaped plan surrounded by a fortified wall. The east wall of the lower section climbed onto another rock peak and turning north-west formed a kind of a flanking tower there, of a shell type. This was an active defensive element, which guarded the only entrance to the castle. There was a wooden bridge on its way, surmounting the first dozen meters difference at ground level, and a threshold with the height of 4 m at the end. Next to the original gate there were also relics of a loophole. The unique part of the second phase of the castle Niesytno in Płonina, which can be dated to the 15th century was an octagonal dwelling tower with a sharp edge. This tower is really outstanding in Poland because of the remains of two storeys of the so called warm halls. The tower stood on the peak of the rocky castle and took its entire upper part. Below the tower, on its north and north-west side, a whole system of fortifications was built to protect the access to it, including the encircling wall (mantle type), the bottleneck gate and fortifications encircling the lower bailey which was increased twice in relation to the court yard, from phase 1. The sharp ridge of the tower was turned towards the east to protect the original entrance to the castle. The defensive system of the tower consisted of two covered battle galleries. One was located on the 3rd storey which corresponded to the level of the lower warm hall and surrounded the tower from three sides – south, west and north. In the south. On the south side it expanded strongly into a small polygonal plateau. The upper parapet walk (the hoarding) was situated on the 6th storey and overhung the edge of the tower. The entrance to the lower warm hall was embraced by a stone portal and was located over the most steep part of the castle mountain and could be reached from the lower gallery. Stone walls of both chambers were originally covered with wooden logs which ensured a good thermal isolation. Also, the upper chamber ceiling was made of full wooden logs. The castle was enlarged by a new double wing gate building which provided a better defense and improved the living conditions of the crew. The turn of the 15th and 16th centuries brought a significant expansion of the residential area of the castle. The old tower was no longer good enough for comfortable living. A new, large, three storey side wing was added to the gate house. It was supported by the east part of the defensive wall and also by the north curve of this wall. Despite the construction of a Renaissance mansion in 1545 in the lower castle bailey, the old medieval house was still used intensively, as was evidenced by incorporating tiled stoves and a kitchen. In the 17th century the octagonal tower gradually lost importance as compared to the Renaissance mansion which fully satisfied the residential and representational need. In the 18th century the octagonal tower was probably no longer inhabited as its roofing was in a state of advanced ruin.

Słowa kluczowe

PL

zamek; wieża mieszkalna; ciepła izba

EN

castle; dwelling tower; warm hall

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 2(34)
• Strony: 3--17
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., rys.

Twórcy

autor

Chorowska M.

autor

Błoniewski P.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej / Faculty of Architecture, Wrocław University of Technology.

Bibliografia

• [1] Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Ofi cyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2003.
• [2] Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach, t. 2: Księstwo jaworskie, I-BiS, Wrocław [b.r.w.].
• [3] Croon G., Die Landständige Verfassung von Schwiednitz – Jauer. Zur Geschichte des Ständeswessens in Schlesien, G. Croon, CDS, Bd. 27, Breslau 1912.
• [4] Czerner O., Zamek w Bolkowie, jako jeden z przykładów grupy śred niowiecznych założeń obronnych z wieżą z ostrzem, [w:] Rozprawy Komisji Historii Sztuki, t. 3: Prace Komisji Historii Sztuki, Wroc ław 1963, 133–197.
• [5] v. Czettritz u. Neuhaus H., Geschichte des Geschlechts von Czettritz und Neuhaus, Bd. 1, Görlitz 1907, Bd. 2, Görlitz 1911.
• [6] Fišera Z., Skalnĭ hrady na francouzsko-německém pomezi, Dějiny staveb, Plzeň 2001, 42–46.
• [7] Fišera Z., Skalnĭ hrady zemĭ koruny české, Nakladatelstvi LIBRI, Praha 2004.
• [8] Graniczny J., Rycerstwo księstw jaworskiego i świdnickiego w latach 1274–1364, [w:] M. Boguszewicz i wsp. (red.), Człowiek i środowisko w Sudetach, Wydawnictwo i Drukarnia KORAB, Wrocław 2000, 169–209.
• [9] Guerquin B., Zamki śląskie, Wydawnictwo Budownictwo i Ar chitektura, Warszawa 1957.
• [10] Henel N., Silesiographia renovata, Bd. 8, Breslau, Leipzig 1704.
• [11] Jurek T., Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV w., Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1998.
• [12] Menclová D., České hrady, t. 1, ODEON Nakladatelstvi Krásné Literatury a Uměni, Praha 1976.
• [13] Müller K.A., Vaterläldische Bilder in einer Geschichte und Be schreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens (beider Antheile), so wie der Grafschaft Glatz, Glogau 1837, 501–503.
• [14] Olszacki T., Sprawozdanie z badań architektoniczno-archeologicznych zamku Niesytno w Płoninie, gm. Bolków, woj. dolnośląskie, Łódź 2011 [mpis w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Legnicy].
• [15] Reichhalter G., „Blockwerkkammern” des 13. Bis 15. Jahrhunderts aus österreichischen Burgen, „Archäologie Österreichs spezial”2006, No. 2, 179–192.
• [16] Regesty śląskie, t. 1–5, W. Korta (red.), Wrocław 1975–1992.
• [17] Rochowicz M., Studium historyczno-architektoniczne zamku w Płoninie, Wrocław 1991 [mpis w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Legnicy].
• [18] Schaetzke V., Schlesische Burgen und Schlösser (Iser-Reisen-Waldenburger-Gebirge und Vorberge), Schweidnitz 1927.