An imperial sigh with oriental notes? Ortenburg Castle in Bautzen (Upper Lusatia) during the reign of Kings Matthias Corvinus, Vladislaus II and Louis Jagiellon (around 1483–1526)

• Autorzy: Czechowicz Bogusław

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc240108

Warianty tytułu

PL

Imperialne westchnienia w orientalnej tonacji? Zamek Ortenburg w Budziszynie (Górne Łużyce) w dobie władzy królów Macieja Korwina oraz Władysława II i Ludwika Jagiellończyków (około 1483–1526)

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The castle in Bautzen was built on the site of an older residence under the supervision of the royal mayor of Upper Lusatia, Georg von Stein, in the years 1483–1490. Its best-preserved element from those years is the gate tower, housing the chapel of St. George on the first floor. The façade of the tower turns towards the city with the collegiate church with a spectacular monument to King Matthias from 1486, shown not only as the ruler of Bohemia and Hungary, but also as an aspirant to the imperial throne. Emphasizing the majesty of the ruler was directed primarily towards the Bautzen chapter, which included clergy associated with the Meissen bishopric, whose center – Meissen – was closely associated with the Wettins. Their territorial ambitions in the Bohemian Crown were consistently limited by Matthias. The creation of such a unique monument to the ruler in public space, which in Central Europe has only precedents in the monuments of Emperor Frederick III in Wiener Neustadt and George in Prague, could also be related to the desire to demonstrate Matthias’s rights as the Bohemian king to the then virtually lost fief of the Bohemian Crown – Luxembourg. The last representative of this dynasty, Elizabeth of Zgorzelec, daughter of Jan Zgorzelecki, handed them over to the dukes of Burgundy, but after the death of the daughter of the last of them, Maria, in 1482, these rights were taken over by the Habsburgs, who were then in sharp conflict with Matthias. Ortenburg Castle glorified Matthias not only as a potential emperor, but also as a new David or Solomon. The castle tower was probably topped with a turret known from the "Tower of David" in Jerusalem. The architectural detail in the chapel also seems to be a discreet reference to oriental architecture. In the years 1520–1527, the top of the tower was changed and an attic with six pinnacle turrets was added. This number most likely referred to the union of six cities to which Bautzen belonged. The royal mayor of Upper Lusatia was then Prince Karol Minsterberski of Ziębice, who was expanding his castle in Ząbkowice Śląskie at that time. Its facades were also topped with an attic. In this castle, like in many others from that time, references to Jerusalem and Solomonic architecture were also found. The Ortenburg Castle in Bautzen should also be added to this list, despite the "redrafting".

PL

Zamek w Budziszynie został zbudowany w miejscu starszej siedziby pod okiem królewskiego wójta krajowego Górnych Łużyc Georga von Steina w latach 1483–1490. Jego najlepiej zachowanym elementem z tych lat jest wieża bramna, mieszcząca na piętrze kaplicę św. Jerzego. Fasada wieży zwraca się ku miastu z kolegiatą spektakularnym pomnikiem króla Macieja z 1486 roku, ukazanego nie tylko jako władca Czech i Węgier, ale także jako aspirant do tronu cesarskiego. Podkreślanie majestatu władcy kierowane było przede wszystkim w stronę kapituły budziszyńskiej, w której zasiadał kler związany z biskupstwem miśnieńskim. Jego główny ośrodek – Miśnia – był ściśle związany z Wettynami. Ich ambicje terytorialne na terenie Korony Czeskiej Maciej konsekwentnie ograniczał. Powstanie tak wyjątkowego pomnika władcy w przestrzeni publicznej, które w środkowej Europie ma tylko precedensy w pomnikach cesarza Fryderyka III w Wiener Neustadt i Jerzego w Pradze, mogło się również wiązać z chęcią demonstrowania praw Macieja jako króla czeskiego do właściwie już wówczas utraconego lenna Korony Czeskiej – Luksemburga. Ostatnia przedstawicielka tej dynastii, Elżbieta zgorzelecka, córka Jana Zgorzeleckiego, przekazała je książętom Burgundii, ale po śmierci w 1482 roku córki ostatniego z nich, Marii, prawa te przejmowali Habsburgowie, wtedy będący w ostrym konflikcie z Maciejem. Zamek Ortenburg gloryfikował Macieja nie tylko jako potencjalnego imperatora, ale także jako nowego Dawida lub Salomona. Wieżę zamku prawdopodobnie wieńczyła wieżyczka znana z „Wieży Dawida” w Jerozolimie. Także detal architektoniczny w kaplicy zdaje się dyskretnym nawiązaniem do architektury orientalnej. W latach 1520–1527 dokonano zmiany zwieńczenia wieży, dodając jej attykę z sześcioma wieżyczkami-pinaklami. Liczba ta odnosiła się najpewniej do związku sześciu miast, do którego należał Budziszyn. Wójtem krajowym Górnych Łużyc był wtedy książę ziębicki Karol Minsterberski, który rozbudowywał w tym czasie swój zamek w Ząbkowicach Śląskich. Jego elewacje także zwieńczyła attyka. W zamku tym, jak w wielu innych z tego czasu, także doszukano się odwołań do architektury jerozolimskiej, Salomonowej. Do listy tej należy także dopisać, mimo dokonanego „przeredagowania”, budziszyński zamek Ortenburg.

