Research history on the Tatra Mountains glaciations

• Autorzy: Kłapeta P. , Zasadni J.
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In this paper, we provide a brief history of glacial geomorphologic research in the Tatra Mountains with a special focus on glacial chronologies. We provide critical comments on previously published glacial chronologies and identify relevant gaps in knowledge on Tatra mountain glaciations suggesting future challenges and the focus of scientific research. Distinct differences in applied methodologies, presented conceptions, and research paradigms over 160 years of research enable us to distinguish four phases of scientific research on Tatra mountain glaciation (pioneer phase, mapping phase, geochronological phase and meta-analysis phase). These four phases follow the universal sequence of glacial geomorphologic research history defined by P.D. Hughes et al. (2006) and P.D. Hughes and J.C. Woodward (2016) for Mediterranean mountain areas. In the last two phases, the glacial chronology was substantially supported with radiometric dating of landforms and sediments as well as paleobotanical data obtained from intra-moraine sites. The current meta-analysis phase of research provides dating techniques using terrestrial cosmogenic nuclide (TCN) exposure ages and glacier-climate modeling. The present-day TCN dataset for the Tatra Mountains includes 300 individual ages (10Be and 36Cl together). We underscore the fact that this dataset has substantially verified many key issues in the glacier geochronology of the Tatra Mountains. This is particularly true of the Last Glacial Maximum (LGM) – the Lateglacial chronology for which abundant datings are currently available and their number is still increasing. However, it is challenging to evidence the chronology and extent of the most extensive glaciation(s) (MEG).

Słowa kluczowe

EN

history of research; glaciation; chronology; Tatra Mountains

• Wydawca: Polska Akademia Umiejętności
• Czasopismo: Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica
• Rocznik: 2017/2018
• Tom: Vol. 51/52
• Strony: 43--85
• Opis fizyczny: Bibliogr.174 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Kłapeta P.

• Jagiellonian University. Institute of Geography and Spatial Management. Gronostajowa 7, 30–387 Kraków, Poland

autor

Zasadni J.

• AGH University of Science and Technology, Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection. Kraków, Poland

Bibliografia

• Agassiz L., 1840. Études sur les glaciers. Jent et Gassmann, Neuchâtel, (in French).
• Ainsworth W.F., 1842. Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. 2, J.W. Parker, London.
• Alth A., 1879. Sprawozdania z badań geologicznych, przedsięwziętych w 1878 r. w Tatrach galicyjskich. Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej 13, 243–263, (in Polish).
• Anderson R.S., Dühnforth M., Colgan W., Anderson L., 2012. Farflung moraines: exploring the feedback of glacial erosion on the evolution of glacier length. Geomorphology 179, 269–285.
• Balco G., 2011. Contributions and unrealized potential contributions of cosmogenic nuclide exposure dating to glacier chronology. Quaternary Science Reviews 30, 3–27.
• Barr I.D., Lovell H., 2014. A review of topographic controls on moraine distribution. Geomorphology 226, 44–64.
• Baumgart-KotarbaM., Kształtowanie koryt i teras rzecznych w warunkach zróżnicowanych ruchów tektonicznych (na przykładzie wschodniego Podhala). Prace Geograficzne IGiPZ PAN 145, (in Polish).
• Baumgart-Kotarba M., Kotarba A., 1979. Wpływ rzeźby dna doliny i litologii utworów czwartorzędowych na wykształcenie koryta Białej Wody w Tatrach. Folia Geographica, Series Geographica-Physica 12, 49–66, (in Polish).
• Baumgart-Kotarba M., Kotarba A., 1993. Późnoglacjalne i holoceńskie osady z Czarnego Stawu Gąsienicowego w Tatrach. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN 4–5, 9–29, (in Polish).
• Baumgart-Kotarba M., Kotarba A., Obidowicz A., 1994. Kontrowersje datowań radiowęglowych i wyników badań palinologicznych na przykładzie osadów z Tatr Polskich. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Geochronometria 10, 191–205, (in Polish).
• Baumgart-Kotarba M., Dec J., Kotarba A., Ślusarczyk R., 1996. Cechy geomorfologiczne i sedymentologiczne misy jeziornej Morskiego Oka i górnej części Doliny Rybiego Potoku w świetle badań geofizycznych. Dokumentacja Geograficzna 4, 9–31, (in Polish).
• Baumgart-Kotarba M., Kotarba A., 1997. Würm glaciation in the Biała Woda Valley, High Tatra Mountains. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 31, 57–81.
• Baumgart-Kotarba M., Kotarba A., 2001. Deglaciation in the Sucha Woda and Pańszczyca Valleys in the Polish High Tatra. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 35, 7–38.
• Baumgart-Kotarba M., Dec J., Kotarba A., Ślusarczyk J., 2008. Glacial through and sediments infill of the Biala Woda Valley (The High Tatra Mountains) using geophysical and geomorphological methods. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 42, 75–108.
