Ewolucja jezior przybrzeżnych Niziny Gardzieńsko - Łebskiej na tle rozwoju środkowego wybrzeża Bałtyku w świetle badań malakologicznych

• Autorzy: Wojciechowski A.

Warianty tytułu

EN

Evolution of coastal lakes of the Gardno - Łeba Lowland in the light of malacological research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wartykule przedstawiono syntezę dotychczasowego stanu wiedzy o rozwoju jezior przybrzeżnych Niziny Gardzieńsko- Łebskiej i środkowego wybrzeża Bałtyku, bazującą na wynikach badań malakologicznych. Analizy zespołów mięczaków z osadów limnicznych i morskich pozwoliły na wyróżnienie czterech faz rozwojowych jezior: wczesnoholoceńskiej fazy limniczno-bagiennej (trwającej od późnego glacjału do około 7500 lat 14C BP), fazy lagunowej (około 7500–6600 lat 14C BP), fazy przejściowej, słonawowodno-limnicznej (6600–4000 lat 14C BP) oraz fazy jeziornej (młodszej od 4000 lat 14C BP).W artykule wykazano, iż sukcesja malakofauny jest odzwierciedleniem regionalnych przemian środowiska, zarejestrowanych podobnymi zmianami zespołów fauny na całym wybrzeżu południowego Bałtyku.

EN

The papers presents the synthesis of the current understanding of the evolution of coastal lakes in the Gardno-Łeba Lowland. Particular emphasis has been placed upon the influence of pre-Holocene surface topography on lake basin evolution and water level changes caused by the transgression of southern Baltic. Malacological analysis reveals four phases in lake environmental history: limnic-swampy phase, lagoon phase, transitional brackish-limnic phase, and limnic phase. The oldest, early Holocene limnic-swampy phase in the Gardno-Łeba Lowland area is represented by Preboreal and Boreal assemblages with freshwater fauna, described as Planorbis phase. It is characterized by rich assemblages, in terms of both number of individuals and species, composed of members of Planorbis, accompanied by Bithynia tentaculata, Valvata piscinalis and Pisidium. The lagoon-marine phase, described as Scrobicularia phase (7500–6000 BP), is defined by a homogeneous assemblage of malacofauna, consisting entirely of brackish and marine species, such as Hydrobia ulvae, H. ventrosa, Cerastoderma glaucum, Macoma baltica, Mytilus edulis and indicative Lusitanian and Lower Boreal species for the Mesoholocene of the southern Baltic, including Scrobicularia plana, Rissoa membranaea, R. inconspicua, Parvicardium exiguum and Mysella bidentata. The transitional brackish-limnic phase Cardium (6600–4000 BP) is correlated with late Littorina transgressive phases. It is dominated by Cardium glaucum, with minor percentage of Hydrobia ventrosa, Mytilus edulis, and sporadic freshwater species. The limnic Lymnaea phase corresponds with the post-Littorina period (4000 BP–1900 AD). The onset of this phase is marked by an assemblage with dominating Theodoxus fluviatilis, the optimum – by Lymnea peregra assemblages, whereas frequent Bithynia tentaculata indicate the end of the phase. The youngest Potamopyrgus phase includes recent lake sediments from the last 100 years and is marked by the first appearance of a new mollusc species in the coastal zone of the Baltic – Potamopyrgus antipodarium. The malacofauna succession identified in the coastal lakes in the Gardno-Łeba Lowland reflects regional environmental change, recorded by similar faunal assemblages throughout the southern coast of the Baltic.

Słowa kluczowe

PL

jeziora przybrzeżne; Nizina Gardzieńsko-Łebska; wybrzeże południowego Bałtyku; zespoły mięczaków

EN

coastal lakes; Gardno-Łeba Lowland; South Baltic Coast; molluscs assemblages

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 7
• Strony: 154--171
• Opis fizyczny: Bibliogr. 74 poz., rys.

