Uwarunkowania geologiczne wybranych wysadów solnych w Polsce i ich przydatność do budowy kawern do magazynowania wodoru

• Autorzy: Czapowski G. , Tarkowski R.

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0012.6905

Warianty tytułu

EN

Geology of selected salt domes in Poland and their usefulness in constructing hydrogen storage caverns

• Konferencja: Kongres surowcowy = Raw materials congress : 5. Konferencja: Złoża kopalin - aktualne problemy prac poszukiwawczych, badawczych i dokumentacyjnych = 5th Conference: Natural resources - current problems of prospection, exploration and documentation ; 28. Konferencja: Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi = 28th Conference: Updates and prospects of mineral resources management / pod red. nauk. Stanisława Z. Mikulskiego
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podziemne magazynowanie wodoru stanowi alternatywną formę magazynowania energii. Zatłoczony gaz w sytuacji nadwyżek energetycznych może być uwalniany i spalany w odpowiednich instalacjach w momencie wzrostu zapotrzebowania na energię. Do najbardziej efektywnych form takiego magazynowania należą kawerny w wysadach zbudowanych z soli cechsztynu, które na obszarze Niżu Polskiego intrudowały w nadległe utwory mezozoiku. Siedem spośród 27 wysadów solnych spełnia parametry geologiczne (minimalna grubość serii solnej rzędu 1 km, maksymalna głębokość występowania zwierciadła solnego <1 km), pozwalające je wskazać jako przydatne do budowy kawern magazynowych wodoru. Do najlepszych/optymalnych struktur należą wysady Rogóźno i Damasławek oraz w równym stopniu przydatne są dwa bliźniacze wysady – Lubień i Łanięta. W świetle obecnej wiedzy geologicznej mniej perspektywicznymi strukturami są wysady Goleniów i Izbica Kujawska (wysad Izbica Kujawska wymaga kompleksowego rozpoznania geologicznego). Ostatnią z analizowanych struktur, wysad Dębina, ulokowaną w centrum eksploatowanego odkrywkowo złoża węgla brunatnego „Bełchatów”, uznano za nieprzydatną dla tej formy magazynowania. Opisane wysady solne są również przydatne do magazynowania innych gazów np. gazu ziemnego czy powietrza, gdyż ich magazynowanie wymaga spełnienia podobnych warunków geologicznych.

EN

Underground hydrogen gas storage might be the alternative energy supplier. Filled-up during energy surplus could be utilized during energy shortage by combustion in special installations. Salt caverns within the salt domes are being considered as one of the optimal places for such energy storage. Caverns within the domes of Zechstein salts that intruded into the surrounding Mesozoic strata of the Polish Lowlands are among the most effective underground storages. Seven out of 27 analyzed salt domes have been recommended for hydrogen storage construction based on the geological parameters (i.e. minimum thickness of the salt body should be about 1 km and its top at a depth less than 1 km). The best structures are the Rogóźno and Damasławek domes and two twin-forms – the Lubień and Łanięta domes of equal usefulness. Less perspective structures, based on the present geological knowledge, are the Goleniów and Izbica Kujawska domes. The latter would still require basic geological work. The last analyzed structure, the Dębina dome, located in the centre of the active lignite open-pit “Bełchatów”, has been excluded from future consideration. These salt domes are also suitable for the storage of other gases, i.e. natural gas and air, as their storage requires similar geological setting.

Słowa kluczowe

PL

podziemne magazynowanie wodoru; wysady solne; parametry geologiczne; Niż Polski

EN

underground hydrogen storage; salt domes; geological setting; Polish Lowlands

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 472
• Strony: 53--81
• Opis fizyczny: Bibliogr. 123 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Czapowski G.

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Tarkowski R.

