Znaczenie długotrwałych doświadczeń i problemy upływu czasu w metodach badawczych z obszaru nauk przyrodniczych

• Autorzy: Kopeć M. , Gondek K.

Identyfikatory

DOI

10.15584/pjsd.2016.20.11

Warianty tytułu

EN

The importance of long-term experiments and problems of time passing in research methods used in natural sciences

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zasoby Ziemi są zbiorem zamkniętym, dlatego istotne jest ich rozpatrywanie w kontekście upływającego czasu. Ponieważ otaczający nas świat jest w układzie dynamicznym, analiza ujęcia czasu, jako zmiennej tego układu dla wyjaśnienia zjawisk i procesów w naukach przyrodniczych, staje się nieodzowna. Wyjaśnienie naukowe może dotyczyć krótkich, ale i nieograniczonych okresów prowadzenia obserwacji lub eksperymentów. Długotrwałe badania poszerzają wiedzę naukową o elementy, które są niezauważalne w krótkiej perspektywie albo wyznaczają granice wpływu czynnika czasu. Wyniki badań mają charakter poznawczy w naukach podstawowych oraz praktyczny dla wielu nauk stosowanych. Metodyka badań długotrwałych ma jednak swoją specyfikę. Trudności w prowadzeniu takich badań wynikają ze zmian otoczenia czy narzędzi badawczych, ale również podejścia i interpretacji przez naukowców. W pracy przedstawiono przykłady i podejście do długotrwałych badań przyrodniczych podłużnych i poprzecznych oraz problemy realizacji takich badań. Mimo braku ciągłych, spektakularnych odkryć naukowych, kontynuacja badań długotrwałych jest ważna. Wnikliwe rozumienie ich metodologii musi dotyczyć nie tylko współcześnie prowadzącego eksperyment, ale również odbiorcy wyników. Oddanie w ręce odpowiedzialnego badacza rozwiązania konkretnego problemu to także akceptacja dla spowolnienia oczekiwań na natychmiastowy wynik. Ma to szczególne znaczenie również dla retardacji tempa przekształcania zasobów środowiska.

EN

Earth's resources are a closed set and it is important to consider them in the context of the passage of time. As the world around us is a dynamic system, an analysis of the time approach as a variable of the system to explain the phenomena and processes in the natural sciences, is becoming indispensable. Scientific explanation may relate to short but unlimited periods of observation or experimentation. Long-term studies broaden the scientific knowledge about the elements that are invisible in the short term, or set limits to the influence of the time factor. The results of the research are cognitive in basic science and practical for many applied sciences. Methodology of long term studies is very specific. Difficulties in conducting such studies are due to changes in the environment or research tools, but also the approach and interpretation of the researchers. The paper presents examples and approaches to long-term studies, namely cross-sectional designs and longitudinal surveys as well as the implementation of such studies. Despite the lack of continuous, spectacular scientific discoveries, long-term follow-up studies are important. A thorough understanding of their methodology must refer not only to the researcher conducting the experiment today, but also to the recipient of the results. Putting in the hands of a responsible researcher the resolving a particular problem also means the acceptance of waiting for a long time for the results. This is particularly important for the retardation of the conversion rate of natural resources.

Słowa kluczowe

PL

retardacja zasobów; długotrwałe badania; upływ czasu; problemy metodologiczne

EN

retardation of resources; long-term studies; passage of time; methodological problems

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej w Rzeszowie, Oddział Południowo-Wschodni ; Polskie Towarzystwo Gleboznawcze Oddział w Rzeszowie
• Czasopismo: Polish Journal for Sustainable Development
• Rocznik: 2016
• Tom: T. 20
• Strony: 93--104
• Opis fizyczny: Bibliogr. 39 poz.

Twórcy

autor

Kopeć M.

• Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

autor

Gondek K.

• Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Bibliografia

• 1. Argański K. 2009. Metody teorii gier ewolucyjnych. Kosmos. Prob. Nauk Biolo. 58. 3-4. 443-458.
• 2. Bartoszek K. 2013. Wpływ warunków meteorologicznych na początek wybranych faz rozwojowych rzepaku ozimego wiosną i latem. Acta Agroph. 20. 2. 227-240.
• 3. Bołbot M., Raczyński J. 2013. Rejestracja rodowodowa żubrów jako narzędzie restytucji gatunku. European Bison Conserv. New. 6. 5-20.
• 4. Calhoun J. 1973. Death Squared: The Explosive Growth and Demise of a Mouse Population. Proc. Roy. Soc. Med. 66. 80-88.
• 5. Curyło T. 2011. Geneza i historia statycznych doświadczeń nawozowych na Bielanach i w Chełmie. Mat. Semin. Nauk. „Długotrwałe doświadczenia nawozowe na użytkach zielonych” Uniwersytet Rolniczy, Kat. Chemii Rolnej i Środowiskowej. PTIE. 15. kwietnia 2011. 79-91. ISBN 978-83-914308-4-2.
• 6. Dobson A. 2005. Monitoring global rates of biodiversity change: Challenges that arise in meeting the Convention on Biological Diversity (CBD) 2010 Goals. Philosophical Transactions: Biol. Sci. 360. 1454. 229-241.
• 7. Dormus K. 2011. Fizyka Ziemi i jej światowe początki w Uniwersytecie Jagiellońskim. Prace Geograficzne. 127. 7-30.
• 8. Edgeworth R., Dalton B. J., Parnell U. T. 1984. The pitch drop experiment. European J. Physics. 5. 4. 198-200.
• 9. Faliński J. 2001. Przewodnik do długotrwałych badań ekologicznych. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. ss. 672.
• 10. Historia chemii rolnej w SGGW. 2008. J. Łabętowicz i S. Mercik. (red.). Wyd. SGGW, Warszawa. ss. 238. ISBN 978-83-7583-000-2.
• 11. Janikowski R. 2013. Retardacja jako element konceptualizacji rozwoju zrównoważonego. Inż. Ekol. 34. 5-16.
• 12. Kopeć M., Gondek K. 2010. Zachowawczość w świetle badań na wieloletnich doświadczeniach łąkowych. Wieś i Doradztwo. 4. 64. 50-54.
• 13. Kopeć M., Gondek K. 2013. Wapnowanie trwałych użytków zielonych metodą opóźniania wyczerpania glebowych zasobów mikroelementów. Inż. Ekol. 34. 29-37.
• 14. Kopeć M., Gondek K. 2015. Attempt at an application of neural networks for assessment of the nitrogen content in meadow sward on the basis of long-term fertilizer experiments. J. Elem. 1. 127-136. DOI: 10.5601/jelem.2014.19.1.574.
• 15. Kostecka J. 2013. Retardacja tempa życia i przekształcania zasobów przyrody – wybrane implikacje obywatelskie. Inż. Ekol. 34. 38-52.
• 16. Kościński K., Krenz-Niedbała M., Puch E. A., Kozłowska-Rajewicz A. 2009. Wielkość ciała a sezon urodzenia. Monografie Inst. Antrop. UAM. 13. ss 147.
• 17. Kotrys B. 2016. Czynniki zmian klimatycznych w środkowym i górnym plejstocenie –ich zapis geologiczny w osadach Oceanu Południowego oraz rdzeniach lodowych. Przegl. Geol. 64. 35-42.
• 18. Kozanecka-Dymek A. 2011. Stosowalność języka niektórych systemów logiki temporalnej w naukach przyrodniczych. Analiza i Egzystencja. 14. ISSN 1734-9923.
• 19. Leigh R.A., Johnston A.E. 1994. Long-term experiments in agricultural and ecological sciences. CAB International. ss 428.
• 20. Lisowska K., Cortez A.J. 2014. Kontrowersje wokół długoterminowych badań Gillesa-Erica Séraliniego nad bezpieczeństwem zdrowotnym kukurydzy GMO3. Studia Ecologiae et Bioethicae UKSW. 12. 3. 33-54.
• 21. Łomnicki A. 2000. Biologia ewolucyjna i jej relacje z ekologią i etologią w wieku XX. Kosmos. 49. 343-350.
• 22. Mikuła A., Makowski D., Tomiczak K., Rybczyński J. J. 2013. Kultury in vitro i krioprezerwacja w zachowaniu różnorodności roślin – standardy dla banku genów. Polish J. Agron. 14. 3-17.