Twórcy

autor

Wojciechowski A.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

Bibliografia

• Alexandrowicz S.W. 1987. Analiza malakologiczna w badaniach osadów czwartorzędowych. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia, 12 (1–2): 1–240.
• Alexandrowicz S.W. 1998. Holocene assemblages of mollusc in the near-shore zone of Southern Baltic. Folia Malacologica, 6: 15–18.
• Alexandrowicz S.W. 1999. Malacofauna and stratigraphy of Late Vistulian and Holocene deposits in the Southern Baltic Coastal Zone. Quaternary Studies in Poland, spec. issue: 37–50.
• Behrends B., Hertweck G., Liebezeit G., Goodfriend G. 2005. Earliest Holocene occurence of the soft-shell clam, Mya arenaria, in the Greifswalder Bodden, Southern Baltic. Marine Geology, 216 (1–2): 79–82.
• Bogaczewicz-Adamczak B. 1977. Analiza okrzemkowa subatlantyckich osadów z rejonu jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 285–291.
• Bogaczewicz-Adamczak B., Fedorowicz S., Gołębiewski R., Miotk G. 1982. Polodowcowa historia rejonu jeziora Gardno. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego, Geografia, 12: 27–49.
• Borówka K., Rotnicki K. 1988. Nowe dane na temat budowy geologicznej Mierzei Łebskiej. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa PrzyjaciółNauk, 105: 26–29.
• Borówka R.K., Latałowa M., Osadczuk A., Święta J., Witkowski A. 2002. Palaeogeography and palaeoecology of Szczecin Lagoon. [W:] R. Lampe (red.), Holocene evolution of the South-Western Baltic coast – Geological, archaeological and palaeo-environmental aspects. Field meeting of INQUA Subcommission V „Sea-level Changes and Coastal Evolution. Western Europe”, September 22–27, 2002. Greifswalder Geographische Arbeiten, 27: 107–113.
• Borówka R.K., Wawrzyniak-Wydrowska B., Witkowski A., Woziński R. 2000. Holoceńskie zespoły mięczaków w osadach Zalewu Szczecińskiego. XVI Krajowe Sympozjum Malakologiczne, 9–10.
• Brodniewicz I. 1972. Brenkowo. Faunal analysis. Guide-book of the excursion. International Conference in Poland, Sopot, September, 22–26, 1972. INQUA, Subcomission on Shorelines of Northwestern Europe, s. 29–32.
• Brodniewicz I., Rosa B. 1967. The boring hole and the fauna at Czołpino, Poland. Baltica, 3, 61–86.
• Bülow von K. 1933. Ein neuer Fund von Litorinaablagerungen. Dohrniana, 12: 65–76.
• Dyduch A., Falniowski A. 1979. Mięczaki jeziora Gardno i konieczność ich ochrony. Ochrona Przyrody, 42: 151–182.
• Feyling-Hanssen R.W. 1955. Stratigraphy of the marine Late-Pleistocene of Billefjorden, Vestspitsbergen. Norks Polarinstitutt Skrifter, 107: 1–186.
• Florek W., Majewski M. 1997. Wiek wałów brzegowych a wiek górnoholoceńskich transgresji jeziora Gardno. [W:] W. Florek (red.), Geologia i geomorfologia pobrzeża i południowego Bałtyku, 3: 121–127.
• Gołębiewski R. 1977. Analiza geochemiczna subatlantyckich osadów z rejonu jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 292–298.
• Hoffmann G., Lampe R. 2002. Sedimentationsmodell eines holozänen Seegatts an der südlichen Ostseeküste (Bannemin, Insel Usedom) auf der 168 Grundlage neuer Wasserstandsmarken. Rostock. Meeresbiolog. Beitr., 11: 11–21.
• Hoffmann G., Lampe R., Barnasch J. 2005. Postglacial evolution of coastal barriers along the West Pomeranian coast, NE Germany. Quaternary International, 133–134: 47–59.
• Jagnow B., Gosselck F. 1987. Bestimmungsschlüssel für die Gehäuseschnecken und Muscheln der Ostsee. Mitt. Zool. Mus. Berl., 63(2): 191–268.