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7A, 31-261 Kraków

Bibliografia

• 1. AMID A., MIGNARD D., WILKINSON M., 2016 – Seasonal storage of hydrogen in a depleted natural gas reservoir. Int. J. Hydrog. Energy, 41: 5549–5558.
• 2. BAI M., SONG K., SUN Y., HE M., LI Y., SUN J., 2014 – An overview of hydrogen underground storage technology and prospects in China. J. Pet. Sci. Eng., 124: 132–136. doi:10.1016/j.petrol.2014.09.037.
• 3. BARWICZ-PISKORZ W., SZEWCZYK E., 1994 – Wpływ rozpoznania stratygrafii mezozoiku na interpretacje tektoniczne rejonu złoża Bełchatów. Konf. Nauk.–Techn. nt. „Tektonika rowu Kleszczowa – stan badań i główne zadania w aspekcie eksploatacji górniczej”: 47–62. Kop. Węgla Brunatnego „Bełchatów”, Bełchatów.
• 4. BAUER S., BEYER C., DETHLEFSEN F., DIETRICH P., DUTTMANN R., EBERT M., FEESER V., GÖRKE U., KÖBER R., KOLDITZ O., RABBEL W., SCHANZ T., SCHÄFER D., WÜRDEMANN H., DAHMKE A., 2013 – Impacts of the use of the geological subsurface for energy storage: an investigation concept. Environ. Earth Sci., 70: 3935–3943. doi: 10.1007/s12665–013–2883–0.
• 5. BIENIEWSKI J., 1962 – Problemy geologiczne złoża węgla brunatnego Rogóźno. Kwart. Nauk.–Techn. Przem. Węgla Brunatnego, 4, 1. Wrocław.
• 6. BIENIEWSKI J., KLECZKOWSKI A.S., SEWERYN L., 1980 – Hydrogeologiczne warunki i odwadnianie kopalni „Bełchatów”. Przewodnik 52. Zjazdu Polsk. Tow. Geol., 71–84, Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 7. BROŻEK B., TATARSKI A., 1983 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie solnym „Damasławek”, kat. C2. t. II, część hydrogeologiczna. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3725/377].
• 8. CARNOT-GANDOLPHE S., 2016 – Underground Gas Storage & LNG storage market in the World 2015–2035. Sixth edition. CEDIGAS.
• 9. CHARYSZ W., 1962 – Budowa geologiczna wysadu solnego „Rogoźno” i związane z nim możliwości górnicze. [Pr. dypl.], AGH, Kraków. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3824/80].
• 10. CHMIELNIAK T., LEPSZY S., MOŃKA P., 2017 – Energetyka wodorowa – podstawowe problemy. Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal, 20, 3: 55–65.
• 11. CHROMIK M., 2012 – Perspektywy wykorzystania kawern solnych dla celów magazynowania wodoru uzyskiwanego z okresowych nadwyżek energii elektrycznej z odnawialnych źródeł. XVII Międz. Symp. Solne QVO VADIS SAL, nt. Poeksploatacyjne zagospodarowanie wyrobisk górniczych w złożach soli, Kraków–Wieliczka, 11–13 października 2012 r.: 67–68.
• 12. CHROMIK M., 2015 – Możliwości magazynowania energii elektrycznej w soli kamiennej w postaci wodoru w regionie nadbałtyckim. Prz. Solny, 11: 44–50.
• 13. CHROMIK M., 2016 – Koncepcja magazynowania nadwyżek energii elektrycznej w postaci wodoru w kawernach w złożach soli w Polsce – wstępne informacje. Prz. Solny, 12: 11–18.
• 14. CIESLIŃSKI S., DĄBROWSKA Z., 1980 – Budowa podłoża trzeciorzędu oraz stratygrafia permu i mezozoiku w rowie bełchatowskim. Przewodnik 52. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego: 7–33. Wyd. Geol., Warszawa.
• 15. CIUK E., 1974 – Schematy litostratygraficzne paleogenu Polski poza Karpatami i zapadliskiem przedkarpackim. Biul. Państw. Inst. Geol., 281: 7–48.
• 16. CIUK E., MARZEC M., 1960 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego Rogóźno, powiat Łęczyca, województwo łódzkie (stopień rozpoznania kategoria C2). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [4129/359].
