Badania budownictwa ludowego na wybranych przykładach historycznych miejscowości łemkowskich

• Autorzy: Gosztyła M. , Mikrut A.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rb.2017.206

Warianty tytułu

EN

Research of folk construction on chosen examples of historical Lemkos' homeland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Jednym z cenniejszych przykładów budownictwa ludowego Karpat są łemkowskie chałupy. Jednobudynkowa zagroda, mieszcząca pod wspólnym dachem zarówno pomieszczenia mieszkalne jak i gospodarcze, stanowi charakterystyczny dla obszaru Łemkowszczyzny typ zabudowy. Plan funkcjonalny łemkowskich chyż ulegał modyfikacjom, rozbudowom i w zależności od regionu, wykształciły się jego lokalne odmiany. Budynki mieszkalno-gospodarcze, ze względu na rozbudowany plan funkcjonalny, osiągały znaczne długości i wysokości. Chałupy na planie wydłużonego prostokąta, kryte wysokim, spadzistym dachem w swojej niezmienionej formie można było spotkać jeszcze w połowie XX wieku. Obecnie wiele z nich zostało mocno przebudowanych i zaadaptowanych do potrzeb współczesnych użytkowników. W pierwszej części artykułu został przedstawiony dotychczasowy stan badań. Omówiono istotne elementy łemkowskich chyż, charakteryzujące ten rodzaj ludowej architektury. Stały się one podstawą do przeprowadzenia analiz budownictwa ludowego na wybranych miejscowościach. Badania i wnioski zostały opisane w drugiej części artykułu.

EN

One of the most discernible examples of the Carpathian folk architecture is Lemkos’ cottages. Single building farmhouse, which under the same roof contains both living as well as utility rooms, is characteristic building type for Lemkos’ homeland. The functional plan of the so-called ‘chyże’ was revised, undergoing significant change, and depending on the region, developing its local variety. Residential and commercial buildings, due to the extensive functional plan, were of a significant length and height. Cottages on the elongated rectangle plan, which covered steeply slanting roof in its unchanged form, were still to be seen in the mid-20th century. Nowadays many of them have been extensively rebuilt and adapted to the needs of today's users. In the first part of the article the current state of research has been presented. The essential elements of the Lemkos ‘chyże’, a typical feature of this kind of folk architecture, have been discussed. They have become the basis for carrying out analyses of folk buildings in selected villages. Research and conclusion data have been described in the second part of the article.

Słowa kluczowe

PL

Łemkowie; chyże; budynek mieszkalno-gospodarczy; zagroda jednobudynkowa; architektura drewniana; plan; chałupa

EN

Lemkos; chyże; single building; residential building; wooden architecture; functional plants cottages

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture
• Rocznik: 2017
• Tom: z. 64, nr 4/I
• Strony: 205--212
• Opis fizyczny: Bibliogr. 10 poz., zdj.

Twórcy

autor

Gosztyła M.

• Politechnika Rzeszowska, 35-959 Rzeszów, al. Powstańców Warszawy 12, tel. [phone]

autor

Mikrut A.

• Politechnika Rzeszowska, 35-959 Rzeszów, al. Powstańców Warszawy 12, tel. [phone]

Bibliografia

• [1] Czajkowski J., Budownictwo Ludowe Podkarpacia, Krajowa Agencja Wydawnicza, Sanok 1997.
• [2] Czajkowski J., Łemkowie w historii i kulturze Karpat. Cz. I, Muzeum Budownictwa Ludowego, Sanok 1995.
• [3] Czajkowski J., Zagroda i dom w Beskidzie Niskim, Bieszczadach i na Pogórzu, [w:] Łemkowie-Kultura-Sztuka-Język, Wyd. PTTK KRAJ, Sanok 1983.
• [3] Czajkowski J., Studia nad Łemkowszczyzną, Muzeum Budownictwa Ludowego, Sanok 1999.
• [4] Czajkowski J., Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok 1966, nr 4.
• [5] Gajur J., Od Magury po Osławę. Podróż sentymentalna po Łemkowszczyźnie, Wyd. Arete II, Krosno 2007.
• [6] Karczmarzewski A., Świat Łemków. Etnograficzna podróż po Łemkowszyźnie., Wyd. Libra, Rzeszów 2014.
• [7] Lew S., Budownictwo ludowe dorzecza Sanu w XIX i XX wieku, Wyd. Mitel, Rzeszów 2003.
• [8] Reinfuss R. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok 1998, nr 34.
• [9] Reinfuss R. Śladami Łemków, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1990.
• [10] Smoczkiewicz L. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok 1968, nr 7.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018)