• Kersten U., Voss P., Janke W., Lampe R. 2002. Late Quaternary evolution of coastal lakes on Usedom Island. [W:] R. Lampe (red.), Holocene evolution of the South-Western Baltic coast – Geological, archaeological and palaeo-environmental aspects. Field meeting of INQUA Subcommission V „Sea-level Changes and Coastal Evolution. Western Europe”, September 22–27, 2002, Greifswalder Geographische Arbeiten, 27: 127–129.
• Kessel H., Raukas A. 1979. The Quaternary History of the Baltic Estonia. [W:] V. Gudelis, L.-K. Königsson (red.), The Quaternary History of the Baltic. Acta Universitatis Upsaliensis, Symposia Universitatis Upsaliensis Annum Quingentesimum Celebrantis, 1: 127–146.
• Kolp O. 1990. The Ancylus Lake phase of the post-glacial evolution of the Baltic Sea. Quaestiones Geographicae, 13/14: 69–86.
• Krzymińska J. 2004. Nowe stanowisko Scrobicularia plana (Da Costa) w osadach holoceńskich na obszarze Mierzei Wiślanej (Stegna). XX Krajowe Seminarium Malakologiczne, Krościenko, 31.03–2.04.2004, s. 15.
• Krzymińska J., Dobracki R., Koszka-Maroń D. 2003. Zmiany środowiskowe w zachodniej części strefy brzegowej południowego Bałtyku w późnym glacjale i holocenie w świetle analizy malakologicznej i ostrakodologicznej. [W:] W. Florek (red.), Geologiai Geomorfologia Pobrzeża Południowego Bałtyku, 5: 15–24.
• Krzymińska J., Miotk-Szpiganowicz G., Witak M. 2005. Badania biostratygraficzne osadów czwartorzędowych Zatoki Puckiej. [W:] W. Florek (red.), Geologia i Geomorfologia Pobrzeża Południowego Bałtyku, 6: 21–38.
• Krzymińska J., Przezdziecki P. 2008. Wstępne dane o kopalnych jeziorach w okresie późnego glacjału i wczesnego holocenu w rejonie Mrzeżyna. VIII Konferencja „Geologia i geomorfologia pobrzeża i południowego Bałtyku”, Słupsk–Ustka, 12–14 czerwca 2008, s. 31–32.
• Lougas L., Kriiska A., Moora H. 1996. Coastal adaptation and marine exploitation of the island Hiiumaa, Estonia, during the Stone Age with special emphasis on the Kopu I site. Landscape and Life. Studies in honour of Urve Miller. PACT 50: 197–211.
• Lubinus E. 1610–18. Nova Illustrissimi Principatus Pomeraniae descriptio cum adjuncta Principum Genealogia et Principum veris et potiorum Urbium imaginibus et Nobilium insignibus. Mapa w zbiorach Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk.
• Lutyńska M. 2008. Fazy rozwoju jeziora Gardno na podstawie analizy okrzemkowej i geochemicznej. [W:] K. Rotnicki (red.), Holoceńskie przemiany wybrzeży i wód południowego Bałtyku – przyczyny, uwarunkowania i skutki. Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Smołdzino, 6–9 maja 2008. Przewodnik terenowy, s. 25–26.
• Mazurek T. 2008. Geneza jeziora Dołgie Wielkie na tle zmienności litofacjalnej jego osadów oraz holoceńskiej transgresji południowego Bałtyku. Tezy rozprawy doktorskiej, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, s. 1–14.
• Miotk G. 1977. Analiza palinologiczna subatlantyckich osadów z rejonu jeziora Gardno. Studia iMateriały Oceanologiczne, 19: 282–284.
• Miotk-Szpiganowicz G. 2005. Analiza pyłkowa osadów biogenicznych strefy brzegowej środkowego wybrzeża południowego Bałtyku. [W:] W. Florek (red.), Geologia i Geomorfologia Pobrzeża Południowego Bałtyku, 6: 39–49.
• Miotk G., Bogaczewicz-Adamczak B. 1986. Marine transgressions on the basis of investigations of subfossil biogenic sediments in the Sarbska Bar, Southern Baltic. Quaternary Studies in Poland, 7, 65–72.
• Mojski J.E. 1979a. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Gdańsk (27), Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa.
• Mojski J.E. 1979b. Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Gdańsk, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Morawski W. 1990. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Łeba. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