• 17. CIUK E., PIWOCKI M., 1980 – Geologia trzeciorzędu w rowie Kleszczowa i jego otoczeniu. Przewodnik 52. Zjazdu Polsk. Tow. Geol.: 56–70. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 18. CZAPOWSKI G., 2006 – Możliwości bezpiecznego podziemnego magazynowania węglowodorów (paliw) w strukturach geologicznych na obszarze Polski. Prz. Geol., 54, 8: 658–659.
• 19. CZAPOWSKI G., 2017 – Potencjał zasobowy soli kamiennej i soli potasowo-magnezowych obszaru przedsudeckiego. Biul. Państw. Inst. Geol., 469: 105–128.
• 20. CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., 2015 – Mapy wystąpień zasobów perspektywicznych soli w Polsce jako narzędzie w projektowaniu przyszłego zagospodarowania złóż kopalin. Prz. Solny, 11: 5–31.
• 21. CZAPOWSKI G., TOMASSI-MORAWIEC H., 2012 – Stan rozpoznania geologicznego struktur solnych regionu szczecińskiego pod kątem oceny możliwości budowy w ich obrębie kawernowych magazynów i składowisk. Biul. Państw. Inst. Geol., 448, 1: 145–156.
• 22. CZAPOWSKI G., KASIŃSKI J., KRZYWIEC P., POLECHOŃSKA O., TOMASSI-MORAWIEC H., WRÓBEL G., BURLIGA S., WILKOSZ P., 2005 – Ocena złóż solnych w rejonie Pomorza i Kujaw pod kątem ich przydatności do eksploatacji metodą otworową. IKS SOLINO S.A., Inowrocław.
• 23. CZAPOWSKI G., KASIŃSKI J., KRZYWIEC P., POLECHOŃSKA O., TOMASSI-MORAWIEC H., WRÓBEL G., 2006 – Metodyka oceny kierunków zagospodarowania nieudostępnionych górniczo cechsztyńskich struktur solnych na obszarze Niżu Polskiego w świetle danych geologicznych. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [1882/2006].
• 24. CZAPOWSKI G., TOMASSI-MORAWIEC H., MISIEK G., 2007 – Podział i występowanie górnopermskich skał zubrowych w Polsce. XII Międzynarodowe Sympozjum Solne pt. „Przemysł solny w gospodarce”, Kłodawa, 11–12 października 2007 r.: 31–33.
• 25. CZAPOWSKI G., BLIŹNIUK A., ADAMCZAK–BIAŁY T., FELTER A., FRANKOWSKI Z., JAROSIŃSKI M., KOSTRZ-SIKORA P., MAJER E., PIETRZYKOWSKI P., ROSOWIECKA O., SOBIEŃ K., SOKOŁOWSKI J., TOMASSI-MORAWIEC H., MASSAKA V., SZYSZKA Ł., 2013 – Projekt robót geologicznych w celu lepszego rozpoznania budowy geologicznej wysadu solnego Damasławek w gminach: Janowiec Wielkopolski i Żnin (powiat Żnin, woj. kujawsko-pomorskie) oraz jego otoczenia pod kątem przyszłego podziemnego bezzbiornikowego magazynowania węglowodorów. 1–70, Archiwum Gaz-System S.A., Warszawa.
• 26. CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., GĄSIEWICZ A., SADŁOWSKA K., 2015 – Obszary perspektywiczne wystąpień i zasoby przewidywane surowców chemicznych Polski na mapach w skali 1 : 200 000 – sól kamienna, sole potasowo-magnezowe i siarka. Prz. Geol., 63, 9: 561–571.
• 27. CZAPOWSKI G., ALEKSANDROWSKI P., JAROSIŃSKI M., 2017 – Struktury solne 1 : 5000 000. W: Atlas Geologiczny Polski (red. nauk. J. Nawrocki, A. Becker): 1–170. PIG–PIB, Warszawa.
• 28. CZARNECKI L., FRANKOWSKI R., KUSZNERUK J., 1992 – Syntetyczny profil litostratygraficzny utworów trzeciorzędu złoża Bełchatów. 15. Symp. „Geologia Formacji Węglonośnych Polski”, 15: 18–23. AGH, Kraków.
• 29. CZOCHAL S., 2013 – Dokumentacja geologiczna złoża wysado¬wego soli kamiennej „Goleniów” w kat. D w miejsc. Zielonczyn gm. Stepnica, Goleniów, woj. zachodniopomorskie. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [271/2014].
• 30. DADLEZ R. (red.), 1998 – Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na Niżu Polskim w skali 1 : 500 000. PIG, Warszawa.