• Birkenmajer K., 2009. Quaternary glacigenic deposits between the Biała Woda and the Filipka valleys, Polish Tatra Mts, in the regional context. Studia Geologica Polonica 132, 91–115.
• Butrym J., Lindner L., Okszos D., 1990. Formy rzeźby, wiek TL osadów i rozwój lodowców ostatniego zlodowacenia w Dolinie Małej Łąki (Tatry Zachodnie). Przegląd Geologiczny 38, 1, 20–26. (in Polish).
• Clark P.U., Dyke A.S., Shakun J.D., Carlson A.E., Clark J., Wohlfarth B., Mitrovica J.X., Hostetler S.W., McCabe M., 2009. The last glacial maximum. Science 325, 710–714.
• Deneš F., 1889. Streifzüge in der Liptauer und Galizischen Tatra. Jahrbuch des Ungarischen Karpathen-Vereines 16, 106–128, (in German).
• Derkacz M., M a rcinkowski B., Żarski M., 2009. Osady lodowcowe na przedpolu Tatr w rejonie Toporowej Cyrhli i Niżniej Palenicy Pańszczykowej. Przegląd Geologiczny 57, 1, 80–8, (in Polish).
• Dobiński W., 2004. Wieloletnia zmarzlina w Tatrach: geneza, cechy, ewolucja. Przegląd Geograficzny 76, 3, 327–343, (in Polish).
• Dzierżek J., 2009. Paleogeografia wybranych obszarów Polski w czasie ostatniego zlodowacenia. Acta Geographica Lodziensia 95, (in Polish).
• Dzierżek J., Nitychoruk J., 1986. Types of fossil rock glaciers in the Polish High Tatra Mt. Bulletin of the Polish Academy of Science, Earth Science 34, 4, 409–418.
• Dzierżek J., Lindner L., Nitychoruk J., 1987. Rzeźba i osady czwartorzędowe Doliny Pięciu Stawów Polskich. Przegląd Geologiczny 1, 8–15, (in Polish).
• Dzierżek J., Nitychoruk J., Zreda-Gostyńska G., Zreda M., 1999. Metoda datowania kosmogenicznego izotopem 36Cl – nowe dane do chronologii glacjalnej Tatr Wysokich. Przegląd Geologiczny 47, 11, 987–534, (in Polish).
• Emericzy G., 1881. Auf der Königsnase. Jahrbuch der Kaiserlich Königlichen Geologischen Reichs-anstalt 8, 445–460, (in German).
• Engel Z., Mentlik P., Braucher R., Minar J., Léanni L., Aster Team, 2015. Geomorpho-logicalevidence and 10Be exposure ages for the Last Glacial Maximum and deglaciation of the Vel’ka and Mala Studena dolina valleys in the High Tatra Mountains, central Europe. Quaternary Science Reviews 124, 106–123.
• Engel Z., Mentlík P., Braucher R., Křížeka M., Pluháčková M., Aster Team, 2017. 10Be exposure age chronology of the last glaciation of the Roháčská Valley in the Western Tatra Mountains, central Europe. Geomorphology 293, 130–142.
• Evans I. S., 2008. Glacial erosional processes and forms: mountain glaciation and glacier geography. [in:] The history of the study of landforms or the development of geomorphology: Quaternary and recent processes and forms (1890–1965) and the mid-century revolutions. Geological Society, London, 413–494.
• Feurdean A., Klotz S., Brewer S., Mosbrugger V., Tamas T., Wohlfarth, B., 2008. Lateglacial climate development in NW Romania d comparative results fromthree quantitative pollen-based methods. Palaeogeography Palaeoclimatology Palaeoecology 265, 1–2, 121–133.
• Fuchs F., 1863. Die Central-Karpathen mit dem nächsten Voralpen. Pest, (in German).
• Fuchs M., Owen L. A., 2008. Luminescence dating of glacial and associated sediments: review, recommendations and future directions. Boreas 37, 636–659.
• Gadomski A., 1926. Morfologia glacjalna północnych stoków wysokich Tatr. Księgarnia B. Kotuli, Cieszyn, (in Polish).
• Gadomski A., 1936. Carte de la morphologie glaciare du versant N de Monts Tatra 1:150 000. Congrés Internationale de Geographie (Varsovie 1934), Comptes Rendus, Travaux de section 2, 151–154.
• Gądek B., 1993–1994. Próba rekonstrukcji dynamiki procesów glacjalnych podczas ostatniego zlodowacenia Doliny Małej Łąki. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 27–28, 45–59.
• Gądek B., 1998. Würmskie zlodowacenie Tatr w świetle rekonstrukcji lodowców wybranych dolin na podstawie prawidłowości glacjologicznych. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice, 1741, (in Polish).
• Gross G., Kerschner H., Patzelt G., 1977. Methodische Untersuchungen über die Schneegrenze in alpinen Gletschergebieten. Zeitschrift für Gletscherkunde und Glazialgeologie 12, 2, 223–51.