• Ołtuszewski W. 1948. Badania pyłkowe nad torfowiskami dolnej Łeby. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 1: 97–128.
• Petersen K.S. 2004. Late Quaternary environmental changes recorded in the Danish marine molluscan faunas. Geology of Denmark and Greenland Survey Bulletin, 3: 1–272.
• Petersen K.S., Rasmussen K.L., Rasmussen P., von Platen-Hallermund F. 2005. Main environmental changes since the Weichselian glaciations in the Danish waters between the North Sea and the Baltic Sea as reflected in the molluscan fauna. Quaternary International, 133–134: 33–46.
• Piechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca). Ślimaki (Gastropoda). Fauna Słodkowodna Polski, 7. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 1–187.
• Piechocki A., Dyduch-Falniowska A. 1993. Mięczaki (Mollusca). Małże (Bivalvia). Fauna Słodkowodna Polski, 7A. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 1–200. 169
• Przybyłowska-Lange W. 1981. Diatoms of lake deposits from the Polish Baltic Coast. III. Lake Sarbsko. Acta Palaeobotanica, 21 (2): 145–160.
• Rosa B. 1963. O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w świetle dawnych form brzegowych. Studia Societatis Scientarum Torunensis, C5: 1–174.
• Rosa B. 1977. Wyniki badań geologicznych w rejonie jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 279–281.
• Rosa B. 1997. Bałtyk Południowy – późny glacjał i pierwsza połowa holocenu. [W:] W. Florek (red.), Geologia i Geomorfologia Pobrzeża Południowego Bałtyku, 3: 13–27.
• Rotnicki K. 1999. Problem holoceńskich transgresji Bałtyku Południowego na wybrzeżu środkowym Polski w świetle nowych danych z obszaru Niziny Gardnieńsko-Łebskiej. [W:] R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (red.), Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań–Szczecin, s. 121–139.
• Rotnicki K. 2001a. Stratygrafia i paleogeografia vistulianu Niziny Gardnieńsko-Łebskiej. [W:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 19–29.
• Rotnicki K. 2001b. Względne zmiany poziomu Bałtyku południowego na polskim wybrzeżu środkowym w holocenie w świetle badań Niziny Gardzieńsko-Łebskiej. [W:] K. Rotnicki (red.), Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulianie i holocenie. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 63–80.
• Rotnicki K. 2008. Położenie geomorfologiczne stanowisk L344 i L433A, budowa geologiczna zachodniej części bariery łebskiej, korelacja i wiek serii osadowych w wybranych profilach. [W:] K. Rotnicki (red.), Holoceńskie przemiany wybrzeży i wód południowego Bałtyku – przyczyny, uwarunkowania i skutki. Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Smołdzino, 6–9 maja 2008. Przewodnik terenowy, s. 27–28.
• Rotnicki K., Borówka R.K., Pazdur A., Hałas S., Krzymińska J., Witkowski A. 1999. Main phases of the Southern Baltic transgression on the Polish Middle Coast during the Holocene. Quaternary Studies in Poland, 16: 67–79.
• Soszka G. 1968. Selected problems of the ecology of molluscs (Mollusca) of the brackish lake Łebsko. Ekologia Polska, A16: 729–753.
• Soszka G. 1969. Dowody obecności jeziora postglacjalnego na terenie Niziny Gardzieńsko-Łebskiej. Przegl. Geogr., 41 (3): 503–510.
• Strzelec M. 1992. Freshwater snails of the inshore lake Sarbsko by Łeba (Northern Poland) (Gastropoda). Malakologische Abhandlungen, 16 (7): 55–57.
• Tavast E. 2000. Subfossil mollusc shells of the Baltic Sea and the possibilities of their usage in the stratigraphy and correlation of Baltic Sea sediments. Geologos, 5: 31–40.
