Dzieje budowlane kościołów parafialnego i franciszkanów w Oszmianie na Wileńszczyźnie w świetle najnowszych badań architektonicznych

• Autorzy: Wółkowski Wojciech

Warianty tytułu

EN

The History of the Building of the Parish and Franciscan Churches in Oszmiana in the Wilno Region in Light of the Most Up–to–Date Architectural ResearchThe History of the Building of the Parish and Franciscan Churches in Oszmiana in the Wilno Region in Light of the Most Up–to–Date Architectural Research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań struktury budowlanej dwóch obiektów sakralnych z Oszmiany, miasta leżącego na historycznej Wileńszczyźnie, a obecnie w granicach Białorusi. Podczas prac remontowych prowadzonych obecnie w pierwszym z nich – kościele parafialnym pod wezwaniem św. Michała Archanioła, odsłonięto cały szereg reliktów, które pozwoliły zarówno podjąć próbę datowania najstarszego murowanego kościoła wzniesionego w tym miejscu (najprawdopodobniej w XVI wieku), a także opisania zmian jego formy w kolejnych wiekach. Udało się również określić zasięg i stan reliktów starszego kościoła tkwiących w obecnej, neobarokowej budowli, powstałej na początku XX wieku według projektu Wacława Michniewicza. Drugim przedstawionym obiektem jest dawny kościół franciszkański, którego zachowane do dziś ruiny były dotychczas przedmiotem jedynie wyrywkowych badań. W jego przypadku udało się zarówno ustalić przybliżoną datę powstania budowli (początek XVI wieku), jak i przedstawić jej późniejsze losy. Poczynając od niewielkiego późnogotyckiego kościoła z murowanym prezbiterium i drewnianą nawą, poprzez zakres zniszczeń powstałych w wyniku najazdu moskiewskiego w 1655 roku, formę odbudowy po tym kataklizmie, aż po przebudowy z przełomu XVIII i XIX wieku, które nadały kościołowi ostateczną formę. Należy jednak podkreślić, że artykuł z założenia jest tylko punktem wyjścia do dalszych badań nad tymi ważnymi, choć niedocenianymi elementami dziedzictwa architektonicznego dawnej Rzeczypospolitej.

EN

The paper presents the results of research into the building structures of two churches in Oszmiana (Ashmyany), a town in the historical Wilno (Vilnius) region, which is currently within the borders of Belarus. A whole series of relics was uncovered during the renovation work currently being conducted on the first of them—St. Michal the Archangel parish church. These remnants have made it possible to attempt to date the oldest masonry church raised in this location (most probably in the 16th century) as well as describe changes to its form over successive centuries. Defining the scope and state of the remnants of the older church embedded in the current neo–Baroque structure built at the beginning of the 20th century in line with a design by Wacław Michniewicz has also proved possible. The second presented structure is the former Franciscan church of which only ruins remain and which has, to date, been the subject of only fragmentary study. In its case it was possible to establish the approximate date of its construction (the beginning of the 16th century) and its later fate. Starting as a small late– Gothic church with a masonry chancel and timber nave, it is possible to define the scope of destruction caused by the Muscovite incursion of 1655, the form reconstructed after this catastrophe, all the way to its remodeling at the turn of the 18th and 19th centuries that gave the church its final form. However, it should be stressed that in its assumptions, the paper is only a starting point for further research into these important though underappreciated elements of the architectonic heritage of the Polish–Lithuanian Commonwealth.

Słowa kluczowe

PL

Oszmiana; Wielkie Księstwo Litewskie; gotyk; barok; badania architektoniczne; Wacław Michniewicz; kościół franciszkanów; kościół parafialny

EN

Oszmiana; Grand Duchy of Lithuania; gothic; baroque; architectural research; Wacław Michniewicz; franciscan church; parish church

• Wydawca: Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 1
• Strony: 42--55
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., rys.

Twórcy

autor

Wółkowski Wojciech

• Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskie

Bibliografia

• [1] Architektura gotycka w Polsce, red. Mroczko Teresa, Arszyński Marian, Warszawa 1995.
• [2] Grzybkowski Andrzej, Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2014.
• [3] Jagielska Barbara, Barok wileński w XX wieku. Głębokie, Oszmiana, Krewo, [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, t. 2, Kraków 1996, s. 313–323.
• [4] Jankowski Czesław, Powiat oszmiański, materiały do dziejów ziemi i ludzi, Petersburg 1896.
• [5] Kantak Kamil, Franciszkanie polscy, t. I, 1237–1517, Kraków 1937.
• [6] Kunkel Robert, Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2006.
• [7] Kurczewski Jan, Biskupstwo wileńskie od jego założenia do dni obecnych, Wilno 1912.
• [8] Kurczewski Jan, Stan kościołów parafjalnych w diecezji wileńskiej po najściu nieprzyjacielskiej 1655 –1661, [w:] Litwa i Ruś, t. 1, z. 2, 1912, s. 120–124.
• [9] Кушнярэвіч Аляксандр, Брыль Антон Францішак, Готыка ў Ашмянах, Беларускі гістарычны часопіс, nr 10, 2010, s. 24–25.
• [10] Morelowski Marian, Zarys sztuki wileńskiej z przewodnikiem po zabytkach między Niemnem a Dźwiną, Wilno 1939.
• [11] Памятники искусства Советского Союза, Белоруссиа Литва Латвия Эстониа, red. Чантурця В.А. i inni, Moskwa.
• [12] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII, Warszawa 1886.
• [13] Wysłouch Seweryn, Ziemia oszmiańska na rubieży dwu kultur, Wilno 1932.