Rozmieszczenie świątyń chrześcijańskich na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim (1850-2011)

• Autorzy: Holly G.

Warianty tytułu

EN

Location christian churches on the border (1850-2011) of polish-slovak-ukrainian

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Krajobraz sakralny Bieszczadów w XIX i XX w. charakteryzował się dużą mozaiką wyznaniową oraz przemianami, będącymi odbiciem stosunków międzywyznaniowych i procesów politycznych w poszczególnych okresach dziejowych. Przełomowymi wydarzeniami w dziejach mieszkańców tego terenu była II wojna światowa oraz powojenne akcje wysiedleńcze, o czym świadczy liczba zniszczonych obiektów sakralnych oraz nowa struktura wyznaniowa. Przeanalizowano rozmieszczenie przestrzenne świątyń w nawiązaniu do uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz do poszczególnych elementów środowiska. Do najważniejszych czynników wpływających na lokalizację świątyń zaliczono formy terenu i bliskość do cieku oraz warunki społeczno-ekonomiczne. Stwierdzono, że skuteczna ochrona zabytkowych świątyń jest możliwa dzięki zachowaniu funkcji religijnej. Podkreślono znaczenie ochrony walorów estetycznych krajobrazu, dziedzictwa religijnego i przyrodniczego w rozwoju turystycznym regionu.

EN

The sacred landscape of the Bieszczady Mountains in the nineteenth and twentieth centuries was characterized by a large mosaic of religious and transformations, which are a reflection of interfaith relations and political processes in the different periods of history. Disruptive events in the history of the inhabitants of the study area was a World War II and the postwar displacement actions. The most important factors influencing the location of church buildings included the form of land and socio-economic conditions. It was found that the effective protection of historic temples is made possible by maintaining the function of religion. Stressed the importance of protecting the landscape aesthetic, religious and natural heritage in the development of tourism in the region.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz sakralny; świątynia; Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie; historia Bieszczadów; architektura sakralna

EN

sacred landscape; temple; International Biosphere Reserve East Carpathians; history of Bieszczady; sacral architecture

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 19
• Strony: 104--120
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., ryc., tab.

Twórcy

autor

Holly G.

• Bieszczadzki Park Narodowy, Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny, Ustrzyki Dolne, Polska

Bibliografia

• Bogdanowski J., 1976: Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wrocław.
• Budzyński Z., 1993: Ludność pogranicza polsko-ruskiego w drugiej połowie XVIII w. [w:] Stan, rozmieszczenie, struktura wyznaniowa i etniczna, T. II, Dokumentacja statystyczna i kartograficzna, Tow. Nauk w Przemyślu, Przemyśl-Rzeszów.
• Budzyński Z., 1999: Sieć cerkiewna na Ziemi Sanockiej w późnym średniowieczu, Prace Historyczno-archiwalne, t. VII, Rzeszów: 6.
• Buxton D., 1981: The wooden churches of Eastern Europe, Cambridge; Biskupski R., 1994, Sztuka Kościoła prawosławnego i unickiego na terenie diecezji przemyskiej w XVII w. i pierwszej poł. XVIII w. [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa (red.: S. Stępień, T. 2, Przemyśl: 351-371.
• Czupryk R., 2002: Eparchia przemyska na pograniczu polsko-ruskim (XIV-XVIII w.), Rys historyczny. „Prace historyczno-archiwalne”, T. XI, Rzeszów.
• Dąbkowski P., 1923: Stosunki Kościelne Ziemi Sanockiej w XV stuleciu [w:] Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu za rok 1913-1922 (red.): J. Smołka, Przemyśl: 37.
• Falkowski J., Pasznycki B., 1935: Na pograniczu łemkowsko-bojkowskim, Lwów.
• Fastnacht A., 1962: Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650, Wrocław.
• Kodeks Prawa Kanonicznego, Księga IV, cz. III, I: Miejsca święte, kanon 1205, www.archidiecezja.lodz.pl., 1983.
• Kumor B., 1962: Powstanie i rozwój sieci parafialnej w Małopolsce południowo-wschodniej do końca XVI w., Prawo Kanoniczne, R. 5, nr 3-4.
• Kurek J., 1997: Sacrum i mentalność w kształtowaniu świątyń kościoła wschodniego na przykładzie drewnianych cerkwi województwa przemyskiego, Politechnika Krakowska, Kraków.
• Kurek J., 1999: O genezie bryły cerkwi drewnianej [w:] Sztuka cerkiewna w diecezji przemyskiej, Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej 25-26 marca 1995 roku, Łańcut 8.
• Mapy katastralne z 1852 r. w skali 1:2880, austriackie mapy topograficzne w skali 1:75 000 z 1890 r., odrysy map katastralnych z naniesioną aktualizacją wykonaną przez Wojewódzkie Biuro Geodezji i Urządzania Terenów Rolnych w Rzeszowie z 1966 r.
• Maryskevych O., Niewiadomski Z., 2004: Nadsiański Regionalny Park Krajobrazowy, Lwów.
• Myga-Piątek U., 2012: Krajobrazy sakralne i religijne – próba umiejscowienia w typologii krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 17: 13-23.
• Philippou A. J. (red.), 1964: The Symbolism of the Church, The Orthodox Ethos, Es says in honour of the Centenary of the Greek Orthodox Archdiocese of North and South America, „Holywell Press”, Oxford: 153-169, przekład: Włodzimierz Misijuk.
• Pokorzyna E., 2001: Słownik terminologiczny wyposażenia świątyń obrządku wschodniego, Warszawa: 11.
• Pulnarowicz W., 1929: U źródeł Sanu, Stryja i Dniestru, Turka: 18.
• Rocznik Archidiecezji Przemyskiej, 2002, Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej, Przemyśl.
• Rocznik Statystyczny województwa podkarpackiego, 2002, Rzeszów.
• Ruszczyk G., 2007: Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce, Warszawa: 171.
• Sarna W., 1902: Dzieje diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego. Kronika Diecezji Przemyskiej II.
• Schematismus venerabilis cleri dioecesis Premisliensis, Rit lat., AD 1937.
• Schematismus venerabilis cleri dioecesis Premisliensis, Rit lat., AD 1862.
• Schematismus Gréckokatolíckiej metropólii na Slovensku, 2011, http://www.grkatpo.sk/schematizmus).
• Sirochman M., 2000: Cerkwy Ukrainy – Zakarpacie, Lwiw.
• Slobodjan W., 2003: Cerkwy Turkiwskowo rejonu, Lwiw.
• Schematismus iniversi venerobilis cleri dioeceseos graeco catholicae Premislensis Pro Anno domini 1862.
• Schematismus iniversi venerobilis cleri dioeceseos graeco catholicae Premislensis Pro Anno domini 1938.
• Timur L., i inni. 2008: Urbanistická Št ŭdia Poloniny v rozsahu okresu Snina vŷsledné riešenie. Snina: 60-61.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).