Butan-2-on

• Autorzy: Grunt H. , Czerczak S.

Warianty tytułu

EN

2-Butanone

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Butan-2-on jest bezbarwną, łatwopalną cieczą o przenikliwym słodkawym zapachu, podobnym do ketonu metylowego. Należy do rodziny alkanonów, tzn. nasyconych ketonów alifatycznych. Butan-2-on jest wykorzystywany głównie jako rozpuszczalnik do różnych powłok powierzchniowych, np. winylowych, nitrocelulozowych czy akrylowych. Znalazł również zastosowanie przy odparafinowaniu olejów smarowych oraz przy produkcji: bezbarwnych syntetycznych żywic, sztucznej skóry, gumy, lakierów, klejów i folii aluminiowej. Ponadto jest wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. W naturze butan-2-on występuje w owocach i warzywach. Stosowany jest zwykle w mieszaninie z acetonem, octanem etylu, n-heksanem, toluenem oraz alkoholami. Butan-2-on szybko się wchłania przez drogi oddechowe i skórę. Według Fisherovej-Bergerovej szybkość penetracji butan-2-onu przez skórę wynosi 2,45 mg/cm2/h, związek nie ma zdolności kumulacji w organizmie. Głównym skutkiem działania butan-2-onu u ludzi po narażeniu drogą inhalacyjną jest działanie drażniące na skórę, błony śluzowe oczu, nosa oraz gardła. Próg działania drażniącego dla oczu i nosa u ludzi (50% odpowiedzi) ustalono na poziomie około 590 mg/m3 (200 ppm). Ostry zapach butan-2-onu jest wyczuwany, gdy jego stężenie wynosi poniżej 16 mg/m3 (5,4 ppm), a podrażnienie błon śluzowych nosa powinno być ostrzeżeniem i zapobiegać szkodliwym skutkom działania związku. Podczas przewlekłego narażenia na butan-2-on o dużym stężeniu mogą wystąpić objawy depresyjne ze strony ośrodkowego układu nerwowego, natomiast przedłużony kontakt ze skórą może doprowadzić do stanu zapalnego, objawiającego się zaczerwienieniem, wysuszeniem oraz pękaniem skóry. W NIOSH ustalono, że wartość stężenia butan-2-onu bezpośrednio zagrażająca zdrowiu i życiu (IDLH) wynosi 8820 mg/m3 (3000 ppm). U zwierząt doświadczalnych butan-2-on wykazuje działanie drażniące na błony śluzowe górnych dróg oddechowych, oczy i skórę, a także działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, natomiast jego duże dawki mogą powodować padnięcie zwierząt z powodu niewydolności oddechowej. Ze względu na wielkości letalne u zwierząt doświadczalnych, butan-2-on nie jest klasyfikowany jako substancja szkodliwa. Stężenie 31 590 mg/m3 butan-2-onu przyjęto za wartość RD50 u myszy. Na podstawie wyników badań na szczurach szczepu F344 – narażanych inhalacyjnie na butan-2-on w ciągu 90 dni 6 h dziennie przez 5 dni w tygodniu – za wartość NOAEL (wartość najwyższego stężenia, które nie powoduje szkodliwych zmian) przyjęto stężenie 7500 mg/m3 (2500 ppm) związku. Nie ma dowodów działania rakotwórczego butan-2-onu na ludzi i zwierzęta. Związek nie wykazywał również działania mutagennego ani uczulającego, natomiast wykazywał słabe działanie fetotoksyczne. Przyjmując za efekt krytyczny działanie układowe butan-2-onu, przede wszystkim na ośrodkowy układ nerwowy i wątrobę, do wyliczenia wartości NDS butan-2-onu zastosowano wyznaczoną w 90-dniowym eksperymencie inhalacyjnym na szczurach wartość NOAEL równą 7500 mg/m3 i przyjęto za wartość NDS stężenie równe około 450 mg/m3. Ustalona wartość NDS jest zgodna z przyjętą zasadą, że wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji ustalona na podstawie ostrego działania drażniącego powinna mieścić się w granicach 1/100 ÷ 1/10 wartości RD50, tj. w przedziale 315 ÷ 3159 mg/m3. Proponowana przez nas wartość NDS butan-2-onu jest mniejsza od wartości NDS obowiązujących w większości państw Unii Europejskiej, które przyjęły wartość TLV równą około 600 mg/m3, ale jest zgodna z wartością NDS w Finlandii, w której obowiązuje wartość 440 mg/m3. Należy zwrócić uwagę, że w Danii i Szwecji obowiązują jeszcze mniejsze, wynoszące około 150 mg/m3, wartości normatywów higienicznych butan-2-onu. W celu zminimalizowania działania drażniącego i ostrego zapachu butan-2-onu proponuje się przyjąć wartość NDSCh związku równą 900 mg/m3. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych powinny zabezpieczyć pracowników narażonych na butan- -2-on przed działaniem drażniącym związku oraz jego potencjalnym działaniem neurotoksycznym. Autorzy dokumentacji proponują przyjąć wartość dopuszczalnego stężenia butan-2-onu w materiale biologicznym (DSB) równą 1,5 mg na litr moczu, a ze względu na jego szybką absorpcję przez skórę proponują także oznaczyć butan-2-on literami „Sk” oznaczającymi substancję wchłaniającą się przez skórę oraz literą „I” oznaczającą substancję o działaniu drażniącym.