• Tobolski K. 1972. Wiek i geneza wydm przy południowo-wschodnim brzegu jeziora Łebsko. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 25B: 135–146.
• Tobolski K. 1987. Holocene vegetational development based on the Kluki reference site in the Gardno-Łeba Plain. Acta Palaeobotanica, 27(1): 179–222.
• Wojciechowski A. 1987. Profil geochemiczny osadów jeziora Gardno. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 37: 191–211.
• Wojciechowski A. 1988. Litologia i stratygrafia osadów zachodniej części jeziora Łebsko. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa PrzyjaciółNauk, 106: 48–51.
• Wojciechowski A. 1990. Analiza litofacjalna osadów jeziora Gardno. Wydawnictwo Naukowe UAM, seria Geografia, 49: 1–118.
• Wojciechowski A. 1991. Miąższość torfów i ukształtowanie powierzchni podtorfowej w środkowej części Niziny Gardzieńsko-Łebskiej. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 108: 83–85.
• Wojciechowski A. 1992. Kopalne środowiska sedymentacyjne jeziora Łebsko w świetle analizy malakologicznej. [W:] Osady i procesy sedymentacji w środowiskach i systemach depozycyjnych w zapisie współczesnym i kopalnym. Seminarium Sedymentologiczne, Poznań 31 sierpnia–2 września 1992. Streszczenia referatów, s. 91–92.
• Wojciechowski A. 1995. Holocene deposits and molluscan assemblages in Lake Łebsko, Gardno-Łeba Coastal Plain. Journal of Coastal Research, spec. issue 22: 237–243.
• Wojciechowski A. 1996. Podstawy malakostratygrafii jezior południowobałtyckich. XII Krajowe Seminarium Malakologiczne, Łódź, 25–27 kwietnia 1996: 40–41.
• Wojciechowski A. 1999a. Malakostratygrafia holoceńskich osadów jeziornych i lagunowych wybrzeża południowego Bałtyku. Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku”, Szczecin, 17–21 maja 1999, s. 61–63.
• Wojciechowski A. 1999b. Holoceńskie zespoły mięczaków w profilu Kluki-115a, Nizina Gardzieńsko-Łebska. [W:] R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (red.), Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań–Szczecin, s. 175–185.
• Wojciechowski A. 2007. Nowe profile malakologiczne z obszaru jeziora Łebsko i ich znaczenie straty-graficzne. [W:] W. Florek (red.), Geologia i geomorfologia pobrzeża i południowego Bałtyku, 7: 101–127.
• Woszczyk M. 2004. Zróżnicowanie przestrzenne osadów jeziora Sarbsko. [W:] A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, 4: 487–495.
• Woziński R. 2006. Holoceńskie poziomy malakostratygraficzne w rejonie Bramy Świny. VII Konferencja „Geologia i geomorfologia pobrzeża i południowego Bałtyku”, Słupsk–Ustka, 8–10 czerwca 2006, s. 101–103.
• Yu S.-Y. 2003. The Littorina transgression in southeastern Sweden and its relation to mid-Holocene climate variability. LUNDQUA Thesis, 51: 1–84.
• Zaborowska K. 1977. Analiza flory okrzemkowej osadów dennych jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 304–305.
• Zachowicz J. 1977. Analiza palinologiczna osadów jeziora Gardno. Studia i Materiały Oceanologiczne, 19: 299–303.
• Zachowicz J., Uścinowicz S. 1997. Późnoplejstoceńskie i holoceńskie osady z obszaru Zalewu Wiślanego. [W:] W. Florek (red.), Geologia i Geomorfologia Pobrzeża Południowego Bałtyku, 3: 29–37.
• Zawadzka E., Miotk-Szpiganowicz G., Krzymińska J., Witak M. 2005. Badania rzeźby dna i analizy biostratygraficzne osadów jeziornych przybrzeża mierzei jeziora Łebsko. [W:] W. Florek (red.), Geologia i Geomorfologia Pobrzeża Południowego Bałtyku, 6: 105–119.
• Zych L. 1990. Osady jeziora Dołgie Małe a problem jego genezy. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 41: 145–158.