• 31. DADLEZ R., 2001 – Przekroje geologiczne przez bruzdę śródpolską. PIG, Warszawa.
• 32. DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J. (red.), 2000 – Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku 1 : 1 000 000. PIG, Warszawa.
• 33. DĄBROWSKA Z., 1975 – The southernmost salt-dome in Poland. Bull. Acad. Sci., 23, 1: 37–41.
• 34. DELMASTRO Ch., LAVAGNO E., SCHRANZ L., 2016 – Energy and underground. Tunn. Undergr. Space Technol., 55: 96–102.
• 35. DĘBSKI J., 1963 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie solnym Łanięta, gmina Łanięta, pow. Kutno, woj. Łódź. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3928/413].
• 36. DĘBSKI J., WERNER Z., PODEMSKI M., SZANIAWSKI H., 1963 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie solnym Rogoźno. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [4129/375].
• 37. DUCHNOWSKI Z., 1979 – Dokumentacja hydrogeologiczna złoża soli kamiennej w kategorii C1 w wysadzie solnym Lubień. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [12952].
• 38. EBIGBO A., GOLFIER F., QUINTARD M., 2013 – A coupled, pore–scale model for methanogenic microbial activity in underground hydrogen storage. Adv. Water Res., 61: 74–85. doi:10.1016/j.advwatres.2013.09.004.
• 39. FRANKOWSKI Z., JAROSIŃSKI M., KASIŃSKI J., KRZYWIEC P., PAPIERNIK B., SŁODKOWSKA B., SZEWCZYK J., TWAROGOWSKI J., WYBRANIEC S., MUSIATEWICZ M., HAŁUSZCZAK A., SZEWCZYK E., BURLIGA S., GIENTKA D., JÓŹWIAK W., ŻÓŁTOWSKI Z., 2001 – Kompleksowa analiza geofizyczno-geologiczna wysadu solnego „Dębina” i jego najbliższego otoczenia. Kopalnia Węgla Brunatnego „Bełchatów”.
• 40. GARLICKI A. (red.), 1997 – Uzupełniające rozpoznanie wysadu solnego Damasławka, Etap 1. Arch. PAA, Warszawa.
• 41. GARLICKI A. (red.), 1998 – Uzupełniające rozpoznanie wysadu solnego Damasławka, Etap 2. Arch. PAA, Warszawa.
• 42. GARLICKI A., SZYBIST A., 1988 – Charakterystyka przemysłu solnego w Polsce i jego możliwości produkcyjne z uwzględnieniem rozszerzenia zasobów o sól występującą jako surowiec towarzyszący w złożach innych kopalin. 1–134, AGH, Kraków.
• 43. GĄSKA K., HOSZOWSKI A., GMIŃSKI Z., KUREK A., 2012 – Monografia podziemnych magazynów gazu w Polsce. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego, Oddział Warszawa II, Warszawa.
• 44. GÓROWSKA K., 2014 – Kawerna dla wodoru. Chem. przem., 6: 36–40.
• 45. IORDACHE I., SCHITEA D., GHEORGHE A.V., IORDACHE M., 2014 – Hydrogen underground storage in Romania, potential directions of development, stakeholders and general aspects. Int. J. Hydrog. Energy, 39: 11071–11081. doi: 10.1016/j.ijhydene.2014.05.067.
• 46. JACQUELIN L.-M., BADER A.-G., 2013 – Le stockage souterrain de l’énergie. Geosciences: 100–107.
• 47. JAROSIŃSKI M., CZAPOWSKI G., BURLIGA S., GARLICKI A., 2000 – Badania nadkładu i czapy wysadu „Damasławek” – zintegrowany model geofizyczno-geologiczny. Posiedz Nauk. Państ. Inst. Geol., 56: 45–16. Warszawa.
• 48. JAWORSKI A., 1961 – Kartowanie wierceniami zwierciadła solnego wysadu w Rogoźnie, poz. pl. SHR–8. Sprawozdanie roczne 1961. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [14760/62].
• 49. JAWORSKI A., 1962 – Opracowanie dokumentacji geologicznej zasobów wysadu solnego w Rogoźnie, poz. pl. SH–1c. Sprawozdanie roczne 1962 r. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [16240/63].
• 50. KALISKI M., SIKORA A., 2013 – Wodór a podziemne magazynowanie energii w strukturach solnych. Prz. Solny, 9: 26–32.