• Guzik K., Sokołowski S. (eds.), 1958–1980. Mapa geologiczna Tatr Polskich 1:10 000, (16 arkuszy). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Halicki B., 1930. Dyluwialne zlodowacenie północnych stoków Tatr. Sprawozdanie Polskiego Instytutu Geologicznego 5, 3–4, 375–534, (in Polish).
• Halouzka R., 1977. Stratigraphical subdivision of sediments of the Last Glaciation in the Czechoslovak Carpathians and their correlation with the Contemporary Alpine and North European Glaciations. [in:] V. Šibrava (ed.), Quaternary Glaciations in the Northern Hemisphere 4, INQUA, Prague, 83–90.
• Halouzka R., 1987. Stratigrafia a geologicko–paleontologický vývoj kvartéru Slovenska v Západných Tatrách. Manuscript, Archive GUDŠ, Bratislava.
• Halouzka R., 1989. Nove poznatky o kvarternej stratygrafii a zaledneniach v Západnych Tatrách a ich predepoli (vo vzt’ahu k oblasti Vysokých Tatier). Regionalna Geologia Zapadnych Karpat 25, 35–40.
• Hauer F., 1869. Erläuterungen zur geologischen Uebersichtskarte der Öst-Ung Monarchie III, West-karpathen. Jahrbuch der Kaiserlich Königlichen Geologischen Reichsanstalt 19, 485–566, (in German).
• Hercman H., Razdr F.N., Wysoczański-Mnikowicz T., 1987. Reconstruction of climatic changes in the Tatra Mts. Based on datings of deposits from selected caves. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 21, 59–75.
• Hercman H., Nowicki T., Lauritzen E., 1998. Rozwój systemu jaskiniowego Szczeliny Chochołowskiej (Tatry Zachodnie) w świetle wyników datowania nacieków metodą uranowo-torową. Studia Geologica Polonica 113, 85–113, (in Polish).
• Hercman H., 2000. Reconstruction of paleoclimatic changes in Central Europe between 10 and 200 thousand years BP, based on analysis of growth frequency of speleothems. Studia Quaternaria 17, 35–70.
• Hess H., 1904. Die Gletscher. Braunschweig. Vieweg & Sohn, (in German).
• Hess M., 1968. Próba rekonstrukcji klimatu w holocenie na terenie południowej Polski. Folia Quaternaria 29, 21–39, (in Polish).
• Heuberger H., 1966. Gletschergeschichtliche Untersuchungen in den Zentralalpen zwischen Sellrain- und Ötztal. Innsbruck. Wissenschaftliche Alpenvereinshefte 20, 1–126.
• Heyman J., Stroeven A.P., Harbor J.M., Caffee M.W., 2011. Too young or too old: Evaluating cosmogenic exposure dating based on an analysis of compiled boulder exposure ages. Earth and Planetary Science Letters 302, 1–2, 71–80.
• Höfer H. von., 1879. Gletscher und Eiszeitstudien, Sitzungsberichte der Akadademie der Wissenschaften, Wien, 79, 331–367.
• Hughes P.D., Woodward J.C., Gibbard P.L., 2006. Glacial history of the Mediterranean mountains. Progressin Physical Geography 30, 334–364.
• Hughes P.D., Woodward J.C., 2016. Quaternary glaciation in the Mediterranean mountains: a new synthesis. Geological Society, London, Special Publications 433, 1–23.
• Ivy-Ochs S., Kerschner H., Kubik P.W., Schlüchter Ch., 2006a. Glacier response in the European Alps to Heinrich Event 1 cooling: the Gschnitz stadial. Journal of Quaternary Science 21, 2, 115–130.
• Ivy-Ochs S., Kerschner H., Reuther A., P reusser F., Heine K., Maisch M., Kubik P. W., Schlüchter C., 2008. Chronology of the last glacial cycle in the European Alps. Journal of Qua-ternary Science 23, 559–573.
• Ivy-Ochs S., 2015. Glacier variations in the European Alps at the end of the last glaciation. Cuadernos de investigacion geografica 41, 295–315.
• Iversen J., 1954. The late-glacial fora of Denmark and its relation to climate and soil. Danmarks Geologiske Undersøgelse 80,2, 67–119.
• Jaczynowski S., 1959. Fotogrametryczna analiza młodszej pokrywy i form czwartorzędowych Dolin Chochołowskiej i Jarząbczej w Tatrach Zachodnich. Przegląd Geologiczny 7, 369–372, (in Polish).
• Kałuża P., 2016. Geomorphology and Quaternary sediments of the Toporowa Cyrhla fan (eastern part), High Tatra Mountains. (Unpublished Bachelor thesis). AGH – UST, Kraków, (in Polish).
• Kerschner H., 1978. Paleoclimatic inferences from Late Würm rock glaciers, eastern central Alps, western Tyrol, Austria. Arctic and Alpine Research 10, 635–644.
• Kerschner H., Ivy-Ochs S., Schlüchte Ch., 1999. Paleoclimatic interpretation of the early late-glacial glacier in the Gschnitz valley, Central Alps, Austria. Annals of Glaciology 28, 135–140.