EN

2-Butanone is a colourless liquid with a characteristic odour. The nervous system and liver are critical organes in animals’ 90-day exposure to 2-butanone. The MAC (TWA) value was calculate on the basis of the NOAEL value (7500 mg/m3) for systemic effects in rats. A MAC (TWA) value at the level of 450 mg/m3 was established. Because of the irritant effect of of this compound a MAC-STEL value of 900 mg/m3 was suggested. The “I” (irritation substance) notation and “Sk” (substance absorbed through the skin) were proposed. We suggest accepting a BEI value on the level of 1.5 mg of 2-butanone/litre of urine.

Słowa kluczowe

PL

butan-2-on; środek drażniący; wchłania się przez skórę; NDS

EN

2-butanone; irritation; skin notation; MAC-value

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2007
• Tom: Nr 1 (51)
• Strony: 5--27
• Opis fizyczny: Bibliogr. 39 poz., tab.

Twórcy

autor

Grunt H.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

autor

Czerczak S.

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera 91-348 Łódź ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

Bibliografia

• 1.ACGIH (2006) TLVs and BEIs, Threshold limit values for chemical substances and physical agents biological exposure indices. Documentation of the threshold limit values and biological exposure indices. Methyl ethyl ketone. 6th ed. Cincinnati OHIO.
• 2.Altenkirch H. i in. (1978) Experimental studies on hydrocarbon neuropathies induced by methyl ethyl ketone. Journal of Neurology 219 (3), 159-170 (cyt. za WHO 1993; Toxicol. Profile 1991).
• 3.Bos P. i in. (1992) Evaluation of the sensory irritation test for the assesssment of occupational health risk. Crit. Rev. Toxicol. 21, 423-450.
• 4.Cavender F.L. i in. (1991) A 90-day vapor inhalation toxicity study of methyl ethyl ketone. Fundam. And Appl. Toxicol. 3 (7-8), 264-270, 1983 (cyt. za WHO 1993; DFG 1996; Toxicol. Profile 1991).
• 5.CHEMINFO (2006) Canadian Centre for Occupational Health and Safety [Komputerowa baza danych].
• 6.Commission Directive 2000/39/EC of 8 June 2000 establishing a first list of indicative occupational exposure limit values in implementation of Council Directive 98/24/EC on the protection of the health and safety of workers from the risks related to chemical agents at work.
• 7.Deacon M.M. i in. (1981) Embryo- and fetotoxicity of inhaled methyl ethyl ketone in rats. Toxicol. Appl. Pharmacol. 59, 620-622 (cyt. za DFG 1996).
• 8.de-Ceaurriz J., Micillino J.C. (1981) Sensory irritation caused by various industrial airborne chemicals. Toxicol. Lett. 9, 137-143.
• 9.DFG, Deutsche Forschungsgemainschaft (1996) Occupational Toxicants. Critical data evaluation for MAK values & classification of carcinogens for methyl ethyl ketone. Vol. 12, ed. by Helmuth Greim. Commission for Investigation of Health Hazards of Chemical Compounds in the Work Area. Wiley-VCH.
• 10.Dick R.B. i in. (1984) Effect of acute exposure of toluene and methyl ethyl ketone on psychomotor performance. Int. Arch. Occup. Environ. Health 54, 91-109 (cyt. za DFG 1996).
• 11.Dick R.B. i in. (1988) Effect of short duration exposures to acetone and methyl ketone Toxicol. Lett. 43, 31-49 (cyt. za DFG 1996).
• 12.Dick R.B. i in. (1989) Neurobehavioural effects of short duration exposures to acetone and methyl ketone Br.J. Ind. Med. 46, 111-121 (cyt. za DFG 1996).
• 13.Dick R.B. i in. (1992) Neurobehavioural effects from acute exposures to methyl isobutyl ketone and methyl ethyl ketone. Fundamental & Applied Toxicol. 19 (3), 453-473 (cyt. za DFG 1996; CHEMINFO 2002).