• 51. KANEZAKI T., NARAZAKI C., MINE Y., MATSUOKA S., MURAKAM Y., 2008 – Effects of hydrogen on fatigue crack growth behavior of austenitic stainless steels. Int. J. Hydrog. Energy, 33, 10: 2604–2619.
• 52. KARNKOWSKI P.H., CZAPOWSKI G., 2007 – Underground hydrocarbons storages in Poland: actual investments and prospects. Prz. Geol., 55, 12/1: 1068–1074.
• 53. KASIŃSKI J.R., 2004 – Paleogen i neogen w zapadliskach i rowach tektonicznych. W: Budowa geologiczna Polski. Stratygrafia. Trzeciorzęd. 3: 3a (red. T.M. Peryt, M. Piwocki): 134–161. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 54. KASIŃSKI J.R., CZAPOWSKI G., KRZYWIEC P., PIWOCKI M., 2002 – Halokineza a powstawanie złóż węgla brunatnego – studium przywysadowych złóż węgla z obszaru Niżu Polskiego. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [269/2002].
• 55. KASIŃSKI J.R., CZAPOWSKI G., PIWOCKI M., 2009 – Rola halokinezy w powstawaniu trzeciorzędowych złóż węgla brunatnego na Niżu Polskim. Prz. Geol., 57, 11: 964–975.
• 56. KICMAN W., 1993 – Wybrane struktury solne NW Polski. Konf. Nauk.-Tech. „Wykorzystanie wysadów solnych jako magazynów gazu ziemnego na przykładzie podziemnego magazynu gazu Mogilno”, Piła, czerwiec 1993: 14–16.
• 57. KIJEŃSKI J., 2005 – Dlaczego wodór. Przem. Chem., 84, 11: 799–807.
• 58. KŁECZEK Z., RADOMSKI A., ZELJAŚ D., 2005 – Podziemne magazynowanie. Pr. Nauk. – Monogr. CMG KOMAG, 9: 1–98.
• 59. KOCHAŃSKI M., KORCZAK K., DYBIŃSKI O., KWAS M., OSIPOWICZ K., PATEJUK A., SAWICKA A., SWOCZYNA B., 2013 – Techniczne i ekonomiczne perspektywy produkcji i magazynowania wodoru w Polsce. Acta Innov., 8: 51–65.
• 60. KORNOWSKA I., 1983 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie Damasławka, kat. C2, gmina Żnin i Janowiec Wlkp., województwo bydgoskie. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3725/377].
• 61. KRUCK O., CROTOGINO F., PRELICZ R., RUDOLPH T., 2013 – Overview on all Known Underground Storage Technologies for Hydrogen. HyUnder D(4) Report, Grant agreement no.: 303417, Deliverable 3.1: 1–93.
• 62. KRZYSZKOWSKI D., 1994 – Quaternary stratigraphy in the Kleszczów Graben (Central Poland); a study based on sections from the „Bełchatów” outcrop. Quatern. Studies in Poland, 12: 21–58. Poznań.
• 63. KRZYWIEC P., 2000 – O mechanizmach inwersji bruzdy środkowopolskiej – wyniki interpretacji danych sejsmicznych. Biul. Państw. Inst. Geol., 393: 135–166.
• 64. KRZYWIEC P., 2004a – Triassic evolution of the Kłodawa salt structure: basement–controlled salt tectonics within the Mid–Polish Trough (central Poland). Geol. Quart., 48, 2: 123–134.
• 65. KRZYWIEC P., 2004b – Basement vs. salt tectonics within the Mid-Polish Trough (central Poland) and their influence on sedimentary systems – Triassic evolution of the Kłodawa salt structure. Schriftenreihe der Deutschen Geologischen Gesellschaft ‟GeoLeipzig2004”, Leipzig, Germany, 29.09–01.10, 34: 259.
• 66. KRZYWIEC P., 2009 – Geometria i ewolucja wybranych struktur solnych z obszaru Niżu Polskiego w świetle danych sejsmicznych. Prz. Geol., 57, 9: 812–818.
• 67. KRZYWIEC P., JAROSIŃSKI M., TWAROGOWSKI J., BURLIGA S., SZEWCZYK J., WYBRANIEC S., CZAPOWSKI G., ZIENTARA P., PETECKI Z., GARLICKI A., 2000 – Geofizyczno-geologiczne badania stropu i nadkładu wysadu solnego Damasławek. Prz. Geol., 48, 11:1005–1014.