• Kinzl H., 1932. Die größten nacheiszeitlichen Gletschervorstöße in der Schweitzer Alpenund in der Mont Blanc-Gruppe. Zeitschrift für Gletscherkunde 19, 4–5, 269–397, (in German).
• Klebelsberg R., 1950. Das Silltal bei Matrei. Schlernschriften 84, 76–86, (in German).
• Klimaszewski M., 1953. The problem of the geomorphological field mapping of Poland. Przegląd Geograficzny 25, 3, 6–23.
• Klimaszewski M., 1956. The principles of the geomorphological survey in Poland. Przegląd Geograficzny 28, 32–40.
• Klimaszewski M., 1961. Geomorphic development of the Polish Tatras during the Quarternary era. Guide–book of excursion from the Baltic to the Tatras, Part III, south Poland, INQUA VI Congress, 168–192.
• Klimaszewski M., 1965. On the effect of the preglacial relief on the course and the magnitude of glacial erosion in the Tatra Mountains. Geographia Polonica 2, 11–21.
• Klimaszewski M., 1967. Polskie Karpaty Zachodnie w okresie czwartorzędowym. [in:] R. Galon, J. Dylik (eds.), Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa, 431–497, (in Polish).
• Klimaszewski M., 1985. Mapa Geomorfologiczna Tatry Wysokie, Tatry Zachodnie, 1:30 000. [in:] Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zakopane-Kraków.
• Klimaszewski M., 1988. Rzeźba Tatr Polskich. PWN, Warszawa, (in Polish).
• Kłapyta P., 2011. Relative surface dating of rock glacier systems in the Žiarska Valley, the Western Tatra Mountains, Slovakia. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 45, 89–106.
• Kłapyta P., 2013. Application of Schmidt hammer relative age dating to Late Pleistocene moraines and rock glaciers in the Western Tatra Mountains, Slovakia. Catena 111, 104–121.
• Kłapyta P., Zasadni J., Pociask-Karteczka J., Gajda A., Franczak P., 2016. Late Glacial and Holocene paleoenvironmental records in the Tatra Mountains (East-Central Europe) based on lake, peat bog and colluvial sedimentary data: a summary review. Quaternary International 415, 126–144.
• Kondracki J., 1986. Changements de l’environment dans les Tatras au postglaciare d’apreés les recherches paléolimnologiques. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 20, 37–47, (in French).
• Koperowa W., 1958. Późny glacjał z północnego podnóża Tatr w świetle analizy pyłkowej. Monografie Botaniczne 7, 107–133, (in Polish).
• Koperowa W., 1962. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności Kotliny Nowotarskiej. Acta Paleobotanica 2, 3–62, (in Polish).
• Košt’álik J., 1958. Geomorfologické pomery doliny Javorinskej vo Vysokých Tatrách. Geograficky Časopis, SAV, 10, 114–134, (in Slovak).
• Kotarba A., Król K., Rutkowski J., 2000. Wietrzenie granitów tatrzańskich w świetle badań młotkiem Schmidta. Sprawozdanie z posiedzeń Komisji Naukowych PAN, Oddział w Krakowie, lipiec-grudzień 1998, 42, 2, 142–144, (in Polish).
• Kotarba A., Krzemień K., 1996. Rzeźba Tatr oraz jej postglacjalna ewolucja – stan i perspektywy badań geomorfologicznych. [in:] A. Kotarba (ed.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek. Kraków–Zakopane, 45–56, (in Polish).
• Krupiński, K., 1983. Evolution of Late Glacial and Holocene vegetation in the Polish Tatra Mts, based on pollen analysis of sediments of the Przedni Staw Lake. Bulletin of the Polish Academy of Science, Earth Science 31, 1–4, 38–44.
• Ksandr J., 1954. Geomorfologická studie dolin jižního svahu Vysokých Tatrer. Rozpravy čsl. Akad. Věd, 64, 6, (in Czech).
• Lang G., 1952. Zur spätglazialichen Vegetations-und Florengeschichte Südwestdeutdchland. Flora 139, 243–294, (in German).
• Leblanc M., 1838. Observations faites dans les Vosges et dans le Jura. Bulletin de la Societé Géolo-gique de France 1, 9, (in French).
• Lehmann P.W., 1881. Beobachtungen über Tektonik und Gletscherspuren im Fogaraschen Gebirge. Zeitschrift der Deutschen Geogischen Gesellschaft 33, 109–117.
• Lencewicz S., 1936. Uwagi o lodowaceniu w polskich Tatrach Wysokich. Przegląd Geograficzny 16, 155–160, (in Polish).
• Lindner L., 1994. Stadials and interglacials of the last glaciation (Würm, Vistulian) in the Polish Tatra Mts. and Podhale. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 27, 59–73.
• Lindner L., Dzierżek J., Nitychoruk J., 1990. Problem wieku i zasięgu lodowców ostatniego zlodowacenia (Vistulian) w Tatrach Polskich. Kwartlanik Geologiczny 34, 2, 339–354, (in Polish).