• 23. Miler K. 2015. Wybrane zagadnienia dotyczące stałości i zmienności zachowania. Kosmos, Problemy Nauk Biologicznych. 64. 2. 229-238.
• 24. Molik E., Błasiak M. 2015. Alternatywne kierunki użytkowania owiec szansą na przetrwanie drobnych gospodarstw na terenach gór i pogórza. Prob. Drobnych Gosp. Roln. 1. 29-42.
• 25. Owens B. 2013. Long-term research: Slow science. Nature. 495. 300-3. DOI: 10.1038/495300a.
• 26. Pabjan T. 2005. Zagadnienie strzałki czasu w filozofii Henryka Mehlberga. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce. 36. 66-96.
• 27. Ruciński P. 2015 Drzewostany naturalne nad górnym Sanem – struktura, relacje międzygatunkowe i rola lasotwórcza głównych gatunków drzew. Rocz. Bieszczadzkie. 23. 111-146.
• 28. Semelová V., Hejcman M., Pavlu V., Vacek S., Podrázský V. 2008. The Grass Garden in the Giant Mts. (Czech Republic): residual effect of long-term fertilization after 62 years. Agric. Ecosyst. Environ. 123. 337-342.
• 29. Strawiński W. 2011. Funkcja i cele nauki – zarys problematyki metodologicznej. Zagadnienia Naukoznawstwa. 3. 47. 323-337.
• 30. Szewczyk J., Szwagrzyk J., Muter E. 2010. Rekonstrukcja wpływu naturalnych zaburzeń na dynamikę drzewostanów górnoreglowych. Porównanie świerczyn w dolinach: Suchej Wody i Kościeliskiej. Mat. Konf. Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem. Zakopane 2010. 2. 65-71.
• 31. Telewski F.W., Zeevaart J.A.D. 2002. The 120-yr period for dr. Beal’s seed viability experiment. Amer. J. Botany. 89. 8. 1285-1288.
• 32. Tenaillon O., Barrick J., Ribeck N., Deatherage D. E., Blanchard J. L., Dasgupta A., Wu G. C, Wielgoss S., Cruveiller S., Médigue C., Schneider D., Lenski R. E. 2016. Tempo and mode of genome evolution in a 50.000-generation experiment. DOI: org/10.1101/036806.
• 33. Twardy S. 2011. Efekty wieloletniego mineralno-organicznego nawożenia pastwisk górskich użytkowanych owcami. Mat. seminarium naukowego „Długotrwałe doświadczenia nawozowe na użytkach zielonych” Uniwersytet Rolniczy, Kat. Chemii Rolnej i Środowiskowej. PTIE. 15. kwietnia 2011. 121-133. ISBN 978-83-914308-4-2.
• 34. Tylkowski J. 2013. Stan geoekosystemów Polski w roku 2012 na podstawie badań Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Raport, Biała Góra 2013. ss. 62.
• 35. Vaillant G. E., Vaillant C. O. 1990. Determinants and consequences of creativity in a cohort of gifted women. Psychology of Women Quarterly. 14. 4. 607-616.
• 36. Van Oldenborgh G. J., De Laat A. T. J., Luterbacher J., Ingram W. J., Osborn T. J. 2013. Claim of solar influence is on thin ice: are 11-year cycle solar minima associated with severe winters in Europe? Environmental Research Letters. 8. 2. 024014. DOI: 10.1088/1748-9326/8/2/024014.
• 37. Walker L. R., Wardle D. A., Bardgett R. D., Clarkson, B. D. 2010. The use of chronosequences in studies of ecological succession and soil development. J. Ecology. 98. 725–736. DOI: 10.1111/j.1365-2745.2010.01664.x.
• 38. Wesołowski T., Mokwa T. 2013. Żywiciele i pora rozrodu kukułek Cuculus canorus w Polsce: analiza danych obrączkowania i kart gniazdowych. Ornis Polonica. 54. 159-169.
• 39. Zarzycki J. 2011. Sposób użytkowania gruntów w przeszłości (XIX i koniec XX w.) jako czynnik kształtujący aktualny stan roślinności łąkowej w paśmie Radziejowej (Beskid Sądecki). Rocz. Bieszczadzkie. 19. 33-42.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).