• 68. KRZYWIEC P., FRANKOWSKI Z., JAROSIŃSKI M., KASIŃSKI J.R., PAPIERNIK B., SŁODKOWSKA B., SZEWCZYK J., TWAROGOWSKI J., WYBRANIEC S., 2001 – Kompleksowa analiza geofizyczno-geologiczna wysadu solnego Dębina i jego najbliższego otoczenia. Arch. Kop. Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., Rogowiec.
• 69. KUNSTMAN A., URBAŃCZYK K., 2013 – Podziemne magazynowanie energii: wodór w kawernach solnych – aspekty ekonomiczne. Prz. Solny, 9: 20–25.
• 70. KUNSTMAN A., POBORSKA–MŁYNARSKA K., URBAŃCZYK K., 2009 – Geologiczne i górnicze aspekty budowy magazynowych kawern solnych. Prz. Geol., 57, 9: 819–828.
• 71. LASKOWSKA T., SZCZEBYŁO J., GĄSKA K., WILKOSZ P., 2009 – Polskie magazyny gazu ziemnego – od Mogilna do Kosakowa. Prz. Geol., 57, 9: 755–756.
• 72. MACIEJEWSKI A., 2008 – Podziemne magazynowanie paliw płynnych. Gospod. Surowcami. Miner., 24, 3/2: 39–54.
• 73. MACUDA J., GASIŃSKI J., KROKOSZ J., 2005 – Technologia wiercenia głębokich studni odwadniających na przykładzie wierceń realizowanych w obrębie wysadu solnego Dębina. Prace Nauk. Inst. Górn. Politechniki Wrocławskiej – Konferencje, 112, 44: 501–512, Wrocław.
• 74. MAREK S., PAJCHLOWA M. (red.), 1997 – Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Państw. Inst. Geol., 153: 1–452.
• 75. MARZEC A., 2007 – Energetyka wodorowa – co to oznacza dla roli węgla? Karbo, 2: 109–111.
• 76. MIECZNIK M., 2016 – Podziemne magazynowanie energii cieplnej – metody i zastosowania. Prz. Geol., 64, 7: 464–471.
• 77. MIKULSKI S.Z., OSZCZEPALSKI S., CZAPOWSKI G., GĄSIEWICZ A., SADŁOWSKA K., MARKOWIAK M., SZTROMWASSER E., BUKOWSKI K., GIEŁŻECKA-MĄDRY D., MĄDRY S., STRZELSKA-SMAKOWSKA B., PAULO A., MICHNIEWICZ M., RADWANEK-BĄK B., CHMIELEWSKI A., KUĆ P., SIKORSKA-MAJKOWSKA M., KOŹMA J., BLIŹNIUK A., PIOTROWSKA M., KOSTRZ-SIKORA P., 2016 – Obszary i zasoby perspektywiczne wystąpień rud metali i surowców chemicznych w Polsce na mapach w skali 1 : 200 000 wraz z ich oceną surowcową oraz ograniczeniami środowiskowymi i zagospodarowania przestrzennego. Prz. Geol., 64, 9: 657–670.
• 78. MIROWSKI T., MOKRZYCKI E., NEY R., 2015 – Energetyka wiatrowa – stan obecny i perspektywy rozwoju. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• 79. MOKRZYCKI E. (red.), 2011 – Rozproszone zasoby energii w systemie elektroenergetycznym. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• 80. MROZEK K., 1975 – Budowa geologiczna struktur wgłębnych w południowej części synklinorium łódzkiego. Zakł. Oprac. Geol. Górn. Naft. „Geonafta”, Warszawa.
• 81. MROZEK K., SOKOŁOWSKI J., WRÓBEL J., 1961 – Odkrycie wysadowej struktury solnej koło Damasławka na Kujawach. Prz. Geol., 8, 11: 579–586.
• 82. Natural Gas In The World, 2016 – Edition http://www.cedigaz.org/documents/2016/NGW2016/NGW2016-ABSTRACT.pdf.
• 83. ORSKA J., 1958 – Ocena jakościowa soli kamiennej wysadu solnego w Lubieniu. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3928/376].
• 84. ORSKA J., 1979 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w kategorii C1 w wysadzie solnym Lubień. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [12952].
• 85. ORSKA J., WERNER Z., 1987 – Sole kamienne i potasowe. W: Budowa geologiczna Polski. T. VI. Złoża surowców mineralnych (red. R. Osika): 418–438. Inst. Geol., Warszawa.
• 86. OZARSLAN A., 2012 – Large-scale hydrogen energy storage in salt caverns. Int. J. Hydr. Ener., 37, 9: 14265–14277. doi: 10.1016/j.ijhydene.2012.07.111.