• Lindner L., Nitychoruk J., Butrym J., 1993. Liczba i wiek zlodowaceń tatrzańskich w świetle datowań termoluminescencyjnych osadów wodnolodowcowych w dorzeczu Białego Dunajca. Przegląd Geologiczny 41, 1, 10–21, (in Polish).
• Lindner L., Dzierżek J., Marciniak B., Nitychoruk J., 2003. Outline of quaternary glaciationsin the Tatra Mts.: their development, age and limits. Geological Quarterly 47, 269–280.
• Lindner L., Dzierżek J., Pliszczyńska K., 2008. O możliwości występowania zlodowaceń środkowo plejstoceńskich w Dolinie Białki koło Jurgowa na Podhalu. [w:] Tatrzańskie mapy geologiczne. Zakopane, 27–29 maja 2008 r. Materiały konferencyjne. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 75–76, (in Polish).
• Litt T., Brauer A., Goslar T., Merkt J., Bałaga K., Müller H., Ralska-Jasiewiczowa M., Stebich M., Negendank J.F.W., 2001. Correlation and synchronisation of Lateglacial continental sequences in northern central Europe based on annually laminated lacustrine sediments. Quaternary Science Reviews 20 1233–1249.
• Lucerna R., 1908. Glazialgeologische Untersuchung der Liptauer Alpen. Sitzungsberichte der Kai-serlichen Akademie der Wissenschaften, Matematisch-Naturwissenschaftliche Klasse, Wien, 117, 1, 710–818, (in German)
• Lukniš M., 1955. Geomorfologia a kvartér Studenovodskej Doliny w Tatrách. Geograficky Časopis, SAV, 7, 45–67, (in Slovak).
• Lukniš M., 1959. Relief a rozčlenenie kvartérnych útvarov vo Vysokých Tatrách a na ich predpoli. Geologický sborník 10, 233–268, (in Slovak).
• Lukniš M., 1964. The course of the last glaciation of the Western Carpathians in the relation to the Alps, to the glaciation of northern Europe, and to the division of the central European Würm into periods. Geograficky Časopis, SAV,16, 2, 127–142.
• Lukniš M., 1968. Geomorphological map of the Vysoké Tatry Mts. (High Tatra Mts.) and their foreland, 1:50 000. Geologický Ústav Dionýza Štúra, Bratislava
• Lukniš M., 1973. Relief Vysokych Tatier a ich predpolia. Veda, Bratislava, (in Slovak).Maisch M., 1981. Glazialmorphologische und gletschergeschichtliche Untersuchungen im Gebiet zwischen Landwasser- und Albulatal. (Kt. Graubünden, Schweiz). Physische Geographie 3, (in German).
• Maisch M., 1982. Zur Gletscher- und Klimageschichte des alpinen Spätglazials. Geographica Helvetica37, 2, 93–104, (in German).
• Makos M., 2015. Deglaciation of the High Tatra Mountains. Cuadernos de Investigación Geográfica 41, 2, 317–336.
• Makos M., Nitychoruk J., 2011. Last glacial maximum climatic conditions in the Polish part of the High Tatra Mountains (Western Carpathians). Geological Quarterly 55,253–268.
• Makos M., Nowacki Ł., 2009. Rekonstrukcja geometrii powierzchni lodowców z maksimum ostat-niego zlodowacenia (LGM) w polskich Tatrach Wysokich (zlewnie Roztoki i Rybiego Potoku).Przegląd Geologiczny 57, 72–79, (in Polish).
• Makos M., Nitychoruk J., Zreda M., 2013a. Deglaciation chronology and paleoclimate of the Pięciu Stawów Polskich/Roztoki Valley, High Tatra Mountains,Western Carpathians since the Last Glacial Maximum, inferred from 36Cl exposure dating and glacier- climate modeling. Quaternary International 293, 63–78.
• Makos M., Nitychoruk J., Zreda M., 2013b. The Younger Dryas climatic conditions in the Za Mnichem Valley (Polish High Tatra Mountains) based on exposure-age dating and glacier-climate modeling. Boreas 42, 3, 745–761.
• Makos, M., Dzierżek, J., Nitychoruk, J., Zreda, M., 2014. Timing of glacier advances and climate in the High Tatra Mountains (Western Carpathians) during the Last Glacial Maximum. Quaternary Research 82, 1–13.
• Makos M., Rinterknecht V., Braucher R., Żarnowski M., Aster Team, 2016. Glacial chronology and palaeoclimate in the Bystra catchment, Western Tatra Mountains (Poland) during the Late Pleistocene. Quaternary Science Reviews 134, 74–91.
• Makos M., Rinterknecht V., Braucher R., Tołoczko-Pasek A., Aster Team, 2018. Last Glacial Maximum and Lateglacial in the Polish High Tatra Mountains – Revised deglaciation chronology based on the 10Be exposure age dating. Quaternary Science Reviews 187, 130–156.
• Małkowski S., 1924. O morenie lodowca tatrzańskiego w okolicy Nowego Targu. Kosmos 49, 1–18, (in Polish).
