Tytuł artykułu
Autorzy
Wybrane pełne teksty z tego czasopisma
Identyfikatory
Warianty tytułu
On the origins and evolution of the lunar theory
Języki publikacji
Abstrakty
Zaćmienia Słońca, ale również i zaćmienia Księżyca stanowiły szczególn ewyzwanie stojące przed pierwszymi astronomami. Już pierwsi presokratycy (Tales, Anaksymander) zdawali sobie sprawę z tego, że zaćmienia uwarunkowane są odpowiednią konfiguracją Ziemi, Księżyca i Słońca. Pełniejszą wiedzę na tentemat zdobyli późniejsi uczeni (przede wszystkim Anaksagoras i Empedokles),ale dopiero kolejne generacje astronomów usiłowały podać nie tylko poglądowe,ale również matematyczne wyjaśnienie tych spektakularnych zjawisk1. To właśnie dzięki matematycznej (geometrycznej) teorii ruchu Słońca i Księżyca można było próbować dokonywać ilościowych predykcji. Teorie ruchu Słońca i Księżyca były też niezbędne do rozwiązania innego (praktycznego) zadania, a mianowicie problemu kalendarza. Innym ważnym zagadnieniem było określanie współrzędnych obserwowanych obiektów. Opierając się na prostych pomiarach, można było ułożyć tablice, na podstawie których dopiero można było określać dla dowolnego momentuczasu położenia Słońca względem wybranego punktu na ekliptyce (np. punktu równonocy wiosennej, „punkt 0° Barana“). Słońce w swym biegu w zasadzie umożliwiało (poprzez pomiar czasu) wyznaczanie długości ekliptycznych ciał niebieskich, ale praktycznie metoda ta nie była dostępna, gdyż inne obiekty naniebie nie były widoczne w jego blasku. O wiele bardziej do tego celu nadawał się Księżyc, stąd też płynęło zainteresowanie teorią jego ruchu. Pełna i poprawnateoria ruchu Księżyca pozwalała bowiem na wyznaczenie współrzędnych ekliptycznych gwiazd i planet, co było warunkiem matematycznej teorii ich ruchów. Teoria ruchu Księżyca jest szczególnie ważna dla astronomii, ale również i dla historii astronomii przynajmniej z dwóch powodów. 1° Teoria ta ma wyjątkową pozycję w każdym systemie astronomicznym, gdyż bez względu na to, jaki w ogólności jest to system (geocentryczny, czy heliocentryczny) zawsze ruch Księżyca odnoszony jest do bezwzględnie (lub względnie) nieruchomej Ziemi. W związku z tym stanem rzeczy jest ona szczególnie interesująca wówczas,gdy chcemy porównywać geometryczną strukturę tych systemów z ich fizycznymi interpretacjami. 2° W związku z tym, że Księżyc jest obiektem położonym najbliżej Ziemi możemy oczekiwać, że nawet małe nieregularności w jego ruchu mogą być o wiele łatwiej odkryte niż w przypadku bardziej odległych obiektów. Faktyczne odkrycia kolejnych nieregularności w ruchu Księżyca, wyrażające się w dodawaniu kolejnych parametrów charakteryzujących jego ruch, miały też bezpośredni wpływ na rozwój metod i aparatu pojęciowego astronomiii były jednym z istotnych warunków powstania teorii heliocentrycznej. Wszystkiete okoliczności sprawiły, że zarówno w samej astronomii, jak i w historii astronomii model ruchu Księżyca był przedmiotem szczególnego zainteresowania. Celem tego artykułu jest zebranie podstawowych informacji na temat genezy i ewolucji najbardziej rozpowszechnionej w astronomii przedkeplerowskiej teorii ruchu Księżyca, a mianowicie modelu epicykliczno-deferencjalnego. W oparciuo podstawowe źródła i opracowania zostaną zrekonstruowane zasadnicze elementy tego modelu, aczkolwiek szczegółowa dyskusja wszystkich matematycznych aspektów zostanie pominięta. Natomiast uwypuklone zostaną te aspekty (empiryczne i metodologiczne), które przyczyniły się do powstania teorii heliocentrycznej. Artykuł składa się z dwóch części. W pierwszej będą przeanalizowane okoliczności powstania pierwotnej wersji (Hipparch) epicykliczno-deferencjalnego modelu ruchu Księżyca oraz stosunkowo szeroko zostaną zaprezentowane, podstawowe dla dalszej analizy, kolejne trzy jego wersje pochodzące od Ptolemeusza. W części drugiej przedmiotem rozważań będzie krytyka tego modelu prowadzona zarówno w ramach astronomii geostatycznej (lbn al-Shatir,Lewi ben Gerson, Tycho de Brahe), jak i heliostatycznej (Kopernik).
The lunar theory is particularly important not only for astronomy but also for the history of astronomy, and that for more reasons than one. The lunar model is concerned with the parallax, distance and size of the Moon, computation of eclipses and, therefore, has a special position in any theoretical system of astronomy. On the other hand, it must necessarily be geocentric, regardless of the geocentric or heliocentric character of the system in general. From this point of view, the lunar theories of the various systems are particularly interesting for a comparison of the geometrical properties of such systems without respect to their physical interpretation. Ptolemy’s lunar model produced reasonably good results for the Moon’s longitude but there is an enormous variation in the distance of the Moon from the Earth. The major contribution to the lunar theory by Ibn ash-Shatir and Copernican lies exactly in the elimination of this Ptolemaic fault. Copernicus altered significantly the Ptolemaic model of the Moon’s motion in longitude. His work was a virtual prerequisite to an improved theory of latitudes, but it by no means assured accomplishment of the task. Tycho de Brahe had learned the Copernican lesson of double epicycles but he was led to look more deeply into the Moon’s motion, in latitude as well as longitude. He never managed to fit all of his discoveries into a satisfying model of the Moon’s motion, although what he did for lunar theory was nevertheless of immense importance. The first part of this article is devoted to the classical method introduced by Hipparchus for the determination of the preliminary lunar model and to the methods and procedures by which Ptolemy was led to the definitive form of his lunar model. In the second part of this article the attempts (by Ibn ash-Shatir, Levi ben Gerson, Copernicus and Tycho de Brahe) to correct the obvious discrepancies between Ptolemy’s lunar model and the observations are presented.
Czasopismo
Rocznik
Tom
Strony
59--76
Opis fizyczny
Bibliogr. 22 poz.
Twórcy
autor
- Lublin
Bibliografia
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-2e49f8d8-a545-42b8-af58-4a46d49e8766
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.