• 87. PANFILOV M., 2016 – Underground and pipeline hydrogen storage. W: Compendium of Hydrogen Energy Volume 2: Hydrogen Storage (red. Gupta R.B. i in.). Distribution and Infrastructure, Woodhead Publishing: 91–115.
• 88. PARECKA K., 1980 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie solnym Łanięta, gmina Łanięta, woj. Płock, kat. C1. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [13772].
• 89. PFEIFFER W.T., BAUER S., 2015 – Subsurface Porous Media Hydrogen Storage – Scenario Development and Simulation. Ener. Proc., 76: 565–572.
• 90. PIEŃKOWSKI G., 2009 – Podziemne magazynowanie węglowodorów w kawernach solnych w Polsce – wymiar strategiczny i możliwości poprawy stanu środowiska naturalnego. Prz. Geol., 57, 9: 769–797.
• 91. PIOTROWSKI A., 1982 – Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, arkusz Police (190). Państw. Inst. Geol.: 1–82, Warszawa.
• 92. POBORSKA-MŁYNARSKA K., BURLIGA S., CZAPOWSKI G., MISIEK G., GARLICKI A., 2004 – Możliwości utrzymania produkcji w Kopalni Soli „Kłodawa” oraz koncepcje jej likwidacji w świetle obecnego rozpoznania budowy geologicznej, zagrożeń naturalnych i geomechanicznych skutków wieloletniej eksploatacji. Etap I. Aktualizacja budowy geologicznej wysadu solnego w granicach obszaru górniczego Kopalni Soli „Kłodawa” z wnioskami dla dalszego jej funkcjonowania. Fundacja „Nauka i Tradycje Górnicze”, AGH, Kraków.
• 93. POBORSKI J., 1955 – Zestawienie i opracowanie materiałów dla całości struktury solnej Izbica–Łęczyca. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3927/203].
• 94. RASAŁA M., 2000 – Budowa geologiczna wysadu solnego Damasławka. [Pr. dypl.] cz. I, Arch. IG UAM, Poznań.
• 95. REINISCH R., 2000 – Wybrane, istotne aspekty podziemnych magazynów gazu (u progu XXI wieku). 1–301. Wyd. PLJ, Warszawa.
• 96. REITENBACH V., GANZER L., ALBRECHT D., HAGEMANN B., 2015 – Influence of added hydrogen on underground gas storage: a review of key issues. Environ. Earth Sci., 73, 11: 6927–6937. doi:10.1007/s12665–015–4176–2.
• 97. SĘKIEWICZ J., 1960 — Wysad solny okolicy Izbicy Kujawskiej ze szczególnym uwzględnieniem litologii cechsztynu. [Pr. dypl.], Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3927/243].
• 98. SGOBBI A., NIJS W., MIGLIO de R., CHIODI A., GARGIULO M., THIEL Ch., 2016 – How far away is hydrogen? Its role in the medium and long-term decarbonisation of the European energy system. Int. J. Hydrog. Ener., 41: 19–35.
• 99. SMOLEŃ J., 1995 – Biostratygrafia mikropaleontologiczna jury górnej na podstawie wybranych wierceń rejonu Bełchatowa. 18. Symp. „Geologia Formacji Węglonośnych Polski”: 60–63. AGH, Kraków.
• 100. SZUFLICKI M., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.), 2017 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych Polsce wg stanu na 31 XII 2016 r. PIG-PIB, Warszawa.
• 101. ŚLIZOWSKI J., URBAŃCZYK K. (red.), 2011 – Możliwości magazynowania gazu ziemnego w polskich złożach soli kamiennej w zależności od warunków geologiczno-górniczych. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• 102. ŚLIZOWSKI K., SAŁUGA P., 1996 – Surowce mineralne Polski. Surowce chemiczne – sól kamienna. 1–178. Wyd. Centrum PPGSMiE PAN, Kraków.
• 103. ŚLIZOWSKI K., KÖHSLING J., LANKOF L., 2004 – Uwarunkowania podziemnego składowania odpadów niebezpiecznych w Polsce. Stud., Rozpr., Monogr., 129: 1–264. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• 104. TARKA R., 1992 – Tektonika wybranych złoż soli w Polsce na podstawie badań mezostrukturalnych. Pr. Państw. Inst. Geol., 137: 1–47. Warszawa.