• Małkowski S., 1928. Odsłonięcie utworów dyluwialnychw kamieniołomie szaflarskim pod Nowym Targiem. Zabytki Przyrody Nieożywionej Ziem Rzeczypospolitej Polskiej 1, 62–65, (in Polish).
• Mangerud J., Andersen S.T., Berglund B.E., Donner J.J., 1974. Quaternary Stratigraphy of Norden, a proposal for terminology and classifcation. Boreas 4, 109–128.
• Marciniak B., Cieśla A., 1983. Badania diatomologiczne i geochemiczne późnoglacjalnych i holoceńskich osadów z Przedniego Stawu w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (Tatry). Kwartalnik Geologiczny 27, 1, 123–150, (in Polish).
• Martonne E., 1911. Mission en Austriche. Etude morphologique des Alpes orientales (Tauren) et des Karpthes septentrionales (Tatra). Bullein de Geographie de géographie historique et descriptive 3, 387–406.
• Mayr F., Heuberger H., 1968. Type areas of Lateglacial and Postglacial deposits in Tyrol, Eastern Alps. [in:] G.M. Richmond (ed.), Glaciations of the Alps. University of Colorado, Series in Earth Sciences 7, Boulder, 143–165.
• Mazúr E,. 1955. Prispevok k morfológii povodia Studeného potoka v Liptovských Tatrách. Geografický Časopis, SAV, 7, 15–45, (in Slovak).
• Mazúr E., Lukniš M., 1956. Geomorfológia a kvartér vysokohorskej oblasti Slovenska. Geografický Časopis, SAV, 8, 2–3, 95–100, (in Slovak).
• Mičian L’., 1959. Geomorfológia a kvartér Bielovodskej doliny vo Vysokich Tatrách. Acta Geologica et Geographica 1, 85–130, (in Slovak).
• Mida P., Křižek M., 2013. New insight into the stratigraphy of moraines in the Studené Doliny Valleys, The High Tatras, Slovakia. Geomorphologia Slovaca et Bohemica 13, 1, Book of Abstracts and Excursion Guide, 54.
• Mojski J.E., 2005. Ziemie Polskie w czwartorzędzie; zarys morfogenezy. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, (in Polish).
• Obidowicz A., 1993. Wahania górnej granicy lasu w późnym plejstocenie i holocenie w Tatrach. Dokumentacja Geograficzna 4–5, 31–43, (in Polish).
• Obidowicz A., 1996. A Late Glacial-Holocene history of the formation of vegetation belts in the Tatra Mts. Acta Paleobotanica 36, 2, 159–206.
• Olszak J., Kukulak J., Alexanderson H., 2016. Revision of river terrace geochronology in the Orawa-Nowy Targ Depression, south Poland: insights from OSL dating. Proceedings of the Geologists’ Association 127, 595–605.
• Opyrchał E., Zasadni J., Kłapyta P., Christl M., Ivy-Ochs S., 2017. 10Be cosmogenic nuclide chronology of the latest Pleistocene glacial stages in the High Tatra Mountains. Geophysical Research Abstracts, EGU General Assembly, 19, 16066.
• Pánek T., Engel Z., Mentlík P., Braucher R., Břežný M., Škarpich V., Zondervan A., 2016. Cosmogenic age constraints on post-LGM catastrophic rock slope failures in the Tatra Mountains (Western Carpathians). Catena 138, 52–67.
• Pánek T., Mentlík P., Engel Z., Braucher R., Zondervan A., Aster Team, 2017. Late Quaternary sackungen in the highest mountains of the Carpathians. Quaternary Science Reviews 159, 47–62.
• Partsch J., 1882. Die Glerscher der Vorzeit in den Karpathen und den Mittelgebirgenn Deutschlads. Breslau, (in German).
• Partsch J., 1904. Die Eiszeit in den Gebirgen Europas wischen dem nordischen und dem alpinen Eisgebiet. Verhandlungen der Gesellschaft deutscher Naturforscher und Ärzte 10, 3–11.
• Partsch J., 1907. Die Hohe Tatra zur Eiszeit. Berichte der Philologisch-Historische Klasse der Königlich SächsischenGesellschaft der Wissenschaft, Leipzig, 60, 177–194.
• Partsch J., 1923. Die Hohe Tatra zur Eiszeit. Leipzig, (in German).
• Patzelt G., 1972. Die spätglazialen Stadien und postglazialen Schwankungen von Ostalpengletschern. Berichte der Deutschen Botanischen Gesellschaft 85, 47–57, (in German).
• Patzelt G., 1975. Unterinntal – Zillertal – Pinzgau – Kitzbühel, Spät- und postglaziale Landschaftsent-wicklung. [in:] F. Fliri, A. Leidlmair (eds.), Tirol – ein Geographischer Exkursionsführer. Innsbrukker Geographische Studien 2, 309–329, (in German).
• Patzelt G., Bortenschlager S., 1973. Die postglazialen Gletscher- und Klimaschwankungen in der Venedigergruppe (Hohe Tauern, Ostalpen). Zeitschrift für Geomorphologie, Supplement Band 16, 25–72.