Słowa kluczowe

EN

Bautzen; Corvinus Mathias; Charles of Minsterberg; late Gothic; early Renaissance; castle; representation of power; biblicism

PL

Budziszyn; Korwin Maciej; Karol ziębicki; późny gotyk; wczesny renesans; zamek; reprezentacja władzy; biblicyzm

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 1 (77)
• Strony: 64--72
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., il.

Twórcy

autor

Czechowicz Bogusław

• Faculty of Philosophy and Science, Silesian University in Opava, Czech Republic

• https://orcid.org/0000-0002-6454-8388

Bibliografia

• [1] Kapustka M., Briccius Gauske i naturalizm późnogotyckiej rzeźby architektonicznej, “Dzieła i Interpretacje” 1998, t. 5, 9–29.
• [2] Wenzel K., Der spätgotische Neubau der Bautzener Ortenburg, [in:] T. Torbus, M. Hörsch (eds), Die Kunst im Markgraftum Oberlausitz während der Jagiellonenherrstaft, Jan Thorbecke Verlag, Ostfilden 2006 (= “Studia Jegiellonica Lipsensia”, 3), 85–102.
• [3] Papp S., Das Denkmal des Königs Matthias Corvinus und die St. Georgkapelle in der Bautzener Ortenburg, [in:] T. Torbus, M. Hörsch (eds.), Die Kunst im Markgraftum Oberlausitz während der Jagiellonenherrstaft, Jan Thorbecke Verlag, Ostfilden 2006 (= “Studia Jegiellonica Lipsensia”, 3), 103–114.
• [4] Wenzel K., Das Bild des Abwesenden Königs. Landesherrliche Porträts in den Städten der Oberlausitz, [in:] Korunní země v dějinách českého státu, t. 3: L. Bobková, J. Konvičná (eds.), Rezidence a správní sídla v zemích České koruny ve 14.–17. století. Sborník příspěvků z mezi- národního kolokvia konaného ve dnech 29.–31. března 20 v Clam-Gallasovĕ paláci v Praze, Casablanca, Praha 2007 (= “Opera Facultas philosophicae Universitatis Carolinae Pragensis”, 4), 61–89.
• [5] Dannenberg L.-A., War Bautzen eine Residenz? Überlegungen zu Ursprung und Genese einer Residenzstadt, [in:] Korunní země v dějinách českého státu, t. 3: L. Bobková, J. Konvičná (eds.), Rezidence a správní sídla v zemích České koruny ve 14.–17. století. Sborník příspěvků z mezinárodního kolokvia konaného ve dnech 29.–31. března 20 v Clam-Gallasovĕ paláci v Praze, Casablanca, Praha 2007 (= “Opera Facultas philosophicae Universitatis Carolinae Pragensis”, 4), 367–400.
• [6] Kapustka M., Czechowicz B., Hope and Pragmatism. The Rule and Visual Representation of Matthias Corvinus in Silesia and Lusatia, [in:] P. Farbaky, A. Végh (eds.), Matthias Corvinus, the King. Tradition and Renewal in the Hungarian Royal Court 1458–1490. Exhibition cataloque. Budapest History Museum. 19 March 2008–30 June 2008, Budapest History Museum, Budapest 2008, 76–87.
• [7] Kuthan J., Královské dílo za Jiřího z Poděbrad a dynastie Jagellonců, 2: Města, církev, korunní země, Nákladatelství Lídové Noviny, Praha 2013.
• [8] Thiemann M., Das Matthias-Corvinus-Denkmal in Bautzen – Ehrung oder Mahtanspruch?, “Neues Lausitscisches Magazin” 2013, N.F., t. 16, 7–34.
• [9] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547, t. 3: “Matthias primus Dei gratia rex Bohemiae”. Rehabilitacja nieuznawanego króla, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2017.
• [10] Winzeler M., Vizuální přítomnost nepřítomného. Místa, památky a symbolické stopy královské reprezentace, [in:] Královská Horní Lužice. Panovnická reprezentace – mechanismy vlády – komunikace, Casablanca, Praha 2021 (= “Korunní země v dějinách českého státu”, 8), 473–533.
• [11] Wenzel K., Zwischen Böhmen und Sachsen. Architektur und Kunst der Oberlausitzer Stände (ca./ 1500–1600), [in:] Korunní země v dějinách českého státu, t. 9: L. Bobková, M. Čapský (eds.), Spolu i vedle sebe. České stavy a stavy zemí České koruny na prahu raného novověku, Casablanca, Praha 2021, 177–199.
• [12] Grohman I., Die Ortenburg in Bautzen als Sitz böhmischer und sächsischer Landesherrschaft in der Oberlausitz, [in:] K. Kaiserová (eds.), Čechy a Sasko v proměnách dějin, Univerzita J. E. Purkyně, Ustí nad Labem 1993, 89–97.
• [13] Kalous A., Matyáš Korvín (1443–1490). Uherský a český král, Veduta, České Budějovice 2009.
• [14] Pařízková-Čevonová J., Týnský kostel a architektura poděbradské doby, Univerzita Olomouc, Olomouc 2022.
• [15] Markgraf H. (oprac.), Scriptores rerum Silesiacarum, t. 7: Historia Wratislaviensis et que post mortem regis Ladislai sub electo Georgio de Podiebrat Bohemorum rege ili Acciderant prospera et adversa. Von Mag. Peter Eschenloer, Josef Max & Comp., Breslau 1872.
• [16] Schwarzbach F., Geschichte der Kollegiatkirche und des Kollegiatstiftes St. Petri in Bautzen in Mittelalter, “Neues Laisitzisches Magazin” 1929, 105, 76–113.
• [17] Kinne H., Das Kollegiatstift St. Petri zu Bautzen im Mittelalter. Von der Gründung bis 1569, De Gruyter Academie Forschung, Berlin–Boston 2014.
• [18] Elad A., Medieval Jerusalem and Islamic Worship: Holy Places, Ceremonies, Pilgrimage, E. J. Brill, Leiden–New York–Köln 1995 (= “Islamic History and Civilization”, 8).
• [19] Šimák J.V. (oprac.), Fontes rerum Bohemicarum, t. 6: Chronicon Bartossii, qui dicitur Scriba. Memorabilia pragensia 1524. Chronicon Georgii Pisensis praemisses epistulis. Additamenta, Nadání Františka Palackého, Praha 1907.
• [20] Czechowicz B., Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku średniowiecza, DiG, Warszawa 2005.
• [21] Kwaśniewski A., Zamek w Ząbkowicach Śląskich w okresie rządów księcia Karola I – próba rekonstrukcji form, funkcji i treści, [in:] B. Czechowicz (ed.), Monety – zamek – nagrobek. Książę Karol I z Podiebradów (1476–1536) między dziedzictwem przodków a dokonaniami potomków, Pavel Mervart, Oficyna ATUT, Červený Kostelec–Wrocław 2015, 123–217.
• [22] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547, t. 4: Król i stany, 2: Książęta i szlachta, A: Książęta i hrabiowie, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2020, 196–206.
• [23] Kalina P., The New Solomon. Architecture as the Embodiment of State Ideology and Political Practice in Early Modern Prague, “Uměni/Art” 2017, t. 65, nr 1, 26–36.
• [24] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547, t. 4: Król i stany, 1: Siła słabości? Długie późne rządy Władysława II, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2018.
• [25] Czechowicz B., The uncrowned “bohemian King” and his “bible” Castle. Blatná by the highest burgrave of Prague castle Zdeňek Lev of Rožmitál, around the years 1520–1530, “Res Gestae. Czasopismo Historyczne” 2022, t. 15, nr 2, 50–66.
• [26] Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547, 4: Król i stany, 2: Książęta i szlachta, B: Magnaci, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław 2020.
• [27] Czechowicz B., Ostatni Luksemburgowie (zwłaszcza Zygmunt) w świadomości i praktyce politycznej Korony Czeskiej w dobie podiebradzko-korwinowsko-jagiellońskiej, czyli próba rewizji niektórych mitów (nie tylko) czeskiej historiografii, “Historie. Otázky. Problémy” 2015, t. 7, nr 1, 156–157.
• [28] Czechowicz B., “…Sultánovy řeči by potěšily i Čechy…”. Dziedzictwo bizantyjskie w rękach Turków a europejski kryzys tożsamości w XV–XVI wieku, [in:] T. Ciesielski, W. Iwańczak (eds.), Czechy i Polska między Wschodem i Zachodem – średniowiecze i wczesna epoka nowożytna, DiG, Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2016, 159–174.
• [29] Hamblin W. J., Seely D. R., Solomon’s temple. Myth and history, Thames & Hudson, London 2007.
• [30] Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreich Sachsen, t. 32: C. Gurlitt, Amtshauptmannschaft Bautzen (II), Dresden 1908.