• 14.Freddi A. i in. (1982) Indagine clinico-elltromiografica su sogetti esposti a vapori di metil-etil-chetone. Ann. Med. Perugia 73, 111-136 (cyt. za DFG 1996).
• 15.Ghittori i in. (1987) The urinary concentration of solvents as a biological indicator of exposure: proposal for biological equivalent exposure limit for nine solvents. Am. Ind. Hyg. Assoc. J. 48, 786-790.
• 16.Grant M.D. (1993) Toxicology of the eye. 4 ed., 2, 978-979.
• 17.Hansen L.F., Nielsen G.D. (1994) Sensory irritation effects of n-methyl ketones: receptor activation mechanisms and relationships with threshold limit values. Archives of Toxicology 68, 193-202.
• 18.Holmberg P.C., Nurminen M. (1980) Congenital defect of the central nervous system and occupational factors during pregnancy: a case-referent study. Am. J. Ind. Med. 1, 167-176.
• 19.HSDB (2006) [Komputerowa baza danych].
• 20.IRIS (2006) [Komputerowa baza danych].
• 21.John J.A. i in. (1980) Teratogenic evaluation of methyl ethyl ketone in the rat. Teratology 21, 47A (cyt. za DFG 1996).
• 22.Kennah H.E. (1989) An objective procedure for quantitating eye irritation based upon changes of corneal thickness. Fund. Appl. Toxicol. 12 (2), 258-268.
• 23.Kopelman P.G. i in. (1983) Severe metabolic acidosis after ingestion of butanone. Br. Med. J. 286, 21- (cyt. za CHEMINFO 2006).
• 24.Miyasaka M. i in. (1982) Biological monitoring of occupational exposure to methyl ethyl ketone by means of urinalysis for methyl ethyl ketone itself. Int. Arch. Occup. Environ. Health. 50, 131-137.
• 25.Nakaaki K. (1974) Experimental study on the effect of organic solvent vapors on human subjects. Journal of Labor Science (Rodo Kagaku) 50, (2), 89-96.
• 26.Nelson K.W. i in. (1943) Sensory response to certain industrial solvent vapors. J. Ind. Hyg. Toxicol. 2 282-285 (cyt. za DFG 1996).
• 27.Ong C.N. i in. (1991) Biological monitoring of occupational exposure to methyl ethyl ketone. Int. Arch. Occup. Environ. Health. 63, 319-324.
• 28.Opdyke D.L.J. (1977) Methyl ethyl ketone. Fragrance raw materials monographs. Food and Cosmetics Toxicology 15(6), 627-632) (cyt. za CHEMINFO 2006).
• Patty's toxicology (2001) 5 ed., vol. 6. New York, Interscience Publication 119-194.
• 29.Perbellini L. i in. (1984) Methyl ethyl ketone. Exposure in industrial workers. Int. Arch. Occup. Environ. Health 54, 73-81.
• 30.Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. DzU nr 201, poz. 1676.
• 31.RTECS (2006) [Komputrowa baza danych].
• 32.Saida K. i in. (1976) Peripheral nerve changes induced by methyl n-buthyl ketone and potentiation by methyl ethyl ketone. J. Neuropathol. Exp. Neurol. 35, 207-225 (cyt. za DFG 1996).
• 33.Schwetz B.A., Leong B.K.J. (1974) Embryo and fetotoxicity of inhaled carbon tetrachloride, 1,1-dichloroethane and methyl ethyl ketone in rats. Toxicol. and Appl. Pharmacol. 28, 452-464.
• 34.Schwetz B.A. i in. (1991) Developmental toxicity of inhaled methyl ethyl ketone in swiss mice. Fundam. and Applied Toxicol. 16, 742-748.
• 35.Smyth H.F. (1962) Range-finding toxicity data: list VI. Am. Ind. Hyg. Assoc. J. 23, 95-107.
• 36.Toxicology profile for 2-butanone. U.S. Department of Health & Human Services, ATSDR 1991.
• 37.Varigos G.A., Nurse D.S. (1986) Contact urticaria from methyl ethyl ketone. Contact Dermatitis 15, 259- 260. (cyt. za DFG 1996).
• 38.WHO (1993) IPCS. Environmental health criteria 143. Methyl ethyl ketone. Genewa.
• 39.Zimmermann F.K. i in. (1985) Acetone, MEK, ethyl acetate, acetonitrile and other polar aprotic solvents are strong inducers of aneuploidy in Saccharomyces cerevisiae. Mutat. Res. 149, 339-351.