• Paul C.M., Tietze E., 1876. Bericht über die bisher in diesem Sommer ausgefarten Untersuchungen in den Karpathen. Verhandlungen der K.K. Geologischen Reichsanstalt, Wien, 12, 294–297, (in German).
• Pawłowski S., 1936. Les Karpates a l’epoque glaciaire. Congrés Internationale de Geographie (Varsovie 1934), Comptes Rendus, Travaux de section 2, 89–141.
• Penck A., 1882. Die Vergletscherung der deutschen Alpen. Leipzig, (in German).
• Penck A., Brückner E., 1901–1909. Die Alpen im Eiszeitalter. Tauchnitz, Leipzig, (in German).
• Pliszczyńska K., 2012. Tarasy Białki w rejonie Jurgowa i ich związki z lodowcami tatrzańskimi. Przegląd Geologiczny 60, 2, 103–109,(in Polish).
• Piotrowska K., Michalik M., Rączkowski W., Iwanow A., Wójcik A., Derkacz M., Wasiluk R., 2015. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, 1:50 000, Arkusz Tatry Wysokie (1061). PIG-PIB, Warszawa, (in Polish).
• Rasmussen S.O., Bigler M., Blockley S., Blunier T., Buchardt B., Clausen H., Cvijanovic I., Dahl-Jensen D., Johnsen S., Fischer H., Gkinis V., Guillevic M., Hoek W., Lowe J., Pedro J., Popp T., Seierstad I., Steffensen J., Svensson A., Vallelonga P., Vinther B., Walker M., Wheatley J.J., Winstrup M., 2014. A stratigraphic frame-work for abrupt climatic changes during the Last Glacial period based on three synchronized Greenland ice-core records: refining and extending the INTIMATE event stratigraphy. Quaternary Science Review 106, 14–28.
• Rączkowski W., 2015. Zasięg starszych zlodowaceń. [in:] K. Dąbrowska, M. Guzik (eds.), Atlas of the Tatra Mountains, Abiotic Nature. Sheet V.4. Glaciation of the Tatra Mountains. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane, (in Polish).
• Rehman A., 1893. Eine Moränelandschaft in der Hohen Tatra und andere Gletscherspuren dieses Gebirges. Mitteilungen der Kaiserlich-Königlichen Geographischen Gesellschaft 36, 473–527, (in German).
• Reitner J.M., 2007. Glacial dynamics at the beginning of Termination I in the Eastern Alps and their stratigraphic implications. Quaternary International 164, 64–84.
• Reitner J.M., Ivy-Ochs S., Drescher-Schneider R., Hajdas I., Linner M., 2016. Reconsidering the current stratigraphy of the Alpine Lateglacial: Implications of the sedimentary and morphological record of the Lienz area (Tyrol/Austria). Eiszeitalter und Gegenwart 65, 2, 113–144.
• Renssen H., Isarin R.F.B., 2001. The two major warming phases of the last deglaciation at ~14.7 and ~11.5 ka cal BP in Europe: climate reconstructions and AGCM experiments. Global and Planetary Change 30, 1–2, 117–153.
• Reuther A., Urdea P., Geiger C., Ivy-Ochs S., Niller H.P., Kubik P., Heine K., 2007. Late Pleistocene glacial chronology of the Pietrele Valley Retezat Mountains, Southern Carpathians, constrained by 10Be exposure ages and pedological investigations. Quaternary International 164–165, 151–169.
• Romer E., 1927. Najstarszy okres lodowy w Tatrach. II Zjazd Słowiańskich Geografów i Etnografów, 342–344, (in Polish).
• Romer E., 1929. Tatrzańska epoka lodowa. Prace Geograficzne 11, Lwów, 3–186, (in Polish).
• Roth S., 1885. Die einstiegen Gletscher auf der Südseite der Hohen Tatra. Földtani közlöny 15, 53–75, (in German).
• Roth S., 1888. Spureneinstiger Gletscher auf der Nordseite der Hohen Tatra. Földtani közlöny 18, 395–431, (in German).
• Schimper K., 1837. Uber die Eiszeit. Brief an Prof. Agassiz. Actes Societates Helevtique des Sciences Naturelles 22e Session, Neuchâtel, 38–51.
• Sarikaya M.A., Z red M., Çiner A., Zweck C., 2008. Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandýras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Review 27, 769–780.
• Senarclens-Grancy W.V., 1956. Zur Glazialgeologie des Ötztales und seiner Umgebung. Mitteilungen der Österreichischen Geologischen Gesellschaft, Wien, 49, 257–314, (in German).
• Sonklar K. A. 1857. Reiseskizzen aus den Alpen und Karpathen. Wien, L.W. Seidel, (in German).
• Stache G., 1867. Vorlage der geologischen Aufnahme (Geologische Aufnahmskarte) des ungarischen Theiles des Hohen Tatra mit den Wassergebieten des Bela Flusses, der Schwarzen Waag, des oberen Heránd-u des oberen Poprád-Flusses. Verhandlungen der K.K. Geologischen Reichsanstalt 17, Wien, (in German).