• 105. TARKOWSKI R., 2017a – Perspectives of using the geological subsurface for hydrogen storage in Poland. Int. J. Hydrog. Ener., 42, 1: 347–355.
• 106. TARKOWSKI R., 2017b – Wybrane aspekty podziemnego magazynowania wodoru. Prz. Geol., 65, 5: 282–291.
• 107. TOMCZYK P., 2009 – Szanse i bariery rozwoju energetyki wodorowej. Pol. ener., 12, 2/2: 593–607.
• 108. TWAROGOWSKI J., BRUSZEWSKA B., CZAPOWSKI G., DĄBROWSKA B., ZIENTARA P., 2002 – Kompleksowe badanie budowy geologicznej struktur przypowierzchniowych z zastosowaniem analizy danych geologiczno-geofizycznych na przykładzie rozpoznania wysadu solnego „Damasławek” i jego otoczenia. Prz. Geol., 50, 12: 1169–1176.
• 109. URBAŃCZYK K., 2016 – Wybrane aspekty termodynamiczne magazynowania wodoru w kawernach solnych. Prz. Solny, 12: 92–97.
• 110. WACZKOWSKA B., 1958 – Wysad solny w Lubieniu. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3928/388].
• 111. WAGNER R., 1994 – Stratygrafia osadów i rozwój basenu cechsztyńskiego na Niżu Polskim. Pr. Państw. Inst. Geol., 146: 5–71.
• 112. WAGNER R., 2001 – Pozycja stratygraficzna permu polskiego w standardowej skali chronostratygraficznej. W: Budowa geologiczna Polski. T. III. Atlas skamieniałości przewodnich i charakterystycznych, cz. 1c, z. 3. Młodszy paleozoik. Perm. (red. M. Pajchlowa, R. Wagner): 19–24. PIG, Warszawa.
• 113. WAGNER R., PERYT T.M., 1997 – Possibility of sequence stratigraphy subdivision of the Zechstein in the Polish Basin. Geol. Quart., 41, 4: 457–474.
• 114. WERNER Z., 1955 – Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w Lubieniu, pow. Włocławek, woj. bydgoskie. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3928/469].
• 115. WERNER Z., 1958 – Opracowanie geologiczne wysadu solnego w Lubieniu. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [3928/365].
• 116. WERNER Z., 1974a – Projekt geologicznych badań rozpoznaw¬czych wysadu solnego BEŁCHATÓW (Dębina), pow. Bełchatów, woj. łódzkie. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [10719].
• 117. WERNER Z., 1974b – Projekt badań rozpoznawczych wysadu solnego Damasławek, pow. Żnin, woj. bydgoskie. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB Warszawa [440/74].
• 118. WERNER Z., 1980 – Wysadowe złoże soli kamiennej Bełchatów (Dębina). Przewodnik 52. Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 34–38. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 119. WŁODEK M., 2004 – Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, arkusz Żnin (357): 1–42. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 120. WOLNOWSKI T., 1993 – Budowa geologiczna wysadu solnego Damasławka w oparciu o przekroje sejsmiki refleksyjnej. Mat. Konf. Nauk.-Tech. „Wykorzystanie wysadów solnych jako magazynów gazu ziemnego na przykładzie podziemnego magazynu gazu Mogilno”, Piła, czerwiec 1993: 40–41.
• 121. ZARĘBSKA K., PERNAK-MIŚKO K., 2007 – Zgazowanie węgla – perspektywa dla gospodarki wodorowej. Gosp. Sur. Miner., 23, 3: 243–255.
• 122. ZHANG F., ZHAO P., NIU M., MADDY J., 2016 – The survey of key technologies in hydrogen energy storage. Int. J. Hydrog. Ener., 41, 33: 14535–14552.
• 123. ŻELAŹNIEWICZ A., ALEKSANDROWSKI P., BUŁA Z., KARNKOWSKI P.H., KONON A., OSZCZYPKO N., ŚLĄCZKA A., ŻABA J., ŻYTKO K., 2011 – Regionalizacja tektoniczna Polski. KNG PAN, Wrocław.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).