• Staszic S., 1815. O ziemiorodztwie Karpatow, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1955, (in Polish).
• Szafer W., 1952. Decline of the Pleistocene in Poland. Quaternary Research in Poland 1, 33–73.
• Szaflarski J., 1937. Ze studiów nad morfologią i dyluwium południowych stoków Tatr. Prace Instytutu Geograficznego UJ 10, Kraków, (in Polish).
• Szaflarski J., 1972. Poznanie Tatr. WSiT, Warszawa, (in Polish).
• Szeroczyńska K., 1984. Analiza Cladocera w osadach niektórych jezior tatrzańskich. Prace i Studia Geograficzne 5, 93–102, (in Polish).
• Uhlig V., 1899. Geologie des Tatragebirges. Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Wien, 68, (in German).
• van Husen D., 1977. Zur Zur Fazies und Stratigraphie jungpleistozäner Ablagerungen im Trauntal. (mit quartärgeologischer Karte). Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt 120, 1–130, (in German).
• Vitašek F., 1924. Naše hory ve veku ledovem. Sbornik Československe Společnosti Zemepisne, Praha, 29, 196–199.
• Wicik B., 1979. Postglacjalna akumulacja osadów w jeziorach Tatr Wysokich. Przegląd Geologiczny 7, 403–404, (in Polish).
• Wicik B., 1984. Osady jezior tatrzańskich i etapy ich akumulacji. Prace i Studia Geograficzne, Warszawa, 5, 55–69, (in Polish).
• Wirsig C., Zasadni J., Christl M., Akcar N., Ivy-Ochs S., 2016. Dating the onset of LGM ice surface lowering in the High Alps. Quaternary Science Reviews 143, 37–50.
• Wójcik A., Rączkowski W., 2015. Zlodowacenie Tatr Polskich w świetle Szczegółowej mapy geologicznej Tatr w skali 1:10 000. [w:] A. Chrobak, A. Kotarba (eds.), Nauka Tatrom, 1. Nauki o Ziemi, Zakopane, 185–190.
• Zasadni J., 2015. Rzeźba wybranych regionów Tatr Wysokich. [in:] K. Dąbrowska, M. Guzik (eds.), Atlas of the Tatra Mountains, Abiotic Nature. Sheet V.6. Glaciation of the Tatra Mountains. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane.
• Zasadni J., Świąder A., 2015.Visualisation of the Białka Glacier. [in:] K. Dąbrowska, M. Guzik (eds.), Atlas of the Tatra Mountains, Abiotic Nature. Sheet V.4. Glaciation of the Tatra Mountains. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane.
• Zasadni J., Kłapyta P., 2009. An attempt to assess the modern and Little Ice Age climatic snowline altitude in the Tatra Mountains. Landform Analysis 10, 124–133.
• Zasadni J., Kłapyta P., 2014. The Tatra Mountains during the last glacial maximum. Journal of Maps 10, 3, 440–456.
• Zasadni J., Kłapyta P., Świąder A., 2015. Lodowce maksimum ostatniego zlodowacenia i osady starszych zlodowaceń. [in:] K. Dąbrowska, M. Guzik (eds.), Atlas of the Tatra Mountains, Abiotic Nature. Sheet V.4. Glaciation of the Tatra Mountains. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane, (in Polish).
• Zasadni J., Świąder A., 2015.Visualisation of the Białka glacier. [in:] K. Dąbrowska, M. Guzik (eds.), Atlas of the Tatra Mountains, Abiotic Nature. Sheet V.4. Glaciation of the Tatra Mountains. Tatrzański Park Narodowy, Zakopane.
• Zasadni J., Kłapyta P., 2016. From valley to marginal glaciation in alpine-type relief: Lateglacial glacier advances in the Pięć Stawów Polskich/Roztoka Valley, High Tatra Mountains, Poland. Geomorphology 253, 406–424.
• Zasadni J., Kłapyta P., Broś E., Ivy-Ochs S., Świąder A., Christl M., 2018. Post-Younger Dryas stabilization of rock glaciers in the High Tatra Mountains revealed by 10Be cosmogenic nuclide dating. Geophysical Research Abstracts, EGU General Assembly, 20, 19204–1.
• Zatko M., 1961. Príspevok ku geomorfológii Furkotskej, Suchej a Važeckej doliny v západnej časti Vysokých Tatier. Geografický Časopis, SAV, 13, 271–295, (in Slovak).
• Zejszner L., 1849. Podhale i północna pochyłość Tatrów czyli Tatry Polskie. Biblioteka Warszawska, Warszawa, 57–91, (in Polish).
• Zejszner L., 1856. Über eine Längenmoräne im Thale des Biały Dunajec be idem Hochofen von Zakopane in der Tatra. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Matematisch-Naturwissenschaftliche Klasse, l, 21, 259–262, (in German).

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